سلنیم

سلنیوم یک عنصر شیمیایی جدول تناوبی است که نماد آن Se و عدد اتمی آن 34 می باشد. این عنصر یک نافلز سمی بوده که از نظر شیمیایی به گوگرد و تلوریوم شباهت دارد. این عنصر در شکل های گوناگون وجود دارد ولی بیشتر به شکل شبه فلز مانند که هادی جریان الکتریسیته می باشد بوده ودر سلول های نوری کاربرد دارد. این عنصر در معادن سولفید مانند پیریت یافت می شود.

ویژگی های قابل توجه

سلنیوم به حالت های گوناگونی یافت می شود. سلنیوم به صورت پودر به رنگ قرمز بوده و در حالت آزمایشگاهی سیاه می باشد. کریستال شش گوش سلنیم به رنگ خاکستری فلزی می باشد و این در حالی است که کریستال منو کلینیک به رنگ قرمز تیره است.

این عنصر همچنین اثر فتو ولتیک از خود نشان داده است که نور را به الکتریسیته تبدیل کرده و تأثیر رسانای نوری دارد که در این حالت خاصیت رسانایی سلنیوم که در مجاورت نور قرار گرفته است بیشتر می شود. سلنیوم در دماهای پایین تر از نقطه جوش یک نیمه رسانا از نوع P میباشد.

کاربردها

سلنیم یک ماده مغزی کوچک برای تمامی گونه های حیات بوده و مکمل یک اسید آمینو غیر معمول به نام Selenocyteine می باشد. سلنیوم به دلیل داشتن خاصیت رسانایی، نوری و فتو ولتیک به صورت وسیعی در الکترونیک به عنوان سلول های تصویری و سلول های خورشیدی به کار گرفته میشود.

سلنیوم برای پاک کردن رنگ از شیشه به کار گرفته شده و رنگ سبز  که حاوی ناخالصی های آهن دار است را به راحتی از بین می برد. این عنصر همچنین در قرمز کردن شیشه و مینا کاری نیز کاربرد دارد. سلنیوم به صورت ماده ضد خش در لاستیک های ولکانیزه نیز استفاده می شود. این عنصر در فتوکپی نیز کاربرد دارد.

کاربرد دیگر سلنیوم رنگ دادن به عکس ها و تصاویر می باشد و به صورت گسترده توسط کمپانی های عکاسی مانند Kodak و Fotospeed فروخته می شود. کاربرد هنری آن در شدت دادن به طیف رنگ ها در تصاویر سیاه و سفید بوده و همچنین در افزایش طول عمر عکس نیز تاثیر دارد.

تاریخچه

سلنیوم که لاتین آن Selene به معنی ماه می باشد در سال 1817 توسط Jons Jacob Berzelius که ارتباط این عنصر با تلوریوم را دریافت کشف شد.

کاربردهای گسترده این عنصر از قبیل استفاده آن در ترکیبات لاستیکی آلیاژ فولاد و یکسوکننده های سلنیومی باعث رشد چشمگیری در مصرف این عنصر شد. در سال 1970 سلنیوم جایگزین سیلیکن در یکسو کننده های برق شد اما کاربرد گسترده آن به عنوان رسانای نور در کاغذ کپی مهمترین استفاده آن بود.

در طی دهه 1980 با تولید رساناها نور آلی استفاده از سلنیوم به عنوان رسانای نور منسوخ شد. در سال 1996 رابطه مثبتی در خصوص مصرف سلنیوم و خاصیت ضد سرطان آن کشف شد اما کاربرد گسترده و مستقیم این کشف بزرگ نمی توانست به صورت قابل توجهی تقاضای آن را در دوز های مصرفی کوچک بکند. در اواخر دهه 1990 کاربرد سلنیوم (معمولا با بیسموت) به عنوان یک ماده اضافه کننده در لوله کشی برنجی برای داشتن یک محیط بدون سرب افزایش یافت.

پیدایش

سلنیوم به صورت سلنید از کانی های سولفیدی مانند مس نقره و سرب به دست می آید. این عنصر از گل و لای آنودی مس و گل و لای سربی حاصل از گیاهان اسید سولفوریک به صورت یک محصول جانبی به دست می آید.

ایزوتوپ ها

سلنیوم 38 ایزوتوپ دارد که 5 ایزوتوپ از آن ها پایدار می باشند.

هشدارها

اگرچه سلنیوم خالص سمی نمی باشد ولی ترکیبات آن بسیار سمی بوده و خواصی همانند آرسنیک دارند. سلنید هیدروژن و دیگر ترکیبات آن بسیار سمی می باشند. گیاهانی که در خاک های حاوی سلنید رشد می کنند مانند Locoweed تأثیرات بسیار جدی بر تغذیه جانوران و حیوانات دارد.

سلنیوم و سلامت

سلنیوم یک عنصر ردیابی در انسان می باشد. که در حذف رادیکال آزاد و دیگر آنزیم های آنتی اکسیدان استفاده می شود و در عملکرد غده تروئید نقش مهمی ایفا می کند. رژیم سلنیوم حاوی غلات ،گوشت ،ماهی و تخم مرغ می باشد.

کمبود سلنیوم در افراد سالم بسیار کم رخ می دهد و بیشتر در بیمارانی که از عمکلردهای نادرست روده ای رنج می برند مشاهده می شود. رژیم غذایی پیشنهادی برای بزرگسالان عبارت است از 55 میکروگرم سلنیوم در هر روز مصرف روزانه بیش از 400 میکروگرم موجب مسمومیت می شود.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تنظیم: مریم فروزان کیا