قفس می بافیم و به فکر پریدنیم

نگاهی به شعر حسین منزوی

سوال مهمی که با شنیدن شعر منزوی به ذهن متبادر می شود ، این است که چرا منزوی ، به قدری که استحقاق شعر اوست ، شناخته شده نیست ؟ قدر دانی از شعر یک شاعر ، ارج نهادن به نام او نیست ، این در حکم دینی است که زبان فارسی برای هر پژوهشگر و یا دست کم علاقه مند وجود دارد . و شعر منزوی هم از این قاعده مستثنی نیست و بررسی وجوه شعر او شاید برای ادامه ی حیات زبان، شعر و به ویژه غزل معاصر مفید و یا حتی لازم باشد .

مثل تقی رفعت و یا جعفر خامنه ای که پیش از نیما یو شیج ، جریان شعر نوی فارسی را آغاز کرده بودند، ولی به دلایل مختلف که از وظیفه و حوصله ی این وجیزه ی مختصر ، خارج است ، نام چندانی از آن ها به عنوان پدران شعر نو نیست ، برای منزوی و غزل نو گرایانه ی معاصر هم وجود دارد . البته علاقه مندان و طرفداران منزوی ، تلاش بیشتری برای شناساندن غزل او داشته اند ، با این حال آن گونه که شا یسته ی توجه بوده است ، این بررسی صورت نگرفته .  باز هم این تکرار موکد را لازم می دانم ، که این توجه ، قدر شناسی از نام شخص به خصوصی نباید تلقی بشود ، این  نوعی بررسی برای ادامه ی حیات شعر فارسی است.

دلیل این بی توجهی و یا درست تر بگویم کم توجهی ، شاید دنیای متفاوت منزوی است . نوسان رفتارهای اجتماعی و زیست شخصی  نمی تواند به تنهایی در نوع قضاوت به آثار یک هنرمند ، موثر باشد . این تفاوت در چهره ی شعر منزوی وجود دارد و لابد در قضاوت درمورد جهان بینی یا ایدئولوژی او هم نقش داشته است و بسیاری این تفاوت را ، که می توانسته به عنوان یک مزیت ، قلمداد شود را اتفاقا به عیب کار تلقی می کنند . زمانی این تفاوت، حسن محسوب می شود ، که در معرفی جمع اضدادی که طبایع یک انسان یا کشف یک حال یا موقعیت را شامل می شود ، موثر باشد، یا دست کم ، نوسان موضوعی شعر نوعی تلاطم شاعر باشد .

تلاطمی که شاعر را به هم می ریزد ، ولی به به هم ریختگی شعر منجر نمی شود . مثل نوسان حالی که در مجنون نظامی سراغ داریم ، حال مجنون،حال متلاطمی است ، ثبات ندارد ، از قضا مجنون باید هم همین طور باشد ، همه ی مجنونی مجنون به همین است :

مجنون چو حدیث عشق بشنید

اول بگریست ،   پس بخندید

اما قضاوت در مورد غزل نو گرایانه ی منزوی هم باید همین طور باشد . منزوی در پی رسیدن به همین جمع اضدادی است که کنار هم آرام گرفتن همان طبایع است ، اما گاهی این تفاوت ها آن قدر بلند بلند فریاد می شود که دیگر تفاوت نیست . تناقض است . گاهی چهره ی یک روشنفکر مآب نا امید و گاهی عاشق دلسوخته ای که اگر عارف نشده باشد ، دست کم در محفل عشاق سماعی کرده است .

شاید بهترین وجه ، در شعر منزوی ، توصیف های طبیعت گرایانه ی ان باشد . وجهی که لحظه افتراق و تمایز شعر منزوی از غزل پیش از اوست . هرچند که این غزل پیش از او ، باز هم  به غزل معاصر تعلق دارد . توصیف های طبیعت گرایانه در شعر منزوی شباهت هایی به وصف های شعر و غزل سبک هندی دارد ، اما کاملا مشخص است که مربوط به زمان معاصر است . تعریف غزل در کلمات منزوی به صورتی است ، که می توان واژه های دخیل و عاریتی از زبان های غیر فارسی را طوری به قامت شعر ردا کرد ، که اتفاقا زیبایی جدید و بدون تجربه ی پیشین را موجب شود .

خیالِ خامِ پلنگِ من، به سویِ ماه جهیدن بود

و ماه را زِ بلندایش، به رویِ خاک کشیدن بود

پلنگِ من- دلِ مغرورم- پرید و پنجه به خالی زد

که عشق – ماهِ بلندِ من- ورایِ دست رسیدن بود

گلِ شکفته! خدا حافظ؛ اگرچه لحظه‌ی دیدارت

شروعِ وسوسه‌ای در من، به نامِ دیدن و چیدن بود

من و تو آن دو خطیم، آری- موازیانِ به ناچاری-

که هر دو باورِمان ز آغاز، به یکدگر نرسیدن بود

اگرچه هیچ گُلِ مُرده، دوباره زنده نشد، اما

بهار، در گُلِ شیپوری، مدام گرمِ دمیدن بود

شراب خواستم و عمرم، شرنگ ریخت به کامِ من

فریبکارِ دغل پیشه، بهانه اش، نشنیدن بود

چه سرنوشتِ غم انگیزی! که کِرمِ کوچکِ ابریشم

تمامِ عُمر قفس می‌بافت، ولی به فکرِ پریدن بود.