اقسام قیاس (قیاس اقترانی) - 2

اهداف کلی:

هدف از ارائه این مبحث این است که دانش آموز:

1-    با اقسام (قیاس اقترانی) آشنا شود.

2-    بتواند به راحتی برای انواع قیاس اقترانی مثال هایی را فراهم آورد.

3-    با واژه ها، مفاهیم و اصطلاحات این مبحث به خوبی آشنا شود.

چکیده:

در مبحث گذشته دانستیم که اگر در قیاسی اجزای نتیجه در میان دو مقدمه اش باشد این قیاس اقترانی نام دارد. با مفاهیم حد وسط، حد اکبر و حد اصغر نیز آشنا شدیم. نقش حد وسط در قیاس اقترانی بسیار مهم است از این رو قدرت ذهنی انسان در یافتن حد وسط هوش نامیده می شود. قیاس اقترانی انواعی دارد که در این بخش با اقسام آن آشنا خواهیم شد.

اقسام قیاس اقترانی

از آنجا که قیاس ترکیبی از قضایا می باشد و قضایا به دو دسته حملی و شرطی تقسیم می شوند قیاس اقترانی نیز به دو دسته قیاس اقترانی حملی و شرطی تقسیم می شود، اگر مقدمات قیاس از قضایای حملی تشکیل شده باشد آن قیاس اقترانی حملی می باشد و اگر مقدمات قیاس از دو مقدمه شرطی یا از یک مقدمه شرطی و یک مقدمه حملی تشکیل شده باشد، قیاس اقترانی شرطی نام دارد.

به مثال های زیر توجه نمایید:

این غذا غیر بهداشتی است، هر غذای غیر بهداشتی موجب بیماری است، پس این غذا موجب بیماری است(قیاس اقترانی حملی).

اگر فلز طلا باشد آن فلز کمیاب است(مقدمه شرطی)، هر کمیابی گران است(مقدمه حملیه)، پس در نتیجه اگر فلز طلا باشد، آن فلز گران است(قیاس اقترانی شرطی).

قواعد عمومی قیاس اقترانی

قیاس اقترانی خواه شرطی باشد خواه حملی، دارای برخی قواعد عمومی و اساسی است که باید آن قواعد رعایت گردد تا قیاس نتیجه بخش باشد این قواعد را شرایط انتاج قیاس می گویند.

1- تکرار حد وسط: حد وسط باید عیناً و بدون تغییر در صغری و کبری(دو مقدمه قیاس) تکرار شود. اگر جز این باشد دیگر حد وسط نیست و بین طرفین قیاس ارتباط ایجاد نمی کند مانند دیوار دارای موش است، موش دارای گوش است، پس در نتیجه دیوار گوش دارد. حد وسط در یکی از مقدمات (دارای موش) و در مقدمه دیگر (موش) است. پس عینا تکرار نشده است.

2- ایجاب یکی از مقدمات: دو مقدمه سالبه نتیجه نمی دهد زیرا در دو قضیه سالبه حد وسط نمی تواند بین دو مقدمه قیاس ارتباط ایجاد کند. پس اگر گفته شود هیچ انسانی اسب نیست، و هیچ اسبی ناطق نیست نمی توان نتیجه گرفت که: هیچ انسانی ناطق نیست زیرا هر دو مقدمه سالبه هستند.

3- کلی بودن یکی از مقدمات: از دو مقدمه جزئی، نتیجه حاصل نمی شود زیرا در دو مقدمه جزئی هم حد وسط نمی تواند کمکی به ایجاد ارتباط بین دو مقدمه قیاس نماید؛ مثلاً اگر گفته شود: بعضی انسان حیوان است، و بعضی حیوانات اسب است. از این دو مقدمه نمی توان نتیجه گرفت بعضی انسان ها اسب است. زیرا دو مقدمه جزئیه هستند.

4- نتیجه تابع اخسّ مقدمه است: یعنی اگر یکی از دو مقدمه سالبه باشد، نتیجه حتما سالبه است زیرا سلب اخسّ(پست تر و کم ارزش تر) از ایجاب است و اگر یکی از مقذمات جزئیه باشد، نتیجه نیز جزئیه خواهد بود زیرا جزئی اخسّ از کلی است.

صغری سالبه و کبری جزئیه نباشد: در این صورت حتما باید صغری کلی باشد و گرنه شرط سوم حاصل نمی شود و نیز باید کبری موجبه باشد وگرنه شرط دوم حاصل نمی شود.

مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی

تنظیم: مریم فروزان کیا