کوتاهی در نظارت بر داستان کوتاه

بررسی وضعیت مجموعه‌ داستان‌های کشور به بهانه اولین همایش داستان کوتاه

سال جاری شاید از نظر چگونگی برگزاری و اجرای رخداد‌های مهم فرهنگی چندان چنگی به دل نزند اما در هفته‌های پایانی سال جریان ادبی جدیدی در حال شکل‌گیری است که می‌تواند مایه امیدواری و دلگرمی اهالی فرهنگ کشور باشد. برگزاری اولین همایش داستان کوتاه اتفاق جدیدی است که تبیین و اجرای آن در فضای فرهنگ و ادب ایران ضروری به نظر می‌رسد. حال اینکه چطور به رغم وجود چنین ضرورتی تاکنون نهادهای مسئول از اجرای چنین برنامه‌ای غافل بودند خود جای بررسی دارد اما اهمیت توجه به داستان کوتاه در فضای کنونی کشور به حدی است که می‌توان برداشتن همین گام اول را نیز به فال نیک گرفت هرچند اغلب نویسندگان کشور هنوز به برگزاری این مراسم اعتماد زیادی ندارند.

داستان کوتاه نویس یا کوتاهی داستان نویس؟

از دهه هفتاد شمسی با اوج‌گیری ترجمه آثار ادبیات جهان در ایران به شکلی تب داستان کوتاه میان نویسندگان ایرانی شدت گرفت و آمار مجوزهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در بخش مجموعه داستان کوتاه افزایش چشمگیری یافت. بدین‌ترتیب در دهه هشتاد به صورت سنتی نویسندگان کتاب اولی کار خود را با مجموعه داستان کوتاه شروع کردند.

در نتیجه عدم وجود نظارت کیفی در مجموعه مدیریت فرهنگی، نشر کتاب‌ با مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه شتاب‌زده و نازل افزایش پیدا کرد. این روند تا آنجا پیش رفت که موجب دلزدگی مخاطبان شده و امروز بر اساس آمار منتشر شده از خانه کتاب برخلاف رویه نویسندگان جوان کشور مخاطبان فرهنگی به رمان‌های بلند علاقه بیشتری نشان می‌دهند. با وجود این موارد تاکنون چه جامعه ادبی و چه مسئولان حوزه فرهنگی توجه چندانی به اهمیت داستان کوتاه نداشتند. در تاریخ ادبیات جهان معمول است که نوشتن داستان کوتاه برای نویسنده کاری دشوارتر و به مراتب ظریف‌تر از نوشتن رمان‌های چند جلدی محسوب می‌شود.

اما امروز به نظر می‌رسد با برگزاری اولین همایش داستان کوتاه چهره‌های فرهنگی کشور نیز روی خوشی به این رخداد فرهنگی نشان داده و از آن استقبال کرده‌اند اما اعتماد چندانی به چگونگی برگزاری این همایش و دستاورد‌های حاصله از آن ندارند.

در این‌باره حسین فتاحی، نویسنده و منتقد ادبی گفت: اگر همایش داستان کوتاه بتواند ادبیات داستانی کشور را در سال‌های گذشته به‌خوبی بررسی کند و به نگاهی جامع درباره آن برسد؛ راه را برای ادامه مسیر هموار خواهیم کرد. وی افزود: در کشور باید فضاهای فرهنگی و ادبی بیشتر شوند تا نویسندگان بتوانند در فضایی مناسب و حرفه‌ای فعالیت کنند.

وی ادامه داد: این فضاها با برگزاری همایش‌ها و جشنواره‌ها به وجود می‌آیند؛ در نتیجه برگزاری هرگونه همایش و سمیناری می‌تواند هم از لحاظ تئوری برای ادبیات کشور مفید باشد و هم به طور کلی وضعیت ادبیات داستانی کشور را به رشد و بالندگی برساند.

وی دیدگاه پژوهشی و کارشناسانه در این همایش‌ را یکی از شروط لازم برای کارآمدی‌ آن خواند و افزود: اگر بتوانیم ادبیات داستانی کشور را در سال‌های گذشته به‌خوبی بررسی کنیم و به نگاهی جامع درباره آن برسیم. برای رسیدن به این نگاه جامع لازم است از نظرات پژوهشگران و کارشناسان ادبیات کمک بگیریم و این مسئولیت را به آنها واگذار کنیم.

فضای مجازی؛ دشمن داستان کوتاه

اما احمد عربلو نویسنده و عضو هیات مدیره بنیاد ادبیات داستانی وضعیت داستان کوتاه در ایران به شکل دیگری می‌بیند و معتقد است که داستان کوتاه نیازمند توجه و جلب مخاطب است. وی گفت: متاسفانه این روزها داستان کوتاه در دوران افول خود به سر می‌برد و نیاز است حرکتی در آن به وجود بیاید. این همایش فرصت خوبی برای توجه به داستان کوتاه است.

وی تصریح کرد: باید جایی باشد تا به داستان کوتاه توجه کند تا نسبت به رمان عقب نماند. حال که این فرصت به وجود آمده باید آن را غنیمت شمرد و نهایت استفاده را از آن کرد. وی ادامه داد: حیف است داستان کوتاه در سایه رمان گم شود. داستان کوتاه قدرت تاثیرگذاری بیشتر و بهتری از رمان دارد و بهتر است بیشتر به آن توجه کنیم. عضو هیات مدیره بنیاد ادبیات داستانی یکی دیگر از دلایل افول داستان کوتاه در کشور را وجود فضاهای مجازی دانست و عنوان کرد: فضاهای مجازی در عین مفید بودن مضرات زیادی دارند. گسترش وبلاگ‌نویسی باعث شده گرایش به داستان کوتاه کم شود. ما سعی داریم در حین برگزاری این همایش به این آسیب‌ها و مشکلات توجه کنیم و راهی برای رفع آنها پیدا کنیم.

کیفیت فدای کمیت!

مصطفی خرامان نیز درباره وضعیت داستان کوتاه و اولین همایش تخصصی در این زمینه، گفت: کیفیت داستان کوتاه در ایران ضعیف است و فقط روز به روز کمیت این داستان‌ها بیشتر می‌شود.

این روزها وضعیت داستان کوتاه در کشور ما خوب نیست، مردم بیشتر به رمان گرایش دارند. دلیل این موضوع نویسندگان و ناشران هستند. وی ادامه داد: نویسندگان نوشتن داستان کوتاه را راحت می‌دانند درحالی که به ساختار و تکنیک توجهی ندارند. ناشران هم به داستان کوتاه بی‌توجهند چرا که به دلیل مشکلات اقتصادی فراوان به دنبال سود بیشتر هستند و چاپ داستان‌های کوتاه در مقابل رمان سود چندانی ندارد.‏

وی افزود: در دهه‌های گذشته نویسندگان حرفه‌ای به سراغ نوشتن داستان‌ کوتاه می‌رفتند، اما امروزه بسیاری از نویسندگان کم تجربه با محتوا و ساختار ضعیف کتاب منتشر می‌کنند و نام آن را داستان کوتاه می‌گذارند و مخاطب نمی‌تواند با آن ارتباط برقرار کند.‏

خرامان در مقایسه آثار تالیفی و ترجمه گفت: در کشورهای دیگر آثار با بررسی دقیق کیفیت و تکنیکی منتشر می‌شوند به همین دلیل با استقبال مواجه می‌شوند. این بررسی در کشور ما وجود ندارد و آثار ضعیف روز به روز در بازار بیشتر می‌شوند.

به نظر می‌رسد اولین گام بنیاد ادبیات داستانی و به طور کلی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد اسلامی به سوی ارتقای کیفیت داستان کوتاه در کشور با شک و تردید‌های زیادی برداشته می‌شود. برخی از نویسندگان همایش‌هایی از این دست را حرکاتی موضعی و گذرا دانسته و برخی جنبه تبلیغاتی آن را پررنگ‌تر از بار پژوهشی و علمی‌ لازم می‌بینند. حال باید دید در بلندمدت همایش داستان کوتاه و البته نویسندگان کشور به کدام سو قدم بر می‌دارند؟