وضعیت دین کودکان در ادبیات

کتاب‌های دینی کودک و نوجوان در کشور ما معمولا به داستان زندگی پیامبران و امامان محدود می‌شود، اما همین دسته از کتاب‌ها نیز گاهی به صورت نامناسب با جلدهای تکراری و عناوین کاملا یکسان، بدون کمترین خلاقیت به چاپ می‌رسند که نه کودک و نه والدین هیچ کدام برای خرید آن ترغیب نمی‌شوند. رشد ادبیات دینی، نیازمند وجود نویسندگانی با اطلاعات مذهبی درست و کافی است تا بتوانند جنبه‌های مختلف اعتقادی را در قالب‌های داستان، شعر و... شرح دهند.

در همین باره سخنان سیدعلی کاشفی خوانساری، مدیر انتشارات حوا و نویسنده کتاب تاریخ ادبیات دینی کودک و نوجوان را در ادامه می آوریم...

ادبیات دینی کودک و نوجوان در مقوله ادبیات کودک و نوجوان قرار می‌گیرد. ادبیات کودک و نوجوان نیز به مجموعه خواندنی‌های رسمی کودکان و نوجوانان اطلاق می‌شود. ادبیات دینی شامل نوشته‌هایی می‌شود که موضوع و مضمون اصلی آنها مذهب و باورهای اعتقادی باشد. البته ایمان به ادیان الهی، باور به وجود خالق هستی و... در این دسته جای می‌گیرد. به عبارت دیگر هر کدام از آثاری که برای کودکان بر اساس حکمت در نظام هستی و لزوم وجود آفریدگار برای خلقت و هدفمند بودن آفرینش نوشته شده باشد، در دسته ادبیات دینی کودک و نوجوان قرار می‌گیرد.

این تعریف بسیار وسیع است، اما معمولا کتاب‌های دینی کودک و نوجوان فقط درباره ادبیات شیعی و اسلامی است. درحالی که صحبت از انبیا و پیامبران تنها جزئی از ادبیات دینی است. البته مشکل فراتر از این است. ذیل ادبیات اسلامی و شیعی نیز فقط به بخش کوچکی از مسائل اسلامی در کتاب‌های کودکان پرداخته شده است، در حالی که دین به حوزه تاریخ محدود نمی‌شود. حوزه‌های دیگری مانند اعتقادات، باورها‌، احکام، اخلاق، عرفان و... نیز از زیرمجموعه‌های دین است که کمتر در باره‌اش به نوشتن کتاب پرداخته‌ایم.

در حقیقت ما نمی‌توانیم یک کتاب مناسب را نام ببریم که به سوالات کودکان درباره مفهوم خدا پاسخ دهد یا کتابی که نشان بدهد کودک مسلمان چگونه درباره نبوت و معاد می‌اندیشد یا کتابی که مفهوم عدل الهی یا رجعت در اعتقادات شیعی را بدون تحریف مطلب به شکل ساده برای کودک توضیح دهد و یا کتاب‌هایی که نشان دهد تفاوت میان معاد جسمانی و روحانی در چیست. لازم است اشاره کنم که در سال‌های اخیر نیز دانسته‌های کودکان و نوجوانان ایرانی نسبت به دوره‌های قبل بیشتر نشده، زیرا کتابی مناسب در برابر این هجمه‌ها تالیف نشده است.

واقعیت این است که اگر اسلام را به عنوان یک مصداق و مفهوم دینی در طول تاریخ تمدن بشری در نظر بگیریم، سهم عمده‌ای از آن را که منسوب به اسلام و مسلمین می‌دانیم، برخاسته از فرهنگ عرفانی است؛ فرهنگی که گرچه ریشه‌های اصولی آن مانند توحید و نبوت به ادیان آسمانی پیش از اسلام باز می‌گردد، اما ماهیتی مستقل و متفاوت دارد. ما لازم است که برای رشد کتاب‌های دینی به ریشه‌ها و آموزه‌های اسلامی روی آوریم تا بتوانیم درک درستی را از دین به کودکانمان منتقل کنیم.

فارغ از این بحث، ادبیات کودک یک بحث کاملا میان‌رشته‌ای است. در هر یک از شاخه‌های علوم انسانی که بخواهید کتابی را تالیف کنید، هم نیازمند تخصص در آن شاخه هستید و هم داشتن زبان کودکانه. حتی در زمان نگارش شعر یا داستان کودکانه نیز باید به شکل رسمی تخصص قصه‌نویسی و شناخت نیازهای کودک و سلایق او را همزمان داشته باشید. این اصل در زمینه تالیف کتاب فلسفی و پزشکی برای کودک و نوجوان نیز کاملا ضروری است.