روش‌ها و تقویت مهارت خواندن در دانش آموزان
بهبود و پیشرفت سواد خواندن دانش آموزان از وظایف اصلی نظام‌های آموزشی كشور است. ارتقای این مهارت، باید یكی از نتایج و پیامدهای قطعی نظام‌های آموزش باشد؛ طوری كه دیگر نیازمند برنامه‌های تكمیلی بهبود سواد خواندن دانش آموزان نباشیم.
بر اساس اطلاعات دریافت شده از پرسشنامه مدیران مدارس، درس «خواندن» از پایه اول تا چهارم بیش از سایر موارد درسی در مدرسه مورد تأكید قرار گرفته است. همچنین بر اساس گزارش معلمان، تدریس روزانه مبتنی بر متن كتاب یا فعالیت‌های مربوط به خواندن همراه با تكالیف و تمرین‌های هفته‌ای بوده است. باید بدانید که رابطه مستقیمی بین «نگرش مثبت» دانش آموزان نسبت به خواندن و «توانایی خواندن» آنان وجود دارد. بچه‌هایی كه از نظر «سواد خواندن» در سطح بالاتری قرار داشتند، دارای والدینی بودند كه نسبت به مطالعه نگرش مثبتی داشتند و متوسط میزان مطالعه آنان بیش از 6 ساعت در هر هفته بوده است.
روش‌های خواندن
روش‌های خواندن متن در دبستان عبارتند از:
- خواندن خطابی: در این شیوه، معلم یا یکی از دانش آموزان متن درسی را خطاب به دیگران می‌خواند و آن‌ها ضمن گوش دادن به متن نیز توجه می‌کنند.
- همخوانی: در این نوع خواندن، آموزگار یا یکی از شاگردان متن را با صدای بلند خوانده و دانش آموزان دیگر با صدای بلند آن را تکرار می‌کنند. این شیوه بیشتر در کلاس اول کاربرد دارد؛ البته استفاده زیاد از این شیوه موجب کُندخوانی بچه‌ها می‌شود و انرژی زیادی را از آنان می‌گیرد.
- خواندن اجمالی: هدف از این روش دستیابی به نکته‌ها و مطالب مهم کتاب و مضمون کلی آن در زمان کوتاه و با سرعت زیاد است. در این شیوه، معلم از جزئیات صرف نظر کرده و به نکته‌های کلیدی درباره ساختار مطالب و نکات مهم درس توجه می‌کند.
- سریع خوانی: هدف از سریع خوانی، آشنایی کلی با متن است نه درک عمیق آن. در این روش، سرعت خواندن زیاد می‌باشد. تند خوانی، مستلزم حرکت منظم چشم بر روی صفحه کتاب است؛ این نوع خواندن را می‌توان از پایه چهارم ابتدایی آموزش داد.
- عبارت خوانی (گروه خوانی) : در این روش، به جای توقف چشم بر روی تک تک کلمات، به گروهی از کلمات توجه می‌شود. روش عبارت خوانی دو سطح دارد: سطح مکانیکی در ارتباط با عادت دادن چشم برای حرکت سریع از طریق توجه به گروهی از کلمات است؛ در سطح ادراکی خواننده بردرک فهم مطالب تاکید خواهد داشت. در پایه اول ابتدایی، خواندن به صورت کلمه به کلمه یا حرف به حرف است ولی از پایه دوم به بعد می‌توان به آموزش گروه خوانی اقدام نمود.
- دقیق خوانی: هدف این نوع خواندن، درک کامل مطلب و نگهداری آن به شکل منطقی در حافظه است، به گونه‌ای که امکان بازیابی متن در موقعیت‌های بعدی به آسانی میسر می‌باشد. در این روش، از فنون سازماندهی، حاشیه نویسی، علامت گذاری و خلاصه کردن مطالب استفاده می‌شود. در این شیوه تاکید بر فهم به جای حافظه طوطی‌وار است؛ خواننده از خواندن لذت برده و به سمت آن بیشتر روی می‌آورد. این نوع خواندن، از همان پایه اول ابتدایی باید مورد توجه قرار گیرد.
- خواندن تجسّسی: هدفِ این نوع خواندن، درک عمیق‌تر، کنجکاوی بیشتر و شرکت فعّالانه در خواندن است. برای رسیدن به هدف مذکور، باید قبل از مطالعه سوال‌هایی از متن انتخاب شود. هدف از خواندن تجسّسی این است که خواننده به یک قضاوت منطقی و درک کامل از متن برسد. در این روش، خواننده از تنگ نظری رهایی یافته و توانایی تشخیص، تحلیل، ارزش‌گذاری، نظم و خلاقیت پیدا می‌کند.
- خواندن لذتی: هدف از این نوع خواندن، درک زیبایی‌ها، افزایش آگاهی و لذت بردن از آثار هنری است. این هدف از مطالعه شعر، قصه و ضرب‌المثل قابل وصول است.
راهکار تقویت سواد خواندن
با توجه به نکات ذکر شده معلمان باید مهارت اولیه كودكان را در زمینه خواندن ارزیابی كرده و بر این اساس آنان را به ضرورت تقویت سواد خواندن آگاه نمایند. بنابراینالگوهای تدریس و ارزشیابی در مدارس ابتدایی، خصوصاً در درس فارسی باید مبتنی بر درك مطلب باشد. حتی باید درسی تحت عنوان «درس خواندن» به دروس دوره ابتدایی اضافه شود و برای این درس زمان و روش مناسب تدریس ارایه گردد. باید روش‌های سنتی تدریس كه در آن‌ها مهارت خواندن دانش آموزان تقویت می‌شود، احیا گردد (خواندن متون درس فارسی به صورت گروهی و آهنگین).
می‌توان از رایانه در افزایش سواد خواندن کودکان استفاده کرد؛ مثلاً در هر هفته حداقل یك بار دانش آموزان مشق خود را تایپ كرده و آن را تحویل معلم دهند؛ مربی نیز حداقل هفته‌ای یك بار در سامانه رایانه‌ای مدرسه، از بچه‌ها بخواهد به جای آن كه املا را روی كاغذ بنویسند، در رایانه تایپ كنند. حتی می‌توان از دانش آموزان خواست دیوارنوشته ها را از خانه تا مدرسه پیگیری و آن را در كلاس بازخوانی كنند یا تیتر روزنامه‌های مختلف را جمع آوری كرده و در كلاس بخوانند.
گفتگو و بحث با دانش آموزان، رفتن به كتابخانه مدرسه، خواندن قصه یا مجله برای كودكان با توجه به شاخص‌های درك مطلب، از دیگر مهارت‌ها جهت تقویت خواندن می‌باشد. افزودن یك نشست آموزش خانواده تحت عنوان تقویت مهارت خواندن و درك مطلب، اختصاص یك روز به منظور هدیه كتاب از سویِ مدرسه به دانش آموزان علاقه‌مند، ارایه راهكار به صورت مستمر برای هدایت معلمان در برطرف ساختن ضعف و بهبود سواد خواندن شاگردان از دیگر موارد موثر است. همچنین استفاده از دانش آموزان ممتاز پایه پنجم و ششم ابتدایی به عنوان معلمِ خواندن، در کلاس‌های پایین تر نیز مناسب می‌باشد. تلفیق درس فارسی با درس‌های مختلفی چون هنر، علوم و ریاضی نیز موثر است؛ مثلاً معلم از بچه‌ها بخواهد سه حیوان پستاندار، دو خزنده و سه پرنده را در جنگل نقاشی كنند، سپس برای نقاشی خود داستانی نوشته و آن را برای همکلاسی ها بخوانند.
