تبیان، دستیار زندگی
استان فارس قسمت ( پانزدهم ) مدرسه خان مدرسه خان از آثار دوره صفویه شهر شیراز است. ساختمان این مدرسه توسط " الله وردی خان" والی فارس آغاز شد و در دوره والی گری فرزندش" امامقلی خان" (1022 تا 1041 ه. ق) پایا...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مدارس علوم دینی و آب انبارهای قدیمی استان فارس

مدرسه خان

معرفی مدارس علوم دینی و آب انبارهای قدیمی

مدرسه خان از آثار دوره صفویه شهر شیراز است. ساختمان این مدرسه توسط " الله وردی خان" والی فارس آغاز شد و در دوره والی گری فرزندش" امامقلی خان" (1022 تا 1041 ه. ق) پایان یافت. این پدر و پسر آثار بیشماری در شهرستان مرودشت ساختند که امروزه تنها این مدرسه و پل خان بر روی "رودخانه کر" از آنها باقی مانده است.

مدرسه خان دارای ویژگی هایی است که در کمتر اثرِ دوره صفوی مشاهده می شود. از جمله به کارگیری اعداد مقدس که در ساخت این مدرسه اهمیت ویژه ای دارد:

- تعداد حجره ها100 عدد و به حروف ابجد نام مبارک حضرت محمد ( ص ) است.

- مدرسه دارای پنج مَدرَس ( محل تدریس ) به نیت عدد مقدس پنج تن (ع ) بود. یکی از این مدرس ها متعلق به ملاصدرا و چهار مدرس دیگر برای سایرین بود.

- مانند هر مدرسه، دارای یک مسجد است. این مسجد دارای 12 راهرو به نیت 12 امام است.

- مجموعه دو اتاق موجود در این مدرسه در کنار اتاق های درس خارج، در جمع عدد 14 را به نیت چهارده معصوم ( ع )  تشکیل می دهد. با جمع عناصر دیگر، عدد 110 که به حروف ابجد ( جمل) اسم حضرت علی( ع ) را تشکیل می دهد، به دست می آید. با افزودن چهار اتاق شامل اتاق گاه ( زمان ، وقت ) شناسی ، اتاق خادم ، اتاق چراغ دار و اتاق مؤذن ، مجموعاً عدد 114 به دست می آید که برابر با تعداد سوره های قرآن مجید است. اندازه حجره های این مدرسه حدود 62/3×30/3 متر است و به همین دلیل در زمستان به سادگی گرم می شد. در تابستان نیز به دلیل وجود باغی که در آن دوره در اطراف مدرسه وجود داشت ، فضای این مدرسه کاملاً خنک بود. حجره ها دارای ایوانی کوچک برای یک نفر و پستویی شامل انبار، کتابخانه و ... است.

گالری عکس مدرسه خان

مدرسه سعیدیه

معرفی مدارس علوم دینی و آب انبارهای قدیمی

مدرسه سعیدیه در شهرستان ارسنجان از سال 1085 ه. ق به جا مانده است. این مدرسه به صورت چهار ایوانی است که در کنار هر ایوان چهار حجره ساخته شده است. برای احداث این بنا از آجر استفاده شده و حوضی سنگی در وسط حیاط مدرسه وجود دارد. محور اصلی بنا شمالی- جنوبی است. مدرسه سعیدیه در کنار مسجد جامع شهر قرار دارد.

از دیگر مدارس قدیمی شیراز می توان به مدرسه منصوریه در محله لب آب، مدرسه آقاباباخان واقع در پشت مسجد جامع وکیل ، حسینیه قوام در محله درب شیخ ، مدرسه مقیمیه در پشت مسجد جامع عتیق و مدرسه حکیم در پشت بقعه سید میر محمد اشاره نمود.

آب انبار

معرفی مدارس علوم دینی و آب انبارهای قدیمی

آب انبار آقا

این بنا در کنار ضلع جنوب شرقی بقعه" میرعلی بن حسین" در محله " پیرغیب" شهرستان لار واقع است. از تاریخ ساخت بنا اطلاع دقیقی در دست نیست اما براساس کتیبه موجود، در دوره قاجاریه تعمیراتی در آن صورت گرفته است.

بنای آب انبار دارای مخزن استوانه ای شکل و یک دهانه ورودی است که با چند پله به محوطه مرتبط می شود. این بنا در اصل چند دهانه ورودی داشت که بعدها مسدود شد. مخزن بنا مانند دیگر آب انبارها در زیر سطح زمین ساخته شده و در ساخت آن سنگ با ملات گچ و ساروج ( مخلوطی است از آهک و خاکستر یا ریگ که در آب به مرور جذب انیدرید کربنیک کنند و آهکش به صورت سنگ آهک که محکم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می کنند) به کار رفته است. برداشت آب مانند دیگر نمونه های منطقه لار به کمک سطل انجام می شود.

آب انبارهای اوز

این بناها در بخش اوز، در 30 کیلومتری غرب شهرستان لار واقع ، و ظاهراً از آثار دوره صفویه است که در دوره اخیر تعمیر شده است.

آب انبار بام بلند

این بنا به فاصله کوتاهی از چهار برکه " بگال" در 45 کیلومتری شهر لار واقع شده و به احتمال زیاد به دوره صفویه تعلق دارد. طرح بنای آب انبار مانند دیگر آب انبارهای منطقه است با این تفاوت که گنبد آن با حالت کله قندی از ارتفاع بیشتری برخوردار است. این بنای استوانه ای شکل ، با سنگ و ملات ساروج و گچ ساخته شده و در دو جهت دارای مدخل هایی با سردر ساده است که بالای آنها دریچه هایی برای تهویه هوای فضای داخلی تعبیه شده است.

آب انبار حاجی آقاجانی

این بنا مجاورمجموعه بازار تاریخی شیراز واقع شده و ظاهراً به همراه تیمچه ( محل داد و ستد ) حاجی آقاجانی- واقع در سمت شرقی اردو بازار- توسط"حاجی آقاجان" در دوره قاجار ساخته شده است.

بنا به ابعاد 65/5×50/12 متر و متشکل از یک راه پله و مخزن مستطیل شکل با پوشش طاقی است. دیواره های اضلاع طولی بنا دارای جَرز( دیوار اطاق و ایوان ، پایه ی ساختمان که از سنگ و آجر سازند) هایی است که مابین آنها و در قسمت بالا، روزنه های مستطیل شکلی به ارتفاع 50 و عرض 70 سانتیمتر تعبیه کرده اند.

آب انبار دهان شیر

این آب انبار از بناهای قدیمی و زیبای لار است که در شرق ورودی بازار قرار دارد. بنای آب انبار به صورت اتاقکی است که پله هایی با شیب تند با عرض 20/3 متر آن را به سمت پایین هدایت می کند. طول راه پله 80/12 متر است. این بنا به دوره صفویه تعلق دارد.

آب انبار سبزکوه

این بنا در دهکده بنارویه از توابع شهرستان لار، واقع شده و فاقد کتیبه و مدرک تاریخی مبنی بر زمان ساخت آن است. با این وجود ساخت آن را به دوره قاجاریه نسبت می دهند. بنا دارای شش دهانه ورودی و پوشش گنبدی بزرگ است. دیواره مدخل ورودی با قطعات سنگ جمع آوری شده از گورستان قدیمی دهکده تعمیر شده است.

آب انبارهای سید جعفر

در محله" دُم گاله" شهرلار، دو آب انبار به فاصله کمی از یکدیگر قرار گرفته که به آب انبارهای سید جعفر شهرت دارند و ساخت آنها احتمالاً به دوره صفویه باز می گردد. این دو بنا از دیگر آب انبارهای لار بزرگ تر و با گنبدهای بزرگ و نسبتاً خوابیده ای مُسقـّف شده اند. ورودی آب انبارها با ورودی دیگر آب انبارهای منطقه متفاوت و در دیواره جانبی سردرها، مدخل دیگری تعبیه شده است. همچنین برای تهویه هوای فضای داخل مخزن، هواکش مهیا شده است.

آب انبار شاه عباسی

این بنا مجاور روستای بنارویه از توبع شهرستان لار، واقع شده و به دلیل نزدیک بودن با کاروانسرای شاه عباسی، اهالی محل آن را آب انبار شاه عباسی می نامند. بنا فاقد کتیبه یا مدرکی است که قدمت آن را مشخص کند. آب انبار شاه عباسی دارای شش مدخل ورودی و پوشش آن گنبدی و مخروطی شکل است.

آب انبارهای گراش

در خارج شهر گراش و مجاور گورستان قدیمی در محله نوگراش لار، محوطه وسیعی وجود دارد که در آن هفت آب انبار به فاصله کمی از یکدیگر قرار گرفته اند. از تاریخ ساخت این آب انبارها مدارکی در دست نیست و تنها کتیبه های تاریخی موجود ، مربوط به تعمیراتی است که در اواخر دوره قاجاریه در این بناها صورت گرفته است. طرح ساختمانی آب انبارها تقریباً با دیگر آب انبارهای منطقه لار تفاوتی ندارد و مانند آنها دارای مخزن های استوانه ای ، پوشش های گنبدی و درگاه های متعدد است. مصالح مورد استفاده در ساخت این بناها ، سنگ با ملات گچ و آهک است.

آب انبار وکیل

این بنا در ضلع غربی مسجد وکیل شیراز واقع شده و هم زمان با مسجد در حدود سال 1180 ه. ق توسط کریم خان زند ساخته شد.

بنای آب انبار به ابعاد 20×25 متر دارای راه پله ، مخزنی مربع مستطیل ، بادگیر و پوشش طاقی است و پله های ورودی از سنگ حجاری شده ، تهیه شده است. پوشش طاقی مخزن بنا ، در میانه بر روی چهار پایه مستطیل شکل قرار گرفته است. بادگیر بنا  آجری است که نمای فوقانی آن با تزئینات  آجری مزین شده است.

کتاب میراث فرهنگی استان فارس

زهره پری نوش - سایت تبیان