صور فلکی

از زمان‌های کهن، مردم در آسمان شب در میان گروه‌های ستارگان اشکالی خیالی دیده‌اند. با استفاده از خطوط، آن‌ها ستارگان این گروه‌ها را به یکدیگر متصل کرده و اشکالی به نام صورت فلکی را تشکیل داده‌اند. امروز طبق سیستمی بین‌المللی آسمان پیرامون زمین به 88 منطقه تقسیم می‌شود و هر منطقه در برگیرنده یک صورت فلکی است. طرح هر صورت فلکی نمایانگر شئ یا جانداری است و تعدادی از آن‌ها به یاد شخصیت‌های اسطوره‌ای نامگذاری شده‌اند.

از زمین، ستارگان هر صورت فلکی مجاور یکدیگر به نظر می‌آیند، اما در حقیقت آ‌ن‌ها فاصله بسیاری از همدیگر دارند. همگی آن‌ها در فواصل مختلفی از زمین قرار دارند. اگر می‌توانستیم از جای دیگری از فضا به صورت فلکی جبار نگاه کنیم، طرح ستاره‌ای آن از آنچه که از زمین می‌بینیم، متفاوت می‌باشد. رصد آسمان کار بسیار آسانی است. همه‌ی آنچه شما نیاز دارید یک جفت چشم و یک آسمان تاریک است. معمولاً سخت‌ ترین کار، تشخیص یک ستاره یا صورت فلکی برای اولین بار است. در زیر راجع به مهم‌ترین صور فلکی توضیح مختصری داده خواهد شد.

دب اکبر

یکی از بزرگ‌ترین صورت‌های فلکی است و شکل آن در اسناد قدیمی ستاره‌ شناسی به صورت یک خرس بزرگ ترسیم شده است. هفت ستاره پرنور آن که در میان مردم شناخته شده است به شکل یک ملاقه یا آب گردان بزرگ است و در قسمت پشت و دم خرس بزرگ قرار دارد. این صورت فلکی در اواخر فروردین ماه به بهترین وضعیت رصدی می‌رسد. چهار ستاره که کاسه را تشکیل می‌دهند با نام‌های دبه (دب اکبر)، مراق، فخذ و مغرز معروف‌اند که همه اسامی عربی‌اند.

دب اصغر

خرس کوچک یا دب اصغر صورت فلکی است که ستاره قطبی یکی از ستاره‌های آن می‌باشد.  ستاره قطبی فعلی همیشه عنوان ستاره قطبی را نداشته، زیرا جایگاه نقطه قطب در آسمان به علت حرکت تقدیمی محور زمین متغیر است. دب اصغر تا حدود 6000 سال قبل از میلاد عنوان یک صورت فلکی را نداشته، تا این که طالس، ستاره شناس یونانی آن را معرفی کرد. این صورت فلکی را می‌توان به شکل یک ملاقه کوچک تجسم کرد که محتویات خود را درون ملاقه بزرگ دب اکبر می‌ریزد.

دجاجه

نام یک صورت فلکی در نیمکره شمالی آسمان است. این صورت فلکی در اواسط شهریور ماه به بیشترین زاویه از افق می‌رسد. به شکل یک قو بوده در پهنه کهکشان راه شیری قرار داشته و دربرگیرنده چندین سحابی جالب و دسته‌های بزرگ  و پراکنده ستاره‌ای می‌باشد. این صورت فلکی دارای اجرام عمقی نسبتاً زیادی است و این بیشتر به خاطر وجود این صورت فلکی در میانه راه شیری است. بیشتر این اجرام با تلسکوپ قابل دیدن هستند.

ساکنان نیم‌کره جنوبی کره آسمان بنگرند. هیچ ستاره درخشانی مجاور این قطب نیست، اما صورت فلکی صلیب جنونی نشانه‌ای برای یافتن آن است.

اگر چه صلیب جنونی از تمام صور فلکی کوچک‌تر است، اما در زمینه روشن کهکشان راه شیری جنوبی، یافتن آن آسان است.

با گذشت زمان، نقطه‌ای از کره آسمان که محور چرخش زمین رو به آن است، تغییر مکان می‌دهد. در طی سال‌ها این تغییر تنها به اندازه عرض ظاهری ماه است، ولی در خلال قرن‌ها، این جا به ‌جایی شدید است.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مرتضی عرفانیان

تنظیم: مریم فروزان کیا