فیلم هایی که بهتر است بچه ها ببینند...

متنی از سعید مستغاثی که کاش دست اندر کاران جشنواره رشد بخوانند...

در 13 جولای 2005، آرای جمع وسیعی از فیلم سازان، آموزگاران و کارشناسان تعدادی از موسسات فیلم کودکان در سراسر اروپا درباره فیلم هایی که برای بچه های تا سن 14 سال مناسب هستند،

شمارش شد و 50 فیلم نهایی از سوی موسسه فیلم بریتانیا (B.F.I) که در بخش آموزش خود، این نظر خواهی را برگزار کرده بود، اعلام گردید. در میان آن 50 فیلم، آثار متعددی از سال های مختلف تاریخ سینما و انواع گوناگون فیلم به چشم می خورد که تماشای آن ها برای کودکان زیر 14 سال توصیه شده بود.

از میان آن لیست 50 فیلمی، 10 فیلم که بیش از بقیه توسط آن جمع متخصص و کارشناس با عنوان "این فیلم ها را باید ببینید" توصیه می شد، اعلام گردید و گفته شد همه بچه های دنیا تا سن 14 سال بهتر است به تماشای آنها بنشینند. توصیه مذکور آنچنان مهم تلقی شد که حتی بر جشنواره فیلم های کودک و نوجوان ما نیز اثر گذاشت، به طوری که این جشنواره در بیستمین دوره ی خود، بدون توجه به تفاوت های فرهنگی و الزامات ارزشی و آموزشی ایران و غافل از اینکه سالهاست موسساتی از این دست در آمریکا و انگلیس در راستای دنبال کردن پروژه ی جهانی سازی، توصیه های مختلفی برای تماشای هرچه بیشتر محصولات خود داشته اند، بخشی را به همین فیلم های توصیه شده اختصاص داد و در کنار (B.F.I) بچه های ایران زمین را به تماشای آنها فراخواند!

البته از این گونه توصیه ها و بایدها و نبایدها در تاریخ و عالم سینما، نمونه های بسیاری وجود دارد که حتی برخی از آنها بسیار جدی و تکلیفی بوده است. فی المثل واتیکان در برخی سالها، فهرست فیلم هایی را که از نظر پاپ یا شورای فرهنگی و هنری واتیکان برای تماشا مجاز شمرده شده اند به کاتولیک های جهان توصیه کرده است. زمانی که این گونه توصیه ها از سوی موسسات و نهادهای مختلف اجتماعی یا فرهنگی صورت می گیرد، تا حدودی جنبه صلاح دید روانشناسانه و تربیتی – آموزشی و حتی اخلاقی پیدا می کنند. مثلا در آمریکا، انجمن تصاویر متحرک آمریکا برای تماشاگران هر فیلمی که قرار است به نمایش عمومی درآید، با علاماتی درجه سنی تعیین می کند. به این معنی که توصیه می شود با توجه به محتوا و لحن فیلم مذکور، فلان گروه سنی آن را نبیند و یا در شرایطی خاص همراه والدین خود به تماشای آن بنشیند.

معمولا توجه ساختارهای تعریف شده یک جامعه مانند خانواده یا مدرسه و یا انجمن های آموزشی به این گونه توصیه های آموزشی و اخلاقی بسیار ویژه و خاص است. اساسا به دلیل گستره وسیع فیلم های ارائه شده در جامعه، خانواده ها و مربیان آموزشی به جهت نگرانی دائمی ای که برای بچه هایشان احساس می کنند، همواره در انتظار توصیه های خیرخواهانه و کارشناسانه متخصصین جامعه شناس و روانشناس و همچنین اصحاب هنر هستند که بهتر است فرزندانشان را به تماشای چه فیلم هایی ببرند.

شاید به علت همین احساس نیاز بود که موسسه فیلم بریتانیا (B.F.I) دو لیست 50 و 10 فیلمی تهیه و به همه خانواده ها توصیه کرد این فیلم ها را برای بچه های زیر 14 سالشان نمایش دهند. اما این موسسه فیلم بریتانیا چیست و از کجا آمده و اصلا به چه حقی برای همه بچه های زیر 14 سال دنیا تعیین تکلیف می کند؟!

موسسه فیلم بریتانیا در سال 1933 تاسیس شد تا با نگاهی هدایت شده از سوی مسئولین و سرمایه گذاران آن، فرهنگ فیلم دیدن و درک سینما، آن گونه که رووسایش تشخیص می دهند را در جهان اشاعه دهد. این موسسه بخش های گوناگونی دارد اعم از اداره "نشنال فیلم تیه تر "، سینما "آیمکس"، کتابخانه ملی، انتشار ماهنامه "سایت اند ساوند" و ... و از دیگر بخش های آن، بخشی به نام "آموزش" است که طیف وسیعی از منابع تحقیقاتی و مجموعه های تمرینی را برای معلمان و میزبانان سمینارها، کنفرانس ها و کارگاه های آموزشی در هر سن و سالی تهیه می کند. درواقع همین بخش آموزشی موسسه فیلم بریتانیا بود که آن فهرست های 50 و 10 فیلمی را برای بچه های زیر 14 سال جهان تدارک دید.

مسئولان موسسه فیلم بریتانیا معتقدند اگرچه تمام کارهایشان به تعبیری آموزشی محسوب می شود اما در بخش آموزش خود، انواع گوناگون فرصت ها را برای کشف و یادگیری رسانه های تصویری متحرک یعنی سینما و تلویزیون پدید آورده اند. مقصود آنها به وجود آوردن بحث ها و برداشت جدید درباره این گونه رسانه ها است که بتوانند از طریقشان، اندیشه های مورد نظر را نشر دهند و در این مسیر 3 هدف برای خود ترسیم کرده اند:

1- ارزش بخشیدن به آموزش درباره رسانه های تصویر متحرک (سینما و تلویزیون)

2- ایجاد درک همراه لذت از تصاویر متحرک برای هنرجویان در سراسر دنیا

3- ارتقاء و گسترش رسانه های تصویر متحرک در میان موسسات آموزشی، کارمندان، مدیران و همه اجتماع.

کار آموزشی موسسه فیلم بریتانیا یک کار "دانش آموز" محور ارزیابی شده و همه سعی و تلاش خود را برای جذب مخاطبان بیشتر به کار گرفته است. مسئولان این موسسه می گویند که فعالیت آموزشی آنان می تواند بر روی مناطقی خاص متمرکز گردد که اگر چه دسترسی به آن مکان ها سخت است اما پتانسیل بالایی برای همراه شدن با برنامه های بنیادی آنها دارد. احتمالا مقصود آنها کشورهای جهان سوم و یا در حال توسعه است که می توانند از طریق اینگونه فکرسازی در قلمرو فرهنگی آنان قرار گیرد و به جای تصرف نظامی در عصر استعمار نو، اشغال ذهنی شود.

آنها برای رده های آموزشی خود سه طیف سنی را با تعریف خاص نوع آموزش در نظر گرفته اند؛ 3 تا 14 سال با یک آموزش کنترل شده تربیتی، دانش آموزان 14 تا 19 سال با یک آموزش رسمی و مخاطبان بزرگسال بعد از 14 سال در یک سیستم غیر رسمی.

اگرچه فعالیت های آموزشی این موسسه گستره وسیعی از هنرجویان را در برمی گیرد اما گویا در طی سالهای اخیر، توجه و تاکید خاصی برروی 3 طیفی که ذکر شد، اعمال شده است. بخش آموزش موسسه فیلم بریتانیا دانش درک رسانه تصویر متحرک (سینما و تلویزیون) را با 3 روش ارائه می دهد:

1- به وسیله دیدن طیف وسیعی از برنامه ها و فیلم های رسانه های سینما و تلویزیون از منابع کنترل شده و هدفمند.

2- از طریق جستجوی از پیش تعیین شده در پرسش و تحلیل درباره رسانه های تصویر متحرک.

3- به وسیله ایجاد فرصت و موقعیت جهت کار عملی با رسانه های سینما و تلویزیون.

به نظر مسئولان این موسسه کلیه روش های فوق وقتی در میان اکثریت مردم اشاعه یابد، اهمیت پیدا می کند. این روش های می تواند بخشی از عناوین آموزشی هر کودکی باشد و یا به عنوان آموزش های جنبی در هر سن دیگر اعمال شود. چرا که اطلاعات سینمایی برای همه افراد رضایت بخش و لذت آور  است و می تواند آن چنان تاثیری بر فرهنگ ملت های گوناگون بگذارد که حتی آنها را به سوی مقاصد سیاسی موردنظر محافل استعماری غرب  رهنمون شود.

با چنین سابقه و تجاربی بود که بخش آموزش موسسه فیلم بریتانیا، برای تحقق بخشیدن به قسمتی از برنامه های خود در مورد طیف اول سنی که " 3 تا 14 ساله ها با آموزش کنترل شده و تربیتی" تعریف شده بودند، تصمیم گرفت در مرحله اول فهرستی از فیلم هایی را معرفی کند که دیدن آنها را برای همه بچه های زیر 14 سال لازم می شمارد. به همین دلیل طی دعوت نامه هایی از  سازمان هایی که برای کودکان و نوجوانان فیلم می سازند، همچنین فیلم سازان و معلمان در سراسر اروپا و نیز اعضای دائمی این موسسه درخواست کرد برای تعیین فهرست فیلم های فوق با این موسسه مشارکت فکری کنند. این برنامه که عنوان "این فیلم ها را ببینید!" را یافته بود در تاریخ 13 جولای 2005 به پایان رسید و ابتدا از میان نظرهای ارائه شده، یک فهرست 50 فیلمی تهیه شد و سپس از آن فهرست، لیستی 10 فیلمی بیرون آمد.

با نگاهی به لیست مذکور واقعا نمی توان معیار و ملاکی  آموزشی و تربیتی که این 50 فیلم را در کنار یکدیگر قرار داده، آنها را برای کودکان زیر 14 سال مناسب دانسته و حتی توصیه کرده که حتما بچه ها باید این فیلم ها را ببینند، یافت یا لااقل با فرهنگ و ارزش های جامعه ما به درکش پرداخت.

معلوم نیست چگونه آن تعریف "آموزش کنترل شده و تربیتی " که از طرف بخش آموزش موسسه فیلم بریتانیا برای کودکان زیر 14 سال تعریف شده با چنین طیف ناهمگون فیلم های پیشنهادی، همخوان و سازگار است!

معلوم نیست چگونه اثر سوررئالیستی ژان کوکتو به نام "زیبا و جانور" که حتی در ساختارش، نشانه های دیر فهم امپرسیونیستی وجود دارد، در کنار کارتون ساده فهمی از این قصه که تولید والت دیزنی است، قرار می گیرد؟

چگونه موزیکالی مانند "آواز زیر باران" که عشق های بزرگسالانه را در کادر قرار می دهد، برای بچه های زیر 14 سال مطلوب تشخیص داده شده ولی از فیلم هایی همچون "مری پاپینز" و "آوای موسیقی" که مناسب تر است خبری نیست!!

آیا فیلم "بعضی ها داغشو دوست دارند" بیلی وایلدر که به ماجرای زن پوش شدن دو شارلاتان و ماجراهای عشقی شان و همچنین روابط  همجنس گرایانه می پردازد، فقط به صرف کمدی بودنش در این لیست قرار گرفته است؟!!

نکته جالب اینکه بسیاری از فیلم های این لیست از سوی انجمن تصاویر متحرک آمریکا با درجه هایPG-13  یا R ارزیابی شده اند که به مفهوم تماشای آن برای بچه های زیر 13 سال  همراه والدین و یا نامناسب برای افراد زیر 18 سال است. از همین رو معلوم نیست تماشای فیلم هایی همچون "رومئو+ ژولیت" یا "عشق را نشانم بده" که به هیجانات احساسی و جنسی دوران نوجوانی می پردازد، چه تاثیری بر کودکان زیر 14 سال خواهد گذاشت!!!

این در حالی است که در بیانیه موسسه فیلم بریتانیا برای انتخاب فیلم های فوق آمده است :"...بیشتر بحث عمومی راجع به فیلم دیدن بچه ها روی محافظت از روحیه آنها متمرکز است تا عناوین مهم و بحث "این فیلم ها را ببینید" نشان داد که برای مردم، ارزش فرهنگی فیلم کودکان اهمیت بیشتری دارد..."!!!!

اما غرض از این همه به اصطلاح صغری و کبری چیدن، این است که موسسات و جشنواره هایی در ایران با وظایف مشابه بخش آموزش موسسه فیلم بریتانیا، در طول سالهای فعالیت خود چه فعالیت هایی برای آموزش و تربیت سینمایی طیف های مختلف کودکان و نوجوانان برداشته اند؟ جشنواره فیلم های تربیتی و آموزشی رشد که اینک سی و هفتمین دوره خود را برگزار می کند، از همین قسم نهادهای تعیین کننده در امر پرورش ذهن تصویری دانش آموزان و نوجوانان به شمار می آید.

چه مناسب و بجاست که موسسات و نهادهایی که به هر نحو در آموزش بچه های این کشور سهمی دارند علی الخصوص وزارت آموزش و پرورش و همین جشنواره رشد با بهره گیری از دیدگاه های کارشناسان کودک و معلمان و مربیان و والدین و حتی خود بچه ها، فهرست هایی از فیلم هایی که تماشایشان برای بچه ها مفید است، ارائه دهند. فراموش نکنیم که هنوز بسیاری از والدین نسبت به آموزش صحیح فرزندانشان دچار مشکل هستند و شاید یک فیلم یا کارتون جذاب بتواند بسیار بیشتر و موثرتر از ساعت ها و ماه ها تلاش این والدین برای تربیت کودکانشان نتیجه بدهد و همین ضرورت بوده که بخش آموزش موسسه فیلم بریتانیا را وادار به تهیه فهرستی از فیلم های تاثیر گذار برای کودکان کرده است. اما فراموش نکنیم که از اهداف موسسه فوق، احیاء و حفظ و نشر فرهنگ انگلیسی است که به صراحت در اساسنامه اش ذکر گردیده  و به هرحال سال هاست این موسسه و یا موسسات مشابه اهداف خویش را از طرق مختلف از جمله معرفی کتاب و فیلم تعقیب می کنند.

بسیاری از والدین در جامعه ما هستند که ملاک و معیاری برای فیلم های مناسب کودکانشان ندارند و در این آشفته بازار CD و DVD در نهایت رو به دستفروش های کنار خیابان می آورند و هر محصولی که به عنوان کارتون، در بساط آنها بیابند را به عنوان فیلم مناسب خریداری کرده و در معرض دید بچه هایشان  قرار می دهند، غافل از اینکه از طریق همین کارتون ها چه افکار مخربی (مدنظر تهیه کنندگان و توزیع کنندگان آنها) را به ذهن کودکانشان راه می دهند. غافل از اینکه چه سرمایه های هنگفتی از آن سوی آب ها صرف می شود تا همین کارتون ها در اسرع وقت و با زیر نویس فارسی در اختیار کودک ایرانی قرار گیرد.

از همین روست برای ما که در سرزمینی با مختصات فرهنگی خاص زندگی می کنیم، لازم است از طریق همان نهادها و ارگان های آموزشی، لیست فیلم هایی پیشنهاد شود تا پدران و مادران با خاطری آسوده تر، فرزندانشان را در برابر  هنر هفتم قرار دهند. فیلم هایی که در مقابل القاء تفکرات بیگانه، فرهنگ و ارزش های ایران زمین را به کودکان این آب و خاک یاد دهد. به نظر می آید یکی از مبرم ترین وظایف جشنواره آموزشی تربیتی رشد و سازمان برگزار کننده اش، همین مقوله باشد.