منادا

اهداف درس:

- آشنایی با منادا و حروف ندا.

- بیان انواع منادا و ویژگی های هر یک از آنان

- تطبیق انواع منادا در قالب سؤال و مثال.

زمانی که بخواهیم فردی را مورد خطاب قرار داده و صدا بزنیم از اسلوب خاصی استفاده می کنیم: ای علی / محمّد!

که به واسطۀ آن توجه فرد مورد نظر را جلب می نمائیم؛ در عربی نیز از همین اسلوب استفاده می کنیم: یا رجلُ که در اصل یعنی ((اُنادی رجلاً)) (مردی را صدا می زنم)، پس در تعریف منادا می گوئیم:

اکنون با انواع منادا آشنا می شویم:

* منظور از منادای مفرد این است که تنها یک کلمه است و کلمات مثنی و جمع نیز می توانند منادای مفرد واقع شوند. همان طور که پیش از این به اختصار بیان کردیم از میان انواع منادای مفرد، منادای علم و منادای نکرۀ مقصود، مبنی بر ضم هستند امّا منادای نکرۀ غیر مقصوده و نکرۀ مقصودۀ موصوفه(نکرۀ مقصوده ای که دارای صفت است) لفظاً منصوب هستند.

هر دو نوع منادای غیر مفرد (مضاف / شبه مضاف) نیز لفظاً منصوب هستند. اکنون می خواهیم به توضیح بیشتر هر یک از این منادا ها و تفاوتشان بپردازیم:

- منادای علم، به دلیل معرفه بودن و شناخته شده بودن آن نزد مخاطب به منادای علم معروف است.

- منادای نکرۀ مقصوده، منادایی است که متکلم فرد خاصی را مورد نظر دارد امّا برای متکلّم شناخته شده نیست.

- منادای نکرۀ غیر مقصوده، منادایی است که متکلّم فرد خاصی را در نظر ندارد بلکه هر کسی که به وی پاسخ دهد مورد نظر متکلم است مانند زمانی که یک نابینا برای آن که از خیابان گذر کند نیاز مند فردی است لذا به طور نا مشخص فردی را صدا می زند تا کسی به وی یاری رساند.

- منادای مضاف، منادایی است که به کلمۀ دیگری اضافه شده باشد.

- منادای شبه مضاف، منادایی است که به کلمۀ دیگری اضافه شده و در آن کلمه عمل می کند یعنی علاوه بر آن که آن را مضاف الیه خود قرار می دهد، کلمۀ مشتقی است که کلمۀ دوم را معمول خود قرار می دهد و در آن عمل می کند.

تمرین:

اکنون برای آن که به مطالب فوق عمیقاً پی ببریم، به عبارات زیر توجه کنید:

1-  یا مارّاً بالطریق، ساعِدنی: (ای رهگذر کمکم کن): نکرۀ غیر مقصوده / منصوب

همان طور که گفتیم در مثال فوق متکلم فرد خاصی را در نظر ندارد بلکه از هر رهگذری طلب کمک می کند.

2- یا رجلَ الصّلاح، أطفی ء الفتنة: (ای مرد درستکار، فتنه را خاموش کن): منادای مضاف / منصوب، در این مثال منادا به کلمۀ دیگری اضافه شده است لذا منادای مضاف می باشد.

3- یا شهیدُ لن یسناک الوطن: (ای شهید، وطن تو را هرگز از یاد نخواهد برد): منادای نکرۀ مقصوده / مبنی بر ضمّ و محلاً منصوب در مثال فوق، متکلم شهید را مورد خطاب قرار داده امّا شهید خاصی نیست که برای متکلم شناخته شده باشد بلکه تمام شهدا را مورد خطاب قرار داده است.

4- یا سامعاً دعاءَ المظلوم: (ای کسی که دعای مظلوم را می شنوی): منادای شبه مضاف / منصوب

همان طور که پیش از این گفته شد، ویژگی شاخص منادای شبه مضاف عمل کردن آن در مضاف الیه خود است، در این عبارت نیز «سامعاً» کلمۀ مشتقی است که در «دعاء» عمل کرده و آن را مفعول خود قرار داده است.

{سامعاً: اسم فاعل / دعاء: مفعول برای سامع}

5- یا اللهُ إغفر لنا ذنو بنا: (پروردگارا، گناهان ما را ببخش): منادای علم / مبنی بر ضم و محلاً منصوب

تبصره:

به چند نکته باید توجه کرد:

1) چون حرف ندا جانشین فعل «اُنادی» شده لذا منادا در اصل مفعولِ «اُنادی» بوده که اکنون حرف ندا جای آن نشسته، پس منادا منصوب است به حکم آن که مفعول بوده است و لذا منادای علم و نکرۀ مقصوده که در ظاهر مبنی بر ضمّ هستند محلاً منصوب اند ( اعراب نصب آنها را محلّی در نظر می گیریم).

2) گاهی اوقات منادا «ال» می گیرد و با آمدن حرف ندا پیش از آن تلفظ آن سخت می شود لذا با آوردن کلمۀ «أیّها / أیّتها» تلفظ آن را آسان می سازیم که در این صورت «أیّ» نقش منادا را به خود گرفته و کلمۀ پس از آن «عطف بیان» می شود.

یا أیّها الطالب  یا: حرف ندا / أیّ: منادای مفرد معرفه / الطالب: عطف بیان

3) زمانی که «الله» منادا واقع شد، می تواند حرف ندا حذف شده و به جای «یاالله»، «اللهمّ» قرار گیرد: «قل اللهمّ، مالک الملک»  الله: منادای علم، مبنی بر ضم و محلاً منصوب

تمرین:

- یا أیّها العالمُ المرضیُّ سیرتُه                                      أبشر فأنت بغیر الماء ریّان

یا: حرف ندا / أیّ: منادای معرفه، مبنی بر ضم و محلاً منصوب / العالم: عطف بیان

- یا مؤمناتُ قُمنَ بالصلوة

یا: حرف ندا / مؤمنات: منادای نکرۀ مقصوده، مبنی بر ضمّ و محلاً منصوب

اکنون به سؤالات زیر و پاسخ آنان دقت کنید:

1) در کدام گزینه اعراب منادا صحیح به کار رفته است؟

الف) یا أبا الفضل  أبا: منادای مضاف و منصوب / علامت نصب آن به «الف» است.

ب) یا تلامیذَ کلّهمتلامیذ: منادای نکرۀ غیر مقصوده و منصوب

ج) یا أیّها المصلّون خلف الإمام المصلّون: منادای نکرۀ مقصوده، مبنی بر ضم و محلاً منصوب

د) یا یوسفُ منادای علم، لفظاً منصوب

2) کدام گزینه منادای شبه مضاف می باشد؟

الف) یا متکبرون      ب) یا علیُّ فاتح خیبر       ج) یا حائکاً سجادّة        د) یا أبا الحسن علیّ

3) کدام گزینه در مورد عبارت زیر صحیح است؟

«أیا متسلّقاً علی الجبل»

الف) نکره مقصوده                            ج) مشبه مضاف

ب) نکرۀ غیر مقصوده                         د) منادای مضاف

4) کدام گزینه منادای نکرۀ مقصوده می باشد؟

الف) تا لله ظبیاتِ القاع قلن لنا                              لیلائی منکنّ أم لیلی من البشر؟

  ب) یا مَن تذکّرنی شهائلُه                                ریح الشّمال تنفسّت سَحرا

ج) یا إنبة عمّی لا تلومی و اهجعی                      لا یخرق اللّوم حجابَ سمعی

د) یا علیّ بن أبیطالب

5) در کدام گزینه اعراب مبنی بر ضم است؟

الف) یا أیُّها الرّجال     ب) یا أبا عبد الله      ج) یا معلّماتِ المدرسة    د) یا خیر من حجَّ بیت الله

گروه مدرسه اینترنتی سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده

تنظیم: سمیرا بادامستانی