تبیان، دستیار زندگی
نام ابن سینا به عنوان شاعر و کسی که قدرت خلق آثار منظوم دارد، چه در زمان حیات و چه بعد از وفات وی به ندرت مطرح شده و جنبه های مختلف و متنوع علمی و حکمی او مانع شده تا دیگران به ویژگی های شعر و شاعری او توجه کنند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نگاهی به آفریده های شعری ابن سینا

نام ابن سینا به عنوان شاعر و کسی که قدرت خلق آثار منظوم دارد، چه در زمان حیات و چه بعد از وفات وی به ندرت مطرح شده و جنبه های مختلف و متنوع علمی و حکمی او مانع شده تا دیگران به ویژگی های شعر و شاعری او توجه کنند.

بخش ادبیات تبیان

نگاهی به آفریده‌های شعری ابن‌سینا

ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا (370-428 ق) فیلسوف و طبیب بزرگ و نام آشنای ایرانی و یکی از چهره های ماندگار جهان اسلام است که شهرت و آوازه و مراتب فضل و کمال او به اقصی نقاط عالم رسیده و جهانیان از ثمره افکار و اندیشه های والای او بهره های بی شمار برده اند.

تنوع آثار و افکار بوعلی که در قالب مکتوباتش به خوبی جلوه گر است، نشانی گویا از حرص شدید وی به دانستن و عزم راسخ او برای فتح قله های کمال است و این ویژگی ها در کنار ایمان محکم و آهنین او به مبدأ هستی عاملی می شود تا پای وی در وادی هایی همچون فلسفه، طب، ریاضی، موسیقی، عرفان، لغت، ادبیات و ده ها مقوله دیگر کشیده شود و در هر مقام اثر ارزنده ای به جهان بشریت تقدیم کند.

یکی از وجوه شخصیت بوعلی که شایسته تحقیقات و پژوهش های بسیاری است، روحیه والای هنری و ذوق و قریحه جوشان و خلاق او در آفرینش آثار ادبی است. رساله معروفی حین یقظان، رساله طیر و رساله سلامان و ابسالف به همراه اشعار فصیح او در قالب زبان عربی و فارسی که در بیشتر موارد با نوعی گرایش های عرفانی وی آمیخته شده، جملگی حکایت از استعداد بی نظیر ابن سینا در خلق آثار ادبی و شعری او دارد و قطعا اگر او در این وادی فراغت بیشتری می یافت و پرداختن به دیگر جنبه های معرفت، مانع طبع لطیف و قریحه سرشار او نمی شد، نام و آوازه وی در گستره ادبیات و شعر بیش از اینها بود.

با همه آثاری که بوعلی حداقل در وادی شعر و شاعری بر جای گذاشته و خلق آثار بزرگی نظیر قصیده عینیه که مورد توجه بسیاری از ادیبان و سخن سنجان قرار گرفته و ارجوزه های متعدد در طب و منطق و ابیاتی که در حکمت و زهد و توصیف و بسیاری موارد دیگر سروده است، حتی معاصران وی هم در آثار خود کمترین اشاره ای به جنبه شعر و شاعری بوعلی نداشته اند و این امر کاملا از دید آنها پوشیده مانده است.

ثعالبی نیشابوری صاحب کتاب یتیمةالدهر، ابوسعد منصور بن حسین آبی در کتاب نثرالدر، مرزوقی اصفهانی، راغب اصفهانی در کتاب محاضرات الادبا و ابن الندیم در کتاب الفهرست که جملگی به نوعی به مقولات شعر و شاعری و شاعران زمان خود پرداخته اند از ابن سینا نامی نبرده و مطلبی درباره قدرت شاعری او نیاورده اند.

دلیل این بی توجهی بر ما پوشیده است اما آنچه که وضوح دارد و در این مقال می توان به آن اشاره کرد این است که نام ابن سینا به عنوان شاعر و کسی که قدرت خلق آثار منظوم دارد، چه در زمان حیات و چه بعد از وفات وی به ندرت مطرح شده و جنبه های مختلف و متنوع علمی و حکمی او مانع شده تا دیگران به ویژگی های شعر و شاعری او از نظرگاهی با جنبه های عقلانیت و خردگرایی فلاسفه و استدلالیان تناسبی ندارد بپردازند و در صدد طرح آن برآیند.

نکته قابل توجه دیگر این که اشعار منسوب به ابن سینا در زمان حیات یا بلافاصله بعد از وفات او جمع آوری و تدوین نشده و این امر در حدود دو قرن بعد از وفات او صورت پذیرفته و نویسندگانی به صورت متفرق به جمع آوری و نقل آثار شعری ابن سینا همت گمارده و به نقل نمونه هایی از اشعار او پرداخته اند که در این میان ابن خلکان را می توان جزو اولین گردآورندگان به حساب آورد.

نکته قابل تأمل دیگر تأثیر شگرفی است که افکار و اندیشه های بلند عارفانه ابن سینا در آثار بزرگان عرصه شعر فارسی به ویژه سنایی، نظامی، مولوی، عطار، عراقی و دیگر شاعران بزرگ فارسی بر جای گذاشته است که جا دارد به صورت خاص مورد پژوهش قرار گیرد و ابعاد مختلف آن بررسی شود.

تسلط بوعلی بر اوزان شعری و تحقیقات گسترده ای که درباره علم عروض به انجام رسانده همچنین اشنایی عمیق و پژوهش های گسترده او در علم موسیقی و تأثیراتی که دانش های مختلف ادبی در او گذاشته، زمینه ای است تا شعر او سوای در برگیری محتوا و مضامین عالی از حیث رویه های زبانی و هنر ادبی از استحکام و روایی برجسته ای بهره مند باشد و به نوعی تمام ابعاد و ویژگی های یک شعر خوب را در خود جمع کند.

تنوع آثار شعری از بعد ساختاری، محتوایی و سخن سرایی استادانه بوعلی به دو زبان فارسی و عربی نیز از جمله شاخصه های ویژه شعر او به شمار می رود.در مجموع جا دارد محققان و پژوهشگران با دیدی وسیع تر و نگرشی عمیق تر مقام شاعری و جنبه های مختلف شعری جناب بوعلی را مورد بررسی و کنکاش قرار دهند. جنبه های مهم بررسی آثار بوعلی به این ترتیب خلاصه شدند:

1.نخست آثار شعری بوعلی سینا حاوی بخشی از افکار و اندیشه های اوست.

2.با عنایت به اختلاف ریشه دار میان فلاسفه و عرفا که گاه به جدال های دامنه دار میان آنها منجر شده، بررسی تأثیر افکار و اندیشه های بوعلی به عنوان یکی از فلاسفه بزرگ ایران و جهان بر نگرش ها و آثار عرفای بزرگ اسلامی می تواند در تعمیق و نهادینه سازی تفکر عدم جدایی برهان و عرفان نقش عمیقی بر جای گذارد.

3. تجلی هر چه بیشتر جنبه های شاعری شخصیت ابن سینا نیز به نوعی می تواند انگاره های منفی مطرح شده درباره مقوله شعر و شاعری را که در اغلب موارد از جانب عقلا و استدلالیان صورت گرفته تعدیل کند و به تأمل بیشتر وا دارد.

4.تأمل در آثار شعری بوعلی می تواند در بررسی بنیان های شعر فارسی، شاخصه های سبکی و سیر تحول آن تأثیرات بسزایی داشته باشد و ...

نمونه هایی از اشعار فارسی منسوب به ابن سینا

دل گر چه درین بادیه بسیار شتافت/یک موی ندانست ولی موی شکافت

اندر دل من هزار خورشید بتافت/واخر به کمال ذره ای راه نیافت

***

کفر چو منی گزاف و آسان نبود/ محکم تر از ایمان من ایمان نبود

در دهر چو من یکی و او هم کافر/پس در همه دهر یک مسلمان نبود

***

رفت آن گهری که بود پیرایه عمر/و آورد زمانه طاق سرمایه عمر

از موی سپیدم سر پستان امید/بنگر که سیاه می کند دایه عمر


منبع: فارس