تبیان، دستیار زندگی
شاید بتوان گفت مرتضی ممیز شناخته شده ترین هنرمند در عرصه گرافیک ایران است. در این نوشتار با زندگی پر فراز و نشیب این هنرمند نامی آشنا می شوید.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ممیز و هنر گرافیک

شاید بتوان گفت مرتضی ممیز شناخته شده ترین هنرمند در عرصه گرافیک ایران است. در این نوشتار با زندگی پر فراز و نشیب این هنرمند نامی آشنا می شوید.

شیما سیدابوالقاسم- بخش هنری تبیان

مرتضی ممیز فرزند محمد علی و خانم کوچک،در چهارم شهریور هزاروسیصدوپانزده در تهران متولد شد. وی سال 1344 در رشته نقاشی، از دانشکده هنرهای زیبای تهران فارغ التحصیل شد.(زندی،1371 :31) چون در این سال درس گرافیک جزو درسهای فرعی رشته هنرهای تجسمی بوده، ممیز با دانشجویان نقاشی، واحد گرافیک که آن زمان « دکور» نامیده می شد، کار می کرد. او دوران چهارساله لیسانس را خیلی بیش از چهارسال گذراند چون همزمان با تحصیل، با آتلیه های حرفه ای که در آن زمان به «نقاشخانه های تبلیغاتی» معروف بوده اند و همچنین با مطبوعات روشنفکری دهه چهل همکاری می کردهاست.(خسروی،1392 :5)

سه سال بعد از اخذ لیسانس گواهینامه طراحی غرفه و ویترین و معماری داخلی خود را از مدرسه عالی هنرهای تزیینی پاریس دریافت نمود.

سیمای کاریش در این دوره در آثار متعدد روی جلد و پوستر نمایان می نمود. آثارش در این زمان نگاهی نخبه گر و پیشرو داشت.همچنین درگیری های فکری ممیز با نسل قدیمی که گرافیک را در آثاری خرد و همه فهم لاله زار درک می کردند باعث گردید تا همواره با نظام گرافیکی کم توانی در جامعه مواجه گردد که در آن گرافیست،تکنسین خوانده می شد و اعتبار وی تنها به پول درک می گردید. شاید همین نظام کم توان باعث شد تا در سال 48 پیشنهاد ایجاد رشته گرافیک را به دانشکده هنرهای زیبا بدهد.(گروه ایده ،1390: 1)

وقتی او پیشنهاد تأسیس رشته گرافیک را می دهد مورد استقبال واقع نمی شود،بعضی از مسئولان شناخت کافی از این رشته نداشتند.آنها این حرفه را کسر شأن دانشگاه می دیدند وانجام آن را محتاج تحصیلات دانشگاهی نمی دانستند.در هر صورت ممیز مسئولان را متقاعد می کند.(خسروی،1392 :5)

بنیانگذاری این رشته برای دانشجویان هنر باعث گردید تا سیستم ناقص گرافیک که به دست ناتوان نقاشان اداره می شد و به سمت انحطاط می رفت،جان بگیرد و برگ تازه ای از آثار گرافیک را بازگشایی نماید.ممیز به غیر از طراحی گرافیک برای کتابها و پوسترها،تلاشی را تحت عنوان مدیر هنری در مجلاتی چون ایران آباد، گفتگو،کتاب وکیهان هفته،فرهنگ،فرهنگ و زندگی،کاوش،نگین،رودکی،سینما،معماری و هنر ایران،کلک،نگاه نو، شریف، تصویر، فصلنامه خاورمیانه، پیام امروز،زمان و جشنواره جهانی فیلم تهران آغاز نمود.( گروه ایده،1390 :1،3)

لازم به ذکر است که ممیز از زمره هنرمندانی بود که دفتر کارش به روی اهل کتاب و فرهنگ و هنر باز بود. و اگر جوهر کار فرهنگی را در کسی تشخیص می داد رهایش نمی کرد نه تنها دستمزد دریافت نمی کرد،بلکه راه می افتاد و کمک مالی هم جمع می کرد.نمونه اش در مجله کلک و بخارا، ممیز مرتباً مدد میرساند ونمی گذاشت چراغ خانه فرهنگی خاموش بماند.(دهباشی، 1384 :429_430)

آثار او در کتاب هفته به چنان پرکاری و دوره خلاقی بدل می گردد که نام ممیز را به عنوان گرافیستی مولف و کم نظیر بر سر زبان ها می اندازد.همچنین ادامه کار وی در نشریات فرهنگ و نگین،راه را برای ورود گرافیست های جوان و نوجوی دهه 40 باز می نماید. آثار روی جلد ممیز برای نشریه کتاب هفته نمونه هایی از چاپ(سیلک و لیتوگرافی)موفق و خلاقانه ای است که ارزش های گرافیکی بسیار مفیدی را با خود به همراه دارد.تصویرسازی های درون کتاب نگاه نوجو و بی قراراو را که کمی متأثر از آثار گرافیکی اروپای شرق به خصوص لهستان و شوروی سابق می نمود را داراست.

روی جلدها در نگین و فرهنگ و زندگی نمونه برخورد خلاق و گرافیکی با موضوعاتی چون مشاهیر و ادبا می باشد که اگر چاپ نامرغوب آن زمان را در دست پرخمیر ممیز،جذاب و حتی شاهکار بدانیم،کم بیجا نگفته ایم.ممیز در این آثار به هیچ وجه گرفتار تولید آثاری صرفاً تکنیکی نگردیده و همواره ابزار را در راه بیان ایده ها و افکارش به کار بست.

همچنین او از سال 48 تا کنون با تربیت خیل بسیاری از دانشجویان گرافیک تأثیر مثبتی بر ارتقاء و شناخت گرافیک در بین جامعه ایرانی داشت.ممیز علاوه بر دانشکده هنرهای زیبا در دانشکده هنرهای تزیینی و دانشگاه فارابی نیز تدریس نمود و رییس انتخابی کمیته هنرهای تجسمی یونسکو در تهران بوده است.

ممیز از زمره هنرمندانی بود که دفتر کارش به روی اهل کتاب و فرهنگ و هنر باز بود. و اگر جوهر کار فرهنگی را در کسی تشخیص می داد رهایش نمی کرد نه تنها دستمزد دریافت نمی کرد،بلکه راه می افتاد و کمک مالی هم جمع می کرد

از سال 56 تا کنون نیز یکی از اعضای انجمن بین المللی طراحان گرافیک محسوب می گردد. علاوه بر این عضو موسس ورییس هیأت مدیره انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران و مشاور هنری و داور چندین بینال و نمایشگاه در داخل و خارج از ایران محسوب می گردد.

در حوزه تئاتر نیز با آثار«دیکته و زاویه»نوشته غلامحسین ساعدی در سال 47 آغاز به کار نمود و طراحی صحنه این کار را برعهده داشت.همچنین تصویرگر کتاب های بسیاری برای کودکان و نوجوانان محسوب می شود که مطرح ترین آن مانند«اینک خورشید»است که نگاهی بسیار خلاق و جذاب در مقوله تصویر دارد.

ممیز علاوه بر ده ها عنوان مقاله،نقد و گفتگو،آثاری را در هیبت کتاب به طبع رسانیده که از جمله آن می توان طراحی و نقاشی(وزارت آموزش و پرورش)شورای عالی فرهنگ و هنر،طرح تزیینی و نقشه کشی(وزارت آموزش و پرورش) ،نشانه ها(چهار رنگ)،طراحی اعلان(ویلهم_ 1984)،تصویر و تصور(اسپرک)،طراحی روی جلدها(ماه ریز) را ذکر نمود.کارگردانی و طراحی سه انیمیشن«آنکه عمل کرد آنکه خیال بافت1350_ یک نقطه سبز1351_سیاه پرنده1352»را نیز در پرونده خویش دارد.(گروه ایده،1390 :1_4) همانگونه که اشاره شد تا کنون از استاد ده ها اثر شاخص به چاپ رسیده است اما دو اثر شاخص وی همواره پیش مردم ایران قرار دارد و آن طراحی اسکناسهایرایج ده هزار ریالی و پنج هزار ریالی است که به گفته استاد نقطه عطفی در طراحی اسکناس به شمار می رود.

استاد ممیز در کار هنری پرتوان و تازه نگر بود.مقلد نبود.جز آن صاحب بینشی فرهنگی بود.او به آثار هنری و فرهنگ بازمانده به چشم ارثیه می نگریست،اگرچه اصولاً سنت شکن بود.مجموع این خصایص سبب شد که او در کار طراحی و گرافیک مربوط به نشانه سازی و کتاب پردازی توفیق یافت و آوازه گرفت.تردید نباید کرد که در دگرگونی پشت جلدسازی کتاب های ایران بنیادگر و درست نگر بود.

سرانجام مرتضی ممیز نیمه شب جمعه چهارم آذر 1384 درگذشت و گرافیک معاصر ایران یکی از پیشکسوتان و پیشگامان خود را از دست داد.

نمونه هایی از آثارش:

هنرهای گرافیک مرتضی ممیزهنرهای گرافیک مرتضی ممیزهنرهای گرافیک مرتضی ممیزهنرهای گرافیک مرتضی ممیزهنرهای گرافیک مرتضی ممیزهنرهای گرافیک مرتضی ممیزهنرهای گرافیک مرتضی ممیزهنرهای گرافیک مرتضی ممیزهنرهای گرافیک مرتضی ممیز


منابع:
گروه ایده(1390)عصر جمعه به یاد ممیز
زندی،مریم(1371)مجله کلک،کارنامه مرتضی ممیز،شماره 30
خسروی،علی(1392)مجله تندیس،پرونده:مرتضی ممیز معلم گرافیک،شماره 258
دهباشی،علی(1384)مجله بخارا،فرزند رنج(در سوگ مرتضی ممیز)،شماره 44
ممیز،مرتضی(1376)مجله روابط عمومی،روابط عمومی و گرافیک،شماره 7
افشار،ایرج(1385)مجله بخارا،ایرانشناسی:تازه ها و پاره های ایرانشناسی(51)،شماره 50
بهنود،مسعود؛دهباشی،علی(1384)مجله بخارا،یادنامه مرتضی ممیز:پس از ممیز پیش از ممیز،شماره 44

رونمایی از سایت مرتضی ممیز

مرتضی ممیز