تقسیمبندی مردم در روز قیامت
با استناد به آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت(علیهمالسلام) در مییابیم که مردم در روز محشر چند دسته هستند که در این مقاله با استفاده از مقالات و روایتی از امام صادق(علیهالسلام) این دستهبندی را توضیح میدهیم .
1- پس از حاضر شدن همه بندگان در صحنه قیامت، مردم به دو گروه مشخص تقسیم مىشوند:
«وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلى رَبِّها ناظِرَةٌ وَ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ باسِرَةٌ تَظُنُّ أَنْ یُفْعَلَ بِها فاقِرَةٌ»(1)؛ برخی صورتها، شاداب و مسرورند و به پروردگارش مىنگرد و صورتهایى عبوس و در هم كشیده است، زیرا مىداند عذابى در پیش دارد كه پشت را در هم مىشكند.
2- در كنار این تقسیمبندى كلى، مردم در قیامت به دستههاى جزییترى تقسیم مىشوند و آن دو دسته، اصحاب شمال و اصحاب یمین و سابقون هستند:
«وَ كُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ»(2)؛ و شما سه گروه خواهید بود[اول] سعادتمندان و خجستگانند، چه سعادتمندان و خجستگانى و گروه دیگر شقاوتمندان و بدبختها هستند. چه شقاوتمندانى و شومانى! و (سومین گروه) پیشگامان پیشگامند آنها مقربانند.
در این نگاه «مخلَصین»، همان «سابقون» هستند و اصحاب شمال، همان گروهىاند كه با گناهان خود، خود را از محضر خدا دور كردهاند. اما اصحاب یمین، مؤمنان اهل نجاتاند.
3- بهشتیان، جهنمیان، مخلَّطون، مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ الله، مستضعفان فكرى و اصحاب اعراف.
امام صادق(علیهالسلام) با استناد به آیات قرآن، این شش گروه را چنین معرفى مىفرمایند:
«النَّاسُ عَلَى سِتَّةِ أَصْنَافٍ.
قَالَ قُلْتُ أَ تَأْذَنُ لِى أَنْ أَكْتُبَهَا؟ قَالَ نَعَمْ.
قُلْتُ مَا أَكْتُبُ؟ قَالَ اكْتُبْ أَهْلَ الْوَعِیدِ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَهْلِ النَّارِ.
وَ اكْتُبْ "وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً"(3)؛ قَالَ قُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ وَحْشِیٌّ مِنْهُمْ.
قَالَ وَ اكْتُبْ "وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ"(4) قَالَ وَاكْتُبْ "إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلاً"(5) لَا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً إِلَى الْكُفْرِ وَ لَا یَهْتَدُونَ سَبِیلاً إِلَى الْإِیمَانِ "فَأُولئِكَ عَسَى اللهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ"(6) قَالَ وَاكْتُبْ أَصْحَابَ الْأَعْرَافِ(7) ... قَالَ قُلْتُ وَ مَا أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ؟ قَالَ قَوْمٌ اسْتَوَتْ حَسَنَاتُهُمْ وَ سَیِّئَاتُهُمْ فَإِنْ أَدْخَلَهُمُ النَّارَ فَبِذُنُوبِهِمْ وَ إِنْ أَدْخَلَهُمُ الْجَنَّةَ فَبِرَحْمَتِهِ.»(8)
امام صادق (علیهالسلام) در روایت فوق، دستهبندی مردم در قیامت را اینگونه متذکر میشوند:
«مردم به شش گروهاند؛ راوى مىگوید: عرض كردم: اجازه مىفرمایید تا آن را یادداشت كنم؟ فرمود: آرى. عرض كردم: چه بنویسم؟
فرمود: بنویس، [دو گروه] اهل نویدند: از اهل بهشت و اهل آتش.
بنویس. «گروهى دیگر، به گناهان خود اعتراف كردهاند و كار خوب و بد را با هم آمیختهاند. عرض كردم: آنها چه كسانىاند؟ فرمود: وحشى، غلام حبشى كه با دستور هند همسر ابوسفیان، حضرت حمزه را به شهادت رساند و سینهاش را شكافت و جگر حمزه را تحویل هند داد. اما بعدها توبه كرد و به اسلام گروید. ایشان در این گروه جا میگیرند.
فرمود: بنویس، گروهى دیگر به فرمان خداوند واگذار شدهاند [و كارشان با خدا است] یا آنان را مجازات مىكند یا توبه آنان را مىپذیرد.
فرمود: بنویس، گروه دیگر مستضعفان فكرىاند كه قرآن به آنها اشاره دارد؛ مگر آن دسته از مردان و زنان و كودكانى كه به راستى مستضعف باشند و نه چارهاى دارند و نه راهى مىیابند(یعنى، نه چارهاى به كفر دارند و نه راهى به ایمان دارند)؛ ممكن است خداوند آنها را عفو فرماید.
فرمود: بنویس، گروه دیگر، اصحاب اعرافاند. عرض كردم: اصحاب اعراف به چه معنا است؟ امام فرمودند: گروهى كه خوبىها و بدىهاىشان یكسان است؛ اگر آنها را به آتش وارد كند، به دلیل گناهانشان است و اگر به بهشت ببرد، به دلیل رحمت [بى پایانش ] است.»
با توجه به این دستهبندىها - به ویژه دستهبندى سوم - به نظر مىرسد كه مواقف میزان و حساب براى «متوسطین» مردم است؛ زیرا به جز مؤمنان متوسط - كه پس از سیر خود در نهایت به بهشت مىروند - مؤمنان ادیان دیگر - كه حق به آنها نرسیده و در دین خود پا برجا بودهاند - یا اهل كتاب و كافران و مشركان كه روحیه استكبار نداشتند و جز سران كفر و نفاق نبودهاند و در جهنم - به فضل الهى - تا ابد نیستند؛ باید این مواقف را طى كنند تا در نهایت به جایگاه اصلى خود - بهشت یا جهنم - برسند.
بهشتیان در بهشت جاودان مىمانند؛ اما جهنمیان به دو گروه تقسیم مىشوند: برخى تا ابد در جهنم مىمانند و آنها سران كفر و شرك و نفاق و داراى روحیه استكبارىاند كه هیچ امید اصلاحى بر آنان نمىرود. اما دیگران، پس از طى مراحل اصلاح و پیدا كردن لیاقت حضور در محضر الهى، به بهشت جاودان وارد مىشوند.
آرى روایات اهل بیت عصمت و طهارت(علیهمالسلام) را باید با خود روایات سنجید و تفسیر كرد و ظاهراً تفسیر روایت امام به این است كه سران شرك و مشركان مستكبر، مستقیماً و بدون طى كردن مواقف محشر در آتش دوزخ گرفتار مىشوند.
پینوشتها:
1- قیامة، آیات 22 - 26.
2- واقعة، آیات 7 - 13.
3- اشاره به سوره توبه، آیه 102.
4- اشاره به سوره توبه، آیه 106.
5- اشاره به سوره نساء، آیه 98.
6- اشاره به سوره نساء، آیه 99.
7- اشاره به سوره اعراف، آیه 48 .
8- اصول كافى، ج 2، ص 381.
تنظیم تبیان، گروه دین و اندیشه، فراوری هدهدی
