معنای تربیت چیست؟
معنی و مفهوم تربیت چیست؟ برای رسیدن به تعریف تربیت بحث را با توجه به معانی لغوی تربیت و اصطلاحاتی که مترادف آن به کار میروند پی میگیریم.
تعلیم یا آموزش:
این واژه در لغت نامه دهخدا به معنی آموختن، آگاهانیدن، کسی را چیزی آموختن، آموزانیدن و... آمده است.
تربیت یا پرورش:
در همان جا به معنی پرورانیدن، پروردن، پروردن و آموختن معنی شده است.
معنای تربیت در یک عبارت اینست: «روش رفتاری و گفتاری دادن به غیر، طوری که این روش، ملکه ذهن او شود.» کسی را تربیت کردن یعنی این که روش رفتاری و گفتاری به وی یاد داده شود. تربیت در بُعد اخلاقی این است و اگر ملکه ذهن شد، بدین معنی است که هر وقت کاری انجام دهد بر اساس روش رفتاری و گفتاری میباشد که مربّی به وی آموزش داده.
اینجاست که میگویند: «مربّی او را تربیت کرده است.» تربیت شامل ایجاد یا فعلیت بخشیدن هر نوع کمالی در انسان میشود که مطلوبیت و ارزش داشته باشد. این کمال گاهی جنبه شناختی دارد که به دانش، شناخت و آگاهی انسان مربوط میشود. گاهی نیز جنبه کنشی یا حرکتی دارد که به رفتار و اعمال عینی انسان که اغلب دارای مظاهر جسمانی هستند مربوط میگردد و بالاخره گاهی جنبه گرایشی یا عاطفی دارد که با نگرش، اعتقاد، ایمان و علایق، احساسات انسان مرتبط است.
تربیت در جریان زندگی انسان نقش مهم و اساسی دارد. گذشته از مسئله فن، هنر، یا علم بودن تربیت که زمینههای مناسبی برای اختلاف نظر در مورد ماهیت تربیت هستند. زمینههای دیگری نیز برای اختلاف نظر صاحب نظران تربیتی وجود دارند. عناصری که در یک جریان تربیتی مداخله میکنند از جمله آنها است. یکی از این عناصر مورد اختلاف، جامعه و دخالت آن در جریان تربیتی میباشد. بدین معنی که بعضی از متخصصین تربیتی علاوه بر مربی جامعه را نیز جزء عناصر تربیت محسوب میکنند.
بنابراین، ارائه یک تعریف جامع از تربیت قدری مشکل به نظر میرسد. برای همین اغلب کسانی که در این راه تلاش کرده یا میکنند، بالاخره یا به تعریف تجویزی یا قیدی از تربیت روی میآورند و یا مانند فلاسفه پیرو مکتب تحلیل زبان به جای تعریف معین از تربیت به تحلیل و تبیین مفهوم آن با توجه به مصادیق میپردازند. گروه دیگری هم وجود دارند که تعریف معین و مشخص از تربیت را ممکن میدانند؛ آنها عقیده دارند برای این که بین تربیت نظری و تربیت عملی تناسب و هماهنگی وجود داشته باشد لازم است تعریف روشنی از تربیت به دست داد. بعضی نیز مانند پیترز از ملاکها و معیارهایی سخن میگویند که بتوانند آن را از سایر فعالیتها جدا کنند.
پیترز عقیده دارد که تربیت مستلزم:
- انتقال ارزشهایی است که افرادی آنها را پذیرفتهاند و میخواهند به دیگران منتقل نمایند.
- شناخت و معرفت مۆثر است.
- کاربرد روشهای خاص برای انتقال معرفت و ارزش میباشد.
در واقع پیترز تربیت را فرایندی میداند که دارای محتوی و روش است. از سویی دیگر در زبان فارسی، هر دو کلمات تعلیم و تربیت هم در مورد انسان و هم در مورد حیوان به کار میروند؛ حتی تربیت درباره گیاهان نیز کاربرد دارد. اما کلمه در مورد انسان دارای کاربرد عمیقتر و وسیعتری است. در مفهوم لغوی به کار بردن کلمه تربیت از پرورش عضلات بدن تا کمالات معنوی را شامل میشود.
بنابراین آنچه از واژه تربیت استنباط میگردد اینست که تربیت شامل ایجاد یا فعلیت بخشیدن هر نوع کمالی در انسان میشود که مطلوبیت و ارزش داشته باشد. این کمال گاهی جنبه شناختی دارد که به دانش، شناخت و آگاهی انسان مربوط میشود، گاه نیز جنبه کنشی یا حرکتی دارد که به رفتارها و اعمال عینی انسان که اغلب دارای مظاهر جسمانی هستند مربوط میگردد. بالاخره گاهی جنبه گرایشی یا عاطفی دارد که با نگرش، اعتقاد، ایمان و علایق، احساسات انسان مرتبط است.
فن یا هنر
آیا تربیت فن یا هنر است؟ بیشتر صاحب نظران تربیتی بر سر همین مسئله اختلاف نظر دارند. مثلا ً بعضی از آنان تربیت را فن و برخی دیگر آن را نوعی هنر میدانند. بعضی هم با دلایلی که ارائه میدهند آن را نوعی علم میخوانند. معلم باید برای روشن شدن کار خود و منظم و منطقی عمل کردن در جریان تربیت به تدوین نظریه تربیت یا لااقل نظریه تدریس اقدام کنند.
هرگاه علمای تربیتی بتوانند در مورد مسائل خاص خود دست به پژوهش بزنند و این پژوهش هم پژوهش کاربردی باشد و نتایج به دست آمده این پژوهش از خاصیت نظم پذیری و قدرت پیش بینی برخوردار باشد، میتوان تربیت را یک علم دانست. با توجه به این نکته که خاصیت نظم پذیری و قدرت پیش بینی قوانین حاصل از این نوع پژوهشها به قدرت و استحکام سایر علوم نیست باید گفت که علم تربیت هنوز دوران نوزادی خود را میگذراند.
در نهایت بسیاری از علمای تربیتی هنوز هم دوست دارند به علت استفادههای فراوانی که از تحقیقات و یافتههای علوم دیگر و حتی فلسفه میبرند این رشته از دانش بشری را به جای علم تربیت یا تربیت شناسی با اصطلاح آشنای علوم تربیتی بنامند.
مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: مریم عرفانیان
تنظیم: مریم فروزان کیا