نوروز، کهن‌ترین میراث معنوی بشر (2)

بخش اول ، بخش دوم

آذربایجان:

آذربایجانی‌ها اگر فرزندی در نوروز به‌دنیا بیاید، او را با یکی از اسامی نوروز یا بایرام می‌نامند و مردم از چله‌ی کوچک، خود را برای استقبال از عید نوروز آماده می‌کنند.

مراسم نوروز در آذربایجان کمابیش شبیه آن چیزی است که ما در ایران برگزار می‌کنیم. برخی روستا‌نشینان این کشور، سفره‌ی هفت‌سین می‌گسترند و همه‌ی مردم این کشور مراسم چهارشنبه‌سوری را برگزار می‌کنند اما مراسمی به‌نام سیزده‌بدر ندارند.

رویاندن سمنو، رنگ‌کردن تخم‌مرغ و تکیه‌دادن بر دیوار هنگام آذرخش از اعتقادات مردم آذربایجان در روزهای نوروز است.

آذربایجانی‌ها در محوطه‌ی حیاطشان هیمه می‌افروزند. فرش نو بافته، پلاس نو دوخته و به استقبال نوروز می‌روند. آن‌ها به فال‌گرفتن در این روزها اعتقاد دارند. شب چهارشنبه‌سوری دختر آذری در ته دل فالی گرفته و مخفیانه پشت در نیمه‌باز به انتظار می‌نشیند و نخستین حرفی که بشنود را تفسیر می‌کند. بنابراین مردم در این روزها از بدگویی و حرف ناپسند دوری می‌کنند.

در هنگام تحویل سال، گُستردن خوان سمنو، انداختن کلاه پوستین به درها، آویزان‌کردن کیسه و توبره از سوراخ بام در شب عید و درخواست تحفه‌ی عید در این سرزمین مرسوم است.

پاکستان:

نوروز پاکستان را "عالم افروز" می‌نامند. به‌معنای روز تازه‌رسیده که با ورود خود جهان را روشن و درخشان می‌کند.

پاکستانی‌ها به سالنمای نوروز اهمیت خاصی می‌دهند؛ به‌همین‌علت گروه‌ها و دسته‌های مختلف دینی و اجتماعی در صفحات اول تقویم‌های‌شان به توضیح نوروز و ارزش و اهمیت آن می‌پردازند و این تقویم را در پاکستان "جنتسری" می‌نامند.

از آداب و رسوم عید نوروز میان مردم پاکستان می‌توان به خانه‌تکانی،‌پوشیدن لباس نو، تهیه‌ی انواع شیرینی مثل "لدو"‌، "گلاب حامن"،‌"رس ملایی"، "شکرپاره"،‌"کریم رول" و ... اشاره‌کرد.

سرودن اشعار نوروزی به زبان‌های اردو، عربی و دری در این ایام مرسوم است که البته بیش‌تر شعرها در قالب قصیده و غزل بیان می‌شود.

پاکستانی‌ها در روزهای نوروز از بیان حرف‌های ناشایست خودداری می‌کنند. پاکستانی‌ها معتقدند هدف اصلی از برگزاری نوروز،‌ امیدواری و در امن و صلح و آشتی نگه‌داشتن جهان اسلام و عالم انسانیت است.

قزاقستان:

مسابقه‌ی "قول توزاق" در روزهای نوروز بین گروه‌های مرد و زن برگزار می‌شود. بنا بر اعتقاد قزاق‌ها، اگر برنده‌ی این مسابقه زن باشد، سالی خوب و پربرکت و اگر مرد باشد، سالی نامساعد در پیش خواهد‌بود.

در شب سال نو قزاق‌ها بر بالای درِ خانه‌ها دو عدد شمع روشن می‌کنند. مردم قزاقستان بر این باورند که در نوروز ستاره‌های آسمانی به نقطه‌ی ابتدایی می‌رسند. همه‌جا تازه می‌شود و روی زمین شادمانی برقرار می‌شود.

قزاق‌ها نیز چون ایرانیان نوروز را سرآغاز سال خود می‌دانند. چون مردم قزاق عقیده دارند که تمیز بودن خانه در آغاز سال نو باعث می‌شود افراد آن خانه دچار بیماری و بدبختی نشوند.

در شب نوروز دختران روستایی قزاق با گوشت اسب که "سوقیم" نام دارد، غذایی به‌نام "اویقی آشار" همراه با آویز می‌پزند و از جوان‌هایی که دوستشان دارند، پذیرایی می‌کنند. آنان نیز در قبال آن به دختران آیینه و شانه و عطر هدیه می‌کنند که آن‌را "سلت اتکیتر" به‌معنای علاقه‌آور می‌نامند. ‌ ‌

اگر در نوروز باران یا برف ببارد قزاق‌ها آن‌را به فال نیک گرفته و معتقدند که سال خوبی پیش‌رو خواهندداشت. در عید نوروز مردم لباس نو و سفید به تن می‌کنند که نشانه‌ای از شادمانی است.

هند:

جشن هولی همان جشن نوروز در میان هندیان است. این جشن به‌مدّت پنجاه روز در فصل بهار برگزار می‌شود. هولی هندیان مانند بهار رنگارنگ است.

در معابد هرروز از گولال، پودر رنگی، برای استحمام مذهبی خدایان استفاده می‌شود.

آیین این جشن طی دو روز به انجام می‌رسد. در روز اول غروب یا شب‌هنگام آتشی بزرگ روشن می‌شود. قبل از آن، آتش بزرگ دیگری بر روی مکانی که از قبل آماده شده، روشن می‌شود و تمثالی از هولیکا که از خیزران و بوریا ساخته‌شده در حرکتی دسته‌جمعی و منظم به‌همراه خوانندگان و نوازندگان محلی به‌وسیله‌ی برهمن‌ها به محل حمل می‌شود. تمثال در وسط آتش گذارده می‌شود و دستیار برهمن هفت‌بار آن‌را طواف می‌کند و قبل از این‌که آن‌را آتش بزنند، اشعاری را در ستایش هولی ذکر می‌کند.

در روز دوم از صبح تا ظهر مردم با هر عقیده‌ی مذهبی بر سر و روی دوستان و خویشان گرد رنگ می‌ریزند. یا با آب‌فشان آب رنگی بر سر و روی هم می‌پاشند. ‌ ‌

در غروب همان‌روز مردم شیرینی تعارف می‌کنند و دوستان سه‌بار همدیگر را در آغوش می‌گیرند و برای هم آرزوی خوشبختی می‌کنند.

این جشن همزمان با ماه فوریه و مارس است و اصل آیین در دو روز برگزار می‌شود.

در این‌روز جوانانِ طبقه‌ی پایین (کاست) کلمات زشت و رکیک به زبان می‌آورند و روی هم گرد می‌پاشند. مسن‌ترها تنها گرد قرمز رنگی را به آرامی به‌هم می‌پاشند.

عراق:

دوازده سال است که کردهای عراق به خودمختاری نسبی دست‌یافته‌اند. صبح روز عید، مراسم نوروزی در پای کوه "مامه یار" در سلیمانیه بر مزار پدر فرهنگ مردم کردستان استاد "پیره میرد" با به‌صدا درآوردن طبل‌های بزرگ و شرکت هزاران نفر برگزار می‌شود. در این‌روز شخصی که شبیه به پیره میرد است، نوه‌ی دختری‌اش را گرفته و به‌طور سمبلیک از مزار خارج می‌شود و هلهله به‌راه می‌افتد. سپس پیر برای جوانان دعاکرده و برایشان آرزوی خوشبختی می‌کند.

مصر:

مصریان، نوروزی را که از ایرانیان گرفته‌اند، همزمان با آغاز فصل زارعی و زمانی که رود نیل طغیان‌کرده در دهم یا یازدهم سپتامبر برگزار می‌کنند. در این‌روزها به هم آب می‌پاشند و آتش روشن می‌کنند. به‌عقیده‌ی مصریان این‌روز نخستین روز خلقت است. عده‌ای معتقد که نوروز در زمان هخامنشیان و توسط کمبوجیه به این کشور راه‌یافته است. برخورد روز عید با هر‌یک از روزهای هفته اعتقادهایی را با خود‌به‌همراه دارد؛ برای مثال اگر عید همزمان با شنبه باشد، آب نیل فزونی می‌یابد و به 18ذرع می‌رسد و روغن گران می‌شود، وبا در میان علما و بزرگان و طبقات متوسط عرب شایع می‌شود و آخر سال نیکوست.

قرقیزستان:

نوروز در قرقیزستان اول یا دوم فروردین برگزار می‌شود. این امر به 29یا 30روزه بودن اسفند ربط‌دارد. اگر اسفند 29روز باشد، مراسم عید نوروز اول فروردین و اگر 30روز باشد، دوم فروردین برگزار می‌شود.

در این‌روز غذاهای معروف قرقیزی مثل "بش بارماق"، "مانته"، "بورسک" و "کاتما" پخته می‌شود و بین شرکت‌کنندگان در جشن توزیع می‌شود. ‌ ‌

مراسم جشن عید نوروز در شهرها، میادین بزرگ و روستاها توسط ریش‌سفیدان برپا می‌شود.

ترکیه:

ترک‌ها به‌تازگی نوروز را جشن ملی خود اعلام‌کرده‌اند. پیش از این، کردهای این کشور مخفیانه این رسم کهن را به‌جای می‌آوردند.

در روزگاری که در این کشور نوروز را به‌صورت همگانی جشن می‌گرفتند، حکیم‌باشی برای پادشاهان معجون شفا‌بخش درست می‌کرده و باقی مراسم مانند جشن نوروز در مناطق دیگر انجام می‌گرفته است.

امروزه کردهای ترکیه هفت‌سین می‌چینند و به‌دلیل هم‌مرز بودن با ایران، بسیاری از رسوم ایرانی را به‌جا می‌آورند.

تنظیم برای تبیان : زهره سمیعی