پنجشنبه فیروزه ای

نقد و بررسی رمان پنجشنه فیروزه ای اثر سارا عرفانی.

رمان دینی در ایران با فراز و نشیب های ساختاری و معنایی متعددی همراه بوده است و در نهایت نیز ماحصل انتشار در این سبک ادبی را نمی توان چیزی بیشتر از طبع آزمایی دانست. در طول چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی نویسندگان متعددی که در این زمینه فعال بوده اند به طور عمده موفق ترین آثار خود را در زمینه بازروایی از حوادث تاریخی قرار داده اند. در چنین فضایی آنچه که کمتر به خلق آن توجه شده است تولید رمان هایی دینی با مضمون اجتماعی و با حوادثی است که در چهارچوب و جغرافیای زیستی امروزی می گذرد. به عبارت دیگر، رمان دینی که در داستانش به مسئله سبک زندگی دین مدارانه به شیوه های کاملا اسلامی و ایرانی بپردازد؛ کمتر مورد توجه و دقت نویسندگان ایرانی بوده است.
«پنجشنبه فیروزه‌ای»، جدیدترین اثر سارا عرفانی را می توان یک تجربه قابل اعتنا و قابل قبول در حرکت به سمت تولید چنین آثاری دانست؛ آثاری داستانی که پیش از هر چیز سعی دارند به دور از هر نوع قضاوت و یا ظاهرالصلاح نشان دادن بخشی از شخصیتهای داستانی و ترسیم فضاهای سفید و سیاه در داستان، سبکهای مختلف از زندگی انسانی را پیش روی هم قرار داده و مخاطب را به هم ذات پنداری با آن وادارند.
«پنجشنبه فیروزه‌ای» با یک داستان سریع و سرضرب آغاز میشود. با روایتی از یک دانشجو که مخاطب میتواند به سادگی با آن هم‌ذات پنداری کند؛ دانشجویی که اهل ادا در آوردن نیست. اما رمان پس از این پیشدرآمد وارد رابطه ظریف چند دختر دانشجو میشود که برای زیارت به مشهد مقدس وارد شده اند. شاید اوج رفتار عرفانی در نگارش این رمان و رو در رو قرار دادن سبکهای مختلف زیستی در رمان را بتوان در این بخش رمان جستجو کرد. عرفانی با زیرکی و در عین حال رعایت جنبه های مختلف عفاف، مخاطب را به درون تو در توی ذهن دختران جوان دانشجویی میبرد که  در این سفر همراهند.
توصیف دقیق پوشش، چهره و حتی شرح لحن آنها در کنار دیالوگ‌های به کار رفته توسط آنها و نیز شیوه ری اکشنهای جسمی آنها در بیان برخی جملات و عکس العمل نشان دادن به آنها یکی از نقاط قوت وی در ترسیم شخصیتهای این رمان است. با این حال او در کنار این چنین ابتکاراتی، به ترسیمی ظریف و زیبا از اندیشه و نگاه و زندگی مومنانه از زاویه یک دختر جوان در بستر رویدادهایی که داستان پیش پای او میگذارد دست یافته است.
«پنجشنبه فیروزه‌ای» از حیث بیان رویدادهای داستانی اثری به شدت امروزی است. به عبارت ساده‌تر این رمان در زمره آثار آپارتمانی و لوکس و شبه روشنفکرانه است و نه آثاری که به تمامی در مسجد و مکانهای مذهبی میگذرد. ساختار روایت دینی این رمان شکل گرفته در ساختارهای عادی و روزمره و قابل دسترسی زندگی امروزین همه ماست و همین مسئله است که این داستان را برای خواندن و پیگرفتن قابل تأمل میکند.
این کتاب با قیمت210000 ریال توسط انتشارات نیستان به چاپ رسیده است.

در بخشی از رمان می‌خوانیم:
یکی از دختر‌ها به طرفش آمد و گفت: «صبر کن!» جلوتر آمد. به جزوه‌ای که دستش بود اشاره کرد و گفت: «بابا چقدر همه چی رو می‌نویسی! هر چی نیگاه کردم دیدم کم مونده سرفه‌های استادم بنویسی.» خندید.
پسر هم خندید. نفس عمیقی کشید و گذاشت بوی گرم و شیرین ادکلن تمام ریه‌ا‌ش را پر کند. گفت: «مگه یادت نیست؟ جلسه اول گفت توی امتحان از حرفای کلاس سوال می‌ده.»
دختر گره‌ای به ابروهای پیوسته‌ش انداخت و گفت: «اتفاقاً همین خیلی منو ترسوند. برای همین گفتم جزوه تو رو امانت بگیرم کپی کنم، اگه اجازه می‌دی البته. بچه‌ها گفتن جزوه‌هات از بقیه کامل‌تره.»
پسر چند لحظه مردد ماند.
دختر بی‌معطلی گفت: «نگران نباش! امانت دار خوبی هستم.» سر کج کرد و منتظر ماند. چند بار پلک زد و نگاهش کرد. گفت: «تازه می‌خواستم بگم برای جلسات قبلی رو هم بیاری ازت بگیرم.»
دختر دیگری چند ردیف جلوتر بند کیفش را روی شانه انداخت و وقتی داشت از کلاس بیرون می‌رفت، برایش دست تکان داد. پسر هم دست تکان داد. ورق‌ها را مرتب کرد و جلو دختر گرفت که همچنان لبخند شیطنت آمیزی به لب داشت. گفت: «باشه، بگیر!» دختر که فاتحانه ورقه‌ها را در کوله پشتی می‌گذاشت گفت: «ممنونم! کپی می‌کنم فردا می‌آرم. اگه تو‌ام لطف کنی بقیه‌شو بیاری خیلی عالی می‌شه.»

نقد و بررسی رمان «پنجشنبه فیروزه ای»
نشست نقد و بررسی رمان «پنجشنبه فیروزه ای» در فرهنگسرای انقلاب تهران برگزار شد.
«سارا عرفانی» نویسنده «پنجشنبه فیروزه‌ای» در ابتدای این برنامه درباره نگارش این رمان گفت: من بعد از کارهایی که در زمینه نگارش انجام داده بودم دوست داشتم داستانی در مورد فضای زیارت بنویسم تا در عین حالی که از جذابیتهای لازم برای مخاطب برخوردار است، بخشی از فضای دانشجویی را هم به تصویر بکشد. بنابراین تلاش کردم این داستان خالی از بار دراماتیک نباشد و ارتباطهای دانشجویان را به گونه‌ای در این داستان مطرح کردم که به پیچیدگی داستان بیفزاید.
وی با بیان اینکه تجربیات سفرهای دانشجویی ام در نوشتن این کتاب بی تاثیر نبوده است، افزود: دوست داشتم این کتاب را به گونه ای بنویسم که برای همه اقشار جامعه مفید باشد بنابراین تلاش کردم فضای داستان خیلی دخترانه نباشد تا همه سنین از مطالعه آن لذت ببرند و خواندن این کتاب را وقت تلف کردن تلقی نکنند.
نویسنده رمان «پنجشنبه فیروزه‌ای» با اشاره به زمان نگارش کتاب که حدود ۴ سال به طول انجامیده است اضافه کرد: من در ابتدا با ایده این کتاب، چند ماهی درگیر بودم و هنگامی که ایده به خوبی در ذهنم پرورش بافت شروع به نوشتن کردم. تصور اولیه من این بود که بتوانم یک ساله نوشتن این کتاب را تمام کنم. اما شرایط نوشتن کتاب با داشتن یک فرزند خردسال موجب شد تا پروسه نوشتن قدری طولانی شود به طوری که گاهی اوقات، چند ماهی تمایل به نوشتن نداشتم اما اگر شرایطی مهیا می شد بیشتر شب تا صبح می نوشتم و به همین دلیل نوشتن آن چهار سال به طول انجامید.
سارا عرفانی در مورد تعداد صفحات این داستان اظهار داشت: در برآورد اولیه احساس من این بود که تعداد صفحات این داستان ۱۵۰ تا ۲۰۰ صفحه خواهد بود و به هیچ عنوان فکر نمی کردم یک داستان ۴۰۰ صفحه ای بشود اما برخی از توصیفها و داستانهای فرعی باعث شد تا این داستان قدری طولانی تر از آنچه که تصور می کردم بشود.
کتاب «پنجشنبه فیروزه ای» از جنس شنیداری است
«قاسمعلی فراست» نویسنده و منتقد نیز در مورد این کتاب یاد آور شد: من از خانم سارا عرفانی از این بابت که به نوشتن کتاب مبادرت کردند تشکر می کنم چرا که در روزگاری که ادبیات خیلی جدی گرفته نمی شود نفس نوشتن کتاب قابل تقدیر است.
وی با بیان اینکه من به چند دلیل از کتاب «پنجشنبه فیروزهای» خوشم آمد گفت: اول اینکه این کتاب، کتابِ خوش خوانی است و داستان نباید به گونهای نوشته شود که خواننده برای فهمیدن آن دوباره برگردد و مطلب را بخواند. دلیل دوم اینکه، در روزگاری که دین وسیله کاسبی است و خیلی ها از دین نان می خورند نویسنده اثر به دین پرداخته است و نفس این قضیه ارزشمند است اما دلیل آخر من این است که نویسنده نیامده به دلیل اینکه موضوع کتاب زیارت است و به حرم و امام رضا(ع) متصل است همه آدم ها را خوب تصویر کند بلکه یک جاهایی هم، انتقاد کرده است.
وی به پیگیری نشدن بعضی از جاهای داستان اشاره کرد و ادامه داد: در پیش درآمد کتاب ما با سلمان آشنا می شویم که دختری را تعقیب میکند که یک عده قصد اذیت و آزار او را دارند و برای نجات دختر حتی حاضر می شود که جانش را هم به خطر بیندازد اما خواننده دیگر هیچ اطلاعی از این موضوع پیدا نمی کند تا اینکه بعد ازگذشت حدود ۲۳۷ صفحه، دوباره از زبان سلمان متوجه بقیه ماجرا میشویم! اینکه چه مسائلی در این مدت بر سر آنان گذشته، ابهامی است که نویسنده اطلاعاتی از این موضوع به خواننده نمی دهد. ای کاش نویسنده اثر، قدری ریزبافت تر در قصه وارد میشد. در حالی که به گفته یکی از نویسندگان معروف که معتقد است یکی از هنرهای نویسندگی؛ جرئت و جسارت حذف کردن است و چه خوب بود که نویسنده، قدری با شجاعت، بخش های اضافی این داستان را حذف می کرد.
کتاب «پنجشنبه فیروزه ای» متعلق به همه اقشار است
در ادامه این نشست سید مظفر شجاعی قائم مقام انتشارات نیستان نیز در سخنانی اظهار داشت: نگاه ما به این کتاب صرفا برای دانشجویان نبوده است چرا که معتقدم این کتاب متعلق به عموم جامعه است و تلاش ما هم یک تلاش عمومی است. ما همواره سعی می کنیم از فضاهای خاص هر کتابی، جهت اطلاع رسانی و معرفی بهتر آن استفاده کنیم و یکی از تمهیدات ما برای معرفی این کتاب «بحث مناسبت ها» است. ما به همین منظور، تقویمی را برای سال ۹۴ پیش بینی کردیم و برای ۹۰ درصد از مناسبت ها، کتاب خاصی را به مخاطب پیشنهاد کردیم و این پیشنهادها را هم از طریق ارسال ایمیل به مشترکین خودمان اعلام کردیم و فعالیت در مورد کتاب «پنجشنبه فیروزه ای» نیز درهمین راستا قرار دارد.
وی افزود: با وجودی که این کتاب کمتر از سه ماهی است که منتشر شده اما به نظر می رسد کتاب از سوی مخاطبین دیده شده و همین مراسم نشان از این مساله است. ضمن اینکه این دومین معرفی کتاب به صورت برگزاری نشست است و این درحالی است که تقاضاهای دیگری نیز برای برگزاری جلسات نقد و بررسی این کتاب از سوی نهادهای دیگر وجود دارد.
در ادامه این نشست، حجت الاسلام ناصر نقویان طی مکالمه تلفنی که برای حاضران در جلسه پخش شد از غیبت خود در این برنامه عذرخواهی کرد و در مطالب کوتاهی ارزیابی خودش را نسبت به رمان «پنجشنبه فیروزه ای» بیان کرد و گفت: نظر دادن در مورد کتابی که نویسنده سالها برای نوشتن آن زحمت کشیده است مثل مادری می ماند که کودک خود را بزرگ کرده است بنابراین نظر دادن، کار سختی است اما باید بدانیم که امروزه جوانان ما در عرصه های فرهنگی تشنه معارف جدید هستند و خوشبختانه ادبیات این کتاب یک نگاه زیبا و تازه ای به مفاهیم دینی دارد که جای تقدیر است.
وی ادامه داد: این کتاب همچون یک منشور چند وجهی است چرا که نگاهی به سنت و مدرنیسم دارد که این نگاه می تواند قابل پرورش یافتن باشد. از این رو معتقدم باید نویسندگان این نوع نگاه را به خوبی در کارهای مکتوب خود استمرار ببخشند.
فراست همچنین در مورد سوال یکی از حاضرین در جلسه در مورد اینکه آیا نثر این کتاب زنانه نیست؟ که فراست پاسخ داد: نثر داستان نمی تواند زنانه یا مردانه باشد بلکه این گویش است که می تواند زنانه یا مردانه باشد. یعنی این گویش مرد است که می تواند مردانه باشد یا این گویش زن است که می تواند زنانه باشد.
در پایان این نشست، باشگاه کتاب فرهنگسرای انقلاب اسلامی از سارا عرفانی، نویسنده «پنجشنبه فیروزه ای» و منتقدان این اثر تقدیر کرد.