زندگی‏نامه نویسی

یک نوع از آثار ادبی، نگارش شرح زندگی رجال ادب و هنر است. در زمان ما ایروینگ استون نویسنده ی آمریکایی که در 1989 درگذشت در این زمینه به شهرت رسید. معروف‏ترین اثر او شور زندگی است که در باب زندگی ونسان وان گوگ نوشته است. آثار دیگری هم دارد از قبیل رنج و سرمستی در باب زندگی میکل آنژ و ملوان سوارکار در باره زندگی جک لندن. زندگی‏نامه فروید و چارلز داروین را هم نوشته است. رومن رولان هم در این زمینه معروف است. او زندگی‏نامه بتهوون، میکل‏آنژ، تولستوی و گاندی را نوشته است. از قدیمی‏ترین نمونه‏های زندگی‏نامه نویسی در غرب کتاب حیات مردان نامی اثر پلوتارک است که در قرن اول میلادی نوشته شده است. البته ممکن است کسی خود، زندگی‏نامه خود را بنویسد که به آن Autobiography گویند مثل «زندگی من» از احمد کسروی. از قدیمی‏ترین نمونه‏های اتوبیوگرافی در ایران، اتو بیوگرافی ابوعلی سیناست که آن را بر شاگردان خود املاء کرده است.

یکی از فروع زندگی نامه نویسی، خاطره نویسی است، زیرا این دو معمولاً با هم در آمیخته‏اند. چنان‏که لویی آراگون و سیمون دوبوار و گوته خاطرات خود را نوشته‏اند.عارف قزوینی هم بخشی‏هایی از زندگی و خاطرات خود را نگاشته است که در مقدمه دیوانش به طبع رسیده است. از برخی از نویسندگان هم یادداشت‏هایی به جا مانده که جنبه هنری و ادبی دارند مثل یادداشت‏های کافکا که هسته برخی از آثار او را می‏توان در آنها تمییز داد.

سفرنامه‏نویسی هم از فروع زندگی‏نامه‏نویسی است، زیرا بخشی از زندگی نویسنده را در بر می‏گیرد. تذکره‏نویسی را هم می‏توان از فروغ زندگی‏نامه‏نویسی محسوب داشت، زیرا در آنها از شرح‏حال و آثار شاعران (مثلاً لباب الالباب) یا عارفان (مثلاًَ تذکرة الاولیاء) سخن رفته است. از آنجا که خاطره‏نویسی و سفرنامه‏نویسی و زندگی‏نامه‏نویسی ادبی، با بیان احساسات و عواطف همراه است می‏توان آنها را جزو ادب غنایی محسوب داشت.

ترسل

ترسل یا مکتوبات را در قدیم به سلطانیات و اخوانیات تقسیم می‏کردند. سلطانیات نامه‏هایی بود که از طرف سلطان نوشته‏ می‏شد و اخوانیات نامه‏هایی بود که مردم به یکدیگر می‏نوشتند.

از نمونه‏های معروف ترسل‏های درباری یا دیوانی دو مجموعه التوسل الی الترسل از بهاء‏الدین منشی بغدادی و عتیة الکتبه منتخب الدین بدیع از منشیان قرن ششم است که به نثر فنی نوشته شده‏اند. اخوانیات منظوم هم داریم، چنانکه رشید و طواط شعری برای خاقانی فرستاد و خاقانی آن را جواب داد. هم‏چنین برخی از غزل‏های حافظ جنبه نامه‏یی دارند و می‏توان احتمال داد که آنها را خطاب به شاهی به ولایت دیگری فرستاده است.

یکی از انواع اخوانیات نامه‏هائی است که صوفیان نوشته‏اند و مشتمل بر مطالب، عرفانی است مثل نامه‏های عین القضات.

ترسل در هر دوره سبکی داشته است ترسل‏های قرن ششم را که به اسلوبی خاص به نثر فنی نوشته می‏شد شاید بتوان به نحوی نوع ادبی محسوب کرد.

دکتر سیروس شمیسا

تنظیم : بخش ادبیات تبیان