ادبیات انقلاب از کی شروع شد؟
سخنان عبدالحسین فرزاد، منتقد ادبی و عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی درباره عنوان «ادبیات انقلاب» و شاخصههای آن.
ادبیات، نمود اندیشه ها و احساسات و عواطف شاعر و نویسنده از رویدادها و حوادثی است که در دنیای پیرامون وی رخ می دهد و خود آن را تجربه و احساس می کند. بی گمان هرگاه ارزشهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در جامعه ای تغییر کند و دگرگون شود؛ در نوع نگرش و عواطف شاعر و نویسنده نیز تغییر و دگرگونی پدید می آورد. تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که از اوان انقلاب اسلامی در ایران روی داد؛ نه تنها سیمای سیاسی و ساختارهای اجتماعی را به کلی دگرگون ساخت، بلکه درزمینه شعر، ادب و هنر نیز تغییرات فراوان ایجاد نمود. این تغییر هم در شکل و قالب آثار و هم در زبان و محتوا و پیام آنها دیده می شود.
هرچه تحولات سیاسی و اجتماعی هر انقلابی عمیق باشد موجب دگرگونیهای ژرف تری در ادبیات آن کشور می شود. زیرا پیوند هنر و ادبیات با اجتماع به ویژه از دیدگاه تعهد و مسئولیت پذیری امری بدیهی است.
ادبیات انقلاب اسلامی ادبیاتی است متعهد ، از مردم و برای مردم و برای بیان مسائل آنان. این ادبیات تفننی و خالی از وظیفه و رسالت نیست. بلکه بیان خشم و طوفان روحی شاعران و نویسندگانی است که از میان توده مردم برخاسته و در کوره داغ حماسه آفرینی ها و ایثارها صیقل یافته اند. هدف این ادبیات ابلاغ ارزشهای والای انسانی است، لذا حرفی نو دارد.
سخنان عبدالحسین فرزاد:
آثاری که برخی از آنها به عنوان ادبیات انقلاب یاد میکنند ادبیات جنگ است نه انقلاب. نمونه این کتابها رمان «زمین سوخته» احمد محمود است که درباره 17 روز اول جنگ است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ادبیات نیرومندی بهوجود آمد که به جنگ مربوط است و کسانی که از آن با نام ادبیات انقلاب نام میبرند، اشتباه میکنند.
معتقدم ادبیات انقلاب در ایران از دهه 50 و حتی قبلتر از آن بهوجود آمد؛ زمانی که پس از سال 42 کاخهای شاه تکانی خورده بود و مجاهدین و همچنین مسلمانانی چون شهید مطهری شروع به نوشتن کردند. به طور مثال مرحوم منوچهر آتشی در شعر «اسب سفید وحشی» کودتای 28 مرداد را به خوبی توصیف میکند که در حوزه ادبیات انقلاب جای میگیرد. اینگونه ادبیات از قبل و بعد از کودتای 28 مرداد نیز وجود داشته است و نویسندگانی همچون چوبک و حتی هدایت و دیگران هم در این حوزه نوشتهاند. اما متأسفانه امروز یک عده نویسندههای درجه چند به واسطه اینکه خود را به نهادهای خاصی نزدیک کردهاند ادبیات واقعی انقلاب را به حاشیه راندهاند. اما آنان که آگاه هستند میدانند ادبیات انقلاب چیست.
اگر پس از انقلاب نویسندگانی شروع به نوشتن با موضوع جنگ کردند به این خاطر بود که بلافاصله پس از پیروزی انقلاب همه مردم ایران درگیر جنگ شدند و همگی به دفاع برخاستند. بنابراین خیلی طبیعی بود که برخی از نوشتههای ادبیات معاصر ما معطوف به جنگ شود که با انقلاب همزمان شده بود، وگرنه به آن معنی ادبیات انقلاب وجود ندارد. این جنگ برای ایرانیان جنگ حیثیتی بود بنابراین همه انسانهایی را که در ایران زندگی میکردند درگیر خود کرد.
ادبیات واقعی انقلاب از دهه 40 بهوجود آمد. من خود آن زمان دانشجو بودم و جزو اولین کسانی بودم که شعرهایی از ادبیات مقاومت فلسطین را ترجمه کردم. الآن هم در رشته ادبیات پایداری در دانشگاه، ادبیات مقاومت جهان تدریس میکنم که بخش زیادی از آن مربوط به مطالعات و خاطرات خودم از جنگ ویتنام و الجزایر است.
منابع:
ایسنا
ایران داری