بحث گروهی، فرصتی برای ابراز عقاید و تجربیات دانش‌آموزان
بحث گروهی امروزه نیز یكی از متداول ترین روش‌های حاكم بر مدارس است.
روش بحث گروهی گفتگویی است سنجیده و منظم درباره موضوعی خاص كه مورد علاقه مشترك شركت‌كنندگان در بحث است. روش بحث گروهی، برای كلاس‌هایی قابل اجراست كه جمعیتی بین شش تا 20 نفر داشته باشند.
در صورت بالابودن جمعیت كلاس، باید آن ها را به گروه‌های كوچك تر تقسیم و یا از روش‌های دیگر استفاده كرد. در این روش، معمولاً معلم موضوع یا مسأله خاصی را مطرح می‌كند و شاگردان درباره آن به مطالعه، اندیشه، بحث و اظهارنظر می‌پردازند و نتیجه می‌گیرند، بنابراین برخلاف روش سخنرانی در این روش، شاگردان در فعالیت‌های آموزشی، فعالانه شركت می‌كنند و مسئولیت یادگیری را به عهده می‌گیرند.
آن ها در ضمن مباحثه، از اندیشه و نگرش‌های خود با ذكر دلایل متكی بر حقایق، مفاهیم و اصول علمی دفاع می‌كنند.
در اجرای صحیح بحث گروهی، شاگردان باید توانایی سازماندهی عقاید و دیدگاه‌های خود، انتقادات دیگران – چه درست و چه نادرست – و ارزیابی نظرهای مختلف را در ضمن بحث داشته باشند.
به عبارت دیگر روش بحث گروهی، روشی است كه به شاگردان فرصت می‌دهد تا نظرها، عقاید و تجربیات خود را با دیگران در میان بگذارند و اندیشه‌های خود را با دلایل مستند بیان كنند.
لیكن چنانچه بحث گروهی به درستی انجام نشود، وقت گروه به صحبت‌های بی‌نتیجه صرف می‌شود.
بحث گروهی در زمینه موضوعاتی كه خصوصیات زیر را داشته باشند به كار می‌رود:
موضوع، موردعلاقه شركت‌كنندگان در بحث باشد، موضوع مورد بحث در زمینه‌ای باشد كه شركت‌كنندگان درباره آن اطلاعاتی داشته باشند و یا بتوانند اطلاعاتی كسب كنند تا به این وسیله بحث گروهی برای آنان معنی و مفهوم داشته باشد.
موضوع بحث برای شركت‌كنندگان قابل فهم و آسان باشد، موضوع بحث در زمینه‌ای باشد كه بتوان نظرات متفاوتی درباره آن اظهار داشت.
در چه موقعیتی و برای چه هدفی می‌توان از روش بحث گروهی استفاده كرد؟
علاوه بر انتقال مفاهیم و تبادل اندیشه برای نیل به اهداف زیر می‌توان از روش بحث گروهی استفاده كرد.
ایجاد علاقه و آگاهی مشترك در زمینه خاص.ایجاد و پرورش تفكر انتقادی.
ایجاد توانایی اظهارنظر در جمع.
تقویت توانایی انتقادپذیری.
ایجاد و تقویت توانایی مدیریت و رهبری در گروه.
تقویت قدرت بیان و استدلال.
تقویت قدرت تجزیه و تحلیل و تصمیم‌گیری.
آشنایی با روش كسب اطلاعات و حل مسائل.
ایجاد رابطه مطلوب اجتماعی.
ترتیب نشستن
ترتیب قرار گرفتن دانش‌آموزان در جلسه بحث گروهی باید برخلاف روش سخنرانی باشد كه معلم در مقابل تمامی افراد كلاس قرار می‌گیرد. در بحث گروهی بهتر است افراد مانند جلسات سمینار یك دایره تشكیل دهند، و معلم هم مانند یكی از دانش‌آموزان در جایی از این دایره قرار بگیرد، نه به دور از آن ها و در مقابل آن ها.
این طرز نشستن تماس چشمی میان تمامی افراد شركت‌كننده در بحث را ممكن می‌كند. پژوهش‌های انجام شده نشان داده‌اند كه تماس مستقیم چشمی میان اعضاء گروه ارتباط میان آن ها را افزایش می‌دهد.
وظایف شاگردان در بحث گروهی
مهم ترین وظایف شاگردان در جریان بحث گروهی عبارت است از:
- درباره موضوع مورد بحث فكر و مطالعه كنند، عقاید و تجربیات خود را در جلسه مطرح كنند،
- با دقت به جریان بحث و گفت‌وگو گوش دهند،
- در صورت بی توجهی، از اعضا بخواهند كه آن را دوباره توضیح دهند،
- در جریان بحث گروهی، با یكدیگر به طور خصوصی صحبت نكنند،
- انتظار نداشته باشند كه نظر آن ها حتماً پذیرفته شود،
- اگر نظر و پیشنهادی دارند به طور صریح بیان كنند و پس از پایان بحث، در مورد برنامه آینده تصمیم‌گیری كنند.
نقش معلم در جریان بحث گروهی
در پاسخ به این پرسش كه سهم معلم در بحث گروهی چه قدر باید باشد جواب مشخصی وجود ندارد.
می‌تــوان گفت نقش معلم از به عهده گرفتن بیــشتر بحث‌ها تا تقریباً ساكت ماندن در طول جلسه بحث را شامل می‌شود.
هر چه معلم بیشتر صحبت كند، دانش‌آموزان كمتر فرصت شركت در بحث را پیدا می‌كنند و روش بحث گروهی فایده كمتری به آن ها می‌رساند. بنابراین معلم باید نقش خود را در صحبت كردن به حداقل برساند.
بهترین روشی كه معلم در بحث گروهی باید در پیش‌گیرد، این است كه بعد از صحبت‌های معمولی روزانه و معرفی موضوع بحث، بلافاصله سكوت كند و به صورت شنونده‌ای علاقه‌مند درآید. بیشترین نقشی را كه می‌توان در بحث گروهی به عهده معلم گذاشت آن است كه به عنوان رییس جلسه وقت افراد كلاس را نگه دارد و نظم جلسه را حفظ كند.
حتی بعضی از معلمان از این كار هم سرباز می‌زنند و ریاست جلسه را به یكی از دانش‌آموزان واگذار می‌كنند.
ایــن كار معلم را برای گوش‌دادن به مطـالب آزاد می‌كند و مانع می‌شود كه دانش‌آموزان به جای خطاب به یكدیگر مرتباً او را مورد خطاب قرار دهند.
در این حالت، معلم به صورت یك شنونده كاملاً فعال درمی‌آید و می‌توان جریان بحث را به دقت دنبال كند و از مطالب بحث یادداشت بردارد تا بعد در مواقع لازم نظر خود را درباره آن ها اظهار كند.
وظیفه اصلی معلم در بحث گروهی عبارت است از تحلیل و ارزشیابی جریان بحث، منطق، سازمان و صحت مطالب گفته شده، روشن كردن این مطالب برای شركت‌كنندگان در بحث مفید است، اما این گونه باز خورد معلم به افراد نباید در برگیرنده انتقادهای شخصی او باشد و مدت زیادی از وقت گروه را بگیرد.
البــته لازم نیست كه معلم در تمامی مدت بحث ساكت بماند، بلكه می‌تواند نقش هدایت كننده بحث را به عهده بگیرد.
مثلاً آنجا كه بحث به بن بست می‌رسد، یا از مسیر اصلی‌اش خارج می‌شود، معلم می‌تواند وارد بحث شود و در حداقل زمان بحث را از بن‌بست خارج و به مسیر اصلی‌اش هدایت كند.
محاسن و محدودیت‌های بحث گروهی
زیرا بحث كردن احتیاج به تفكر و تعقل منطقی دارد كه این توانایی در كودكان سنین پایین رشد نكرده است.
ولی از دوره راهنمایی به بالا می‌توان از این روش استفاده كرد.
اگر بحث گروهی درست سازمان نیابد و افراد شركت كننده نقش خود را به خوبی ایفا نكنند، نتیجه مفیدی عاید نخواهد شد، بحث گروهی را در تمامی موضوع‌ها و درس‌ها نمی‌توان به كاربرد بلكه از این روش در زمینه‌هایی كه جنبه اجتماعی دارد و تمام افراد در آن ها علاقه مشترك دارند، استفاده می‌شود.
نتیجه‌گیری
روش بحث گروهی یكی از روش‌های مۆثر آموزشی است، زیرا محور كار در این روش فعالیت شاگرد است.
این روش، برای كلاس‌های كم جمعیت قابل اجرا است. در این روش، مطالب علمی مستــقیماً توسط معلم در اختیار شاگردان قرار نمی‌گیرد. معرفی منابع توسط معلم صورت می‌گیرد، اما شاگردان خود به مطالعه و جمع‌آوری اطلاعات می‌پردازند.
در این روش علاقه و تسلط شاگرد برمحتوا بسیار مهم است. در این روش علاوه بركسب اطلاعات علمی، تفكر شاگرد پرورش می‌یابد، توانایی اظهارنظر در جمع در او ایجاد می‌شود و انتقاد پذیر و انتقادگر بار می‌آید.
دانش‌آموزی كه كم حرف می‌زند و زیاد گوش می‌كند، فرصت كافی می‌یابد تا صحبت كردن را تمرین كند و چگونگی ابراز عقاید خود را یاد بگیرد. علاوه براین، توانایی مدیریت قدرت بیان، استدلال و تجزیه و تحلیل و تصمیم‌گیری‌اش تقویت می‌شود. روش بحث گروهی، اگر به دقت طراحی و اجرا نشود، موجب بدآموزی خواهد شد.
