چرا جای برخی مشاهیر خالی است!
سخنان برخی از ادبا درباره این که چرا جای برخی مشاهیر ادبیات معاصر در کتابهای فارسی مدارس خالی است؟
محمدمهدی رسولی، نویسنده معتقد است: باید درباره فقدان آثار معتبر ادبیات معاصر ایران از مسئولان و سیاستگذاران تالیف کتابهای درسی سوال کرد و اینکه چرا علاقه چندانی به انتشار آثار برخی مشاهیر ادبیات معاصر در کتابهای فارسی مدارس ندارند. از اینرو پیش از هر اقدامی، باید ابتدا ضرورت این کار را در باورهای برخی مسئولان فرهنگی جست و جو کرد.
وی افزود: به اغلب هنرمندان و نویسندگان فقط مزاری در قطعه هنرمندان یا نامآوران داده میشود و جالب است که میبینیم همین نویسندگان جایگاهی در کتابهای درسی یا دانشگاهی ندارند.
نویسنده کتاب «رقص بسمل»، نویسندگان و هنرمندان کشور را دارایی و ثروت اصلی ایران دانست و توضیح داد: وقتی با عملکردمان الگوی اشتباه ویترینی بودن نویسندگان را به نسل آینده انتقال میدهیم، دیگر نباید از آنان انتظار شناخت داراییهای اصلی کشور را داشته باشیم. این بدان معنی نیست که نسل آینده به نویسندگان و شاعران معتبر معاصر یا گذشتهاش علاقه ندارند، بلکه اصلا شناختی درباره این دسته از نخبگان برایش شکل نگرفته و وای به حال نسلی که صرفا بخواهد الگوی اشتباه پیشین خود را تکرار کند.
این نقاش و فیلمنامهنویس میگوید: چه ایرادی دارد اگر اثری که بازتاب خوبی میان مردم داشته و تاثیرگذار بوده، ولی نوشته یک نویسنده چشمگیر نیست، در کتابهای درسی به چاپ برسد؟ مساله این است که برخورد لحظهای و تقویمی و مناسبتی با نویسندگان و شاعران نداشته باشیم.
رسولی تاکید کرد: مهم این است که نباید نگاه انجمادی به نویسندگان داشته باشیم و بخواهیم فقط تجربه پیشینیان را تکرار کنیم. انگورهای کشور ما متنوعند و هر کدام به نامی شهرت دارند. اگر غالب مردم ما انگور یاقوتی دوست داشته باشند، دلیل بر این نیست که دیگر انواع انگور بد است؛ بلکه آنها نیز طعمی نو و متفاوت دارند. اگر ما همیشه دنبال خواندن آثار یک گروه از نویسندگان باشیم، ذهن و ذوق ادبی جامعه مان منجمد و خشکانده میشود.
اسماعیل امینی، شاعر و منتقد معتقد است: نباید برای شعرهای اخوان و نیما و سپهری و بزرگان معاصر تست چهار جوابی درآوریم و پیشروی دانشآموزان قرار دهیم. به گمانم در کتابهای درسی مدارس باید بیشتر به خواندن درست شعرها و داستانها تکیه کرد و دوره متوسطه و پیش از آن جای مناسبی برای تدریس ادبیات معاصر نیست.
این شاعر توضیح داد: کتابهای درسی باید به معنای درست کلمه، درسی تنظیم شود تا با تدریس درست ظرفیتها و ظرایف زبان فارسی به دانشآموزان شناسانده شوند، نه اینکه بدون مقدمه آثار شاعران معاصر را پیش چشم دانشآموزان قرار دهیم. برخی که کتابهای درسی را مینویسند، این کتابها را ملک شخصی خود میدانند، حتی در میان آثار بزرگان ادبیات معاصر چند درس را هم از خودشان و به قلم خودشان مینویسند.
وی اضافه کرد: این نگاه نادرست است. در سالهای اخیر کتابهای درسی محل داد و ستدهای ادبی شده در حالی که به طور مجموع بیهوده میدانم که اسطورهها و پیشگامان ادبیات معاصر در این کتابها معرفی شوند.
شاعر مجموعه شعر «جلسه شعر» ادامه داد: شعر معاصر میتواند مکملی در کنار کتابهای درسی باشد؛ نه اینکه آن را مستقیم وارد درس بچهها کنیم. اگر شعر و ادبیاتداستانی به کتابهای درسی دانشآموزان وارد شوند، در تشخیص اینکه کدام اثر درخشان و دارای استحکام است، میان صاحبنظران اختلاف خواهد افتاد. بنابراین همچنان معتقدم که جای تدریس ادبیات معاصر در کتابها و سر کلاسهای ادبیات مدرسهها نیست. به گمانم بیشتر باید دنبال وقت مناسب برای تدریس ادبیات معاصر گشت که بهترین زمان برای آن در دانشگاه است.
مهدی غبرایی، مترجم گفت: ما باید در نظام آموزشی به روز باشیم و آشکار است که میتوان آثار شاعران و نویسندگان پیشگام معاصر را در کتابهای درسی ادبیات آورد. اگر از این موضوع غفلت کنیم، لطمههایی را در دراز مدت شاهد خواهیم بود. در حال حاضر میبینیم که نثر رایج در مطبوعات، رادیو و تلویزیون و رسانهها لطمه دیده و گاهی اوقات نیز آسیبپذیر شده. به گمانم میتوان با رواج ادبیات معاصر از مشروطه تا امروز در دانشگاهها و مدارس به رفع این آسیبها کمک کرد.
این مترجم در پاسخ به این پرسش که: «با توجه به صحبتهای شاعر دیگری در این زمینه که میگوید چاپ آثار معاصران در کتابهای درسی ادبیات باعث حیف کردن ادبیات میشود، شما چنین نظری دارید یا خیر؟» توضیح داد: هر شخصی نظری دارد و نظر آن دوست نیز محترم است. اما چاپ کردن آثار درخشان معاصران در کتابهای درسی چرا حیف باشد؟ اگر انتخاب و گزینش درستی انجام شود و آدمهایی با صلاحیت این کار را انجام دهند، میتوان به رفع بسیاری از مشکلات چشم امید داشت.
وی ادامه داد: میتوان از استادان عالی قدری مانند محمدرضا شفیعی کدکنی که عمرشان دراز باد و به نوعی غیرخودی هم نیستند، بهره گرفت. معتقدم که بالاخره باید کار را از جایی شروع کرد و به اصطلاح دست دست کردن کار درستی نیست. البته ممکن است در این راه اشتباهاتی هم رخ دهد، ولی برای شروع کار چندان مهم نیست.
غبرایی یادآور شد: باید از ادبیات جدید برای تنظیم کتابهای درسی ادبیات استفاده کرد. هنگامی که نوجوان بودم شعرهای شاملو را نمیفهمیدم، اما با خواندن کتابهایی مانند «گزینه اشعار نو» و «شعر آزاد» که در سالهای 1343 تا 1345 در قطع جیبی چاپ میشد، توانستم چنین شعرهایی را بخوانم و بفهمم. به دلیل اینکه شمالی بودنم، آشنایی بیشتری نسبت به شعر نیما داشتم و با آثار او خواندنم را شروع کردم. میتوان در این بین با شاعرانی مانند فریدون توللی، نادر نادرپور و حتی مشیری شروع کرد تا درک شعر نیما سادهتر شود. در عرصه نثر نیز نویسندگانی داریم که کارهای مختلفی انجام دادهاند. از هدایت گرفته تا جمالزاده و دیگران.
جواد مجابی شاعر و نویسنده در پاسخ به این پرسش که «استفاده مناسبتی از آثار برخی شاعران و نویسندگان در کتابهای فارسی درسی وجود دارد، چگونه میتوان این رویه را اصلاح کرد؟» عنوان کرد: اگر با چاپ برخی آثار مخالفتی باشد، به نوعی ممیزی محسوب میشود. معتقدم در یک جامعه مدرن و توسعه یافته تمام آثار هنرمندان باید چاپ شود و مردم میتوانند آثار دلخواه خود را انتخاب کنند. باید انواع آثار شاعران و نویسندگان با گرایشهای مختلف در کتابهای درسی وجود داشته باشد. اگر غیر از این باشد، سیاست و سلیقه در این کار دخالت داده شده است. آنچه بهتر از هر چیز به نظر میرسد این است که انواع آثار نویسندگان در کتابهای دانشگاهی نیز دیده شود.
این شاعر و نویسنده پیشکسوت یادآور شد: اساس کار و هدف ما آزادی نشر و بیان و قلم است. در هر جای دنیا برجسته کردن آثار عدهای خاص کار درستی نیست. طبقه متوسط مردم ایران نیز آگاه و هوشمند و ناظر وقایعاند و انتخاب خودشان را دارند و به کتابهایی که ارزشهای اصیل در آنها دیده نمیشوند، توجه ندارند.
مجابی گفت: هنگامی که به سینما، تئاتر، کتابفروشی یا گالریهای نقاشی میروم، درمییابم که انتخاب مردم و به ویژه طبقه متوسط انتخاب اصیل و دقیق و حساب شدهای است، یعنی درست همان چیزی که ما آرزویش را داریم. به گمانم با مردمی که فرهنگ درخشان و حسی قوی دارند، نمیتوان شوخی کرد و آنان را با چاپ برخی آثار به مسیر نادرست کشاند.
نویسنده رمان «شب ملخ» تاکید کرد: کمال سادگی و توقع نابهجایی است اگر تصور کنم هماکنون آثار بسیاری از شاعران و نویسندگان معاصر در کتابهای درسی از دبیرستان تا دانشگاه انعکاس داشته باشد. این اتفاق شاید فعلا عجیب به نظر برسد.
منبع: ایبنا