كودك انسانی در ابعاد كوچك
كودكی پایه های بزرگسالی است ، انسانی در ابعاد كوچك ولی با همان روح، حساسیت ، شعور و آگاهی . دیدگان بسیاری از ما كمی است! قضاوتهایمان نیز چنین است. اندازه و مقدار بر رفتار، عكس العمل و قضاوت ما تاثیر بسیار دارد. بسیاری ، كودكان را دست كم می گیرند. چرا كه آنان به لحاظ ظاهری كوچك و ناتوانند ولی روح فشرده ای در درون دارند كه با بزرگ شدن جسم در درون آنان منبسط گشته، در سایه تربیت و پرورش صحیح به باروری می رسد.
اسلام( بر خلاف دید رایج مردم زمان خویش 1424 پیش در یك جامعه بدوی و بسیار بعدتر از آن در عصر كنونی) از آنجا كه بر كرامت انسان پا می فشرد و او را به جایگاه خلیفه الهی بر می كشد، كودك را هم ( كه انسانی بالقوه است ) پاس می دارد و ارج می نهد، دل بر كودكان می سوزاند و عزیز می شمارد، با چشمانی نگران به پرورش آنان می نگرد تا كرامت انسانی در نطفه خفه نشده ، به حقارت نیالاید.
برای آنكه ببینیم اسلام به كودك چگونه می نگرد، و در تربیت او به چه مسائلی اهمیت می دهد به جاست كه برتصویر انسان در آینه اسلام نظری بیفكنیم. انسان در این نظام دارای دو ویژگی عمده است: خلاقیت و تفكر، در كنار آزادی و خودمختاری ." كوشش اسلام این است كه نسل آزاد تربیت كند ، آزاد از همه حیث، آزاد از بند هوا و هوس ، آزاد از تسلط خشم ، آزاد از گرایش جاه طلبی و قدرت و ثروت، آزاد از تسلط دیگران، آزاد آزاده تا راه خویشتن را همواره آزادانه انتخاب كند".(1)
اسلام با كلمه طیبه "لا اله الا الله " انسان را از یوغ اسارت تمام اصنام و خدایان باطل می رهاند و به كنف حمایت و بندگی پروردگاری یگانه در می آورد كه این پرستش نه چون آن دیگران، ضامن اعتلاء ، كرامت و انسانیت اوست.
اسلام در قرآن به تشریح انسان نمونه پرداخته است، نمونه های عملی آن( رسول اكرم، فاطمه الزهرا و امامان معصوم ) را در برابر دیدگان مشتاق وارواح جستجوگر قرار داده و به وسیله همین الگوهای عملی نحوه تربیت و پرورش كودك تا رسیدن به آن انسان ایده آل را تبیین نموده است. آنچه انسان را از دیگر جانوران ممتاز می كند چنانكه پیشتر گفته شد آزادی ، تعقل و خلاقیت است . طبق نظر بزرگان اسلام اگر آزادی از كودك گرفته شود بزرگترین ستم به او روا شده است چرا كه با این روش انسانیت او در معرض خطر قرار گرفته است، "آزادی در كودكی متضمن حقیقت جویی در بزرگسالی است"(2)
" به بچه فرصت اظهار نظر بدهید! بگذارید یك حرف پرت بزند؛ بگذارید یك استدلال غلط بكند، یك نتیجه غلط هم بگیرد، و حتی تا آنجا كه خسارت شكننده ندارد دنبال این نتیجه غلط برود و خودش یك تجربه بدست بیاورد.(3)
این رفتار پاس داشتن فطرت انسانی است چرا كه " خداوند از قدرت و مشیت آزاد خود بهره مخصوصی به انسان عطا كرده است.(4)
مطمئناً آزادی مهار گسسته، بی لگام و بی برنامه ، مد نظر نظام تربیتی كودك در اسلام نیست. با تاكید فراوان اسلام به تعقل و تفكر می توان به آزادی كودك سمت و سوی مطلوب بخشید و آنرا بستری برای بركات فراوان قرار داد. برهمگان آشكار است كه تا چه پایه بر تعقل و تفكر در كلام خداوند و در سخنان اهل بیت تاكید رفته است. آیه های فراوانی از قرآن كریم هستند كه با "افلا تعقلون" و "افلا تدبرون" خاتمه می یابند، امام موسی بن جعفر" عقل را حجت پنهان خداوند برانسان(5) می نامند. و ائمه اطهار در سایه تعالیم اسلامی و قرآن پرورش عقلی و فكری كودكان را از راه تشویق آنان به علم آموزی توصیه نموده اند." حضرت مجتبی روزی فرزندان خود و فرزندان برادر خود را دعوت كرد و به آنان فرمود: همه شما كودكان اجتماع امروز هستید وامید می رود كه بزرگان اجتماع فردا باشید، دانش بیاموزید و در كسب علم كوشش كنید."
اسلام با تاكید بر آزادی، تعقل و تفكر كه پرورش عقلی و شخصیتی كودك را تامین می كند ، از پرورش روحی كودك نه تنها غافل نمانده، بلكه بر آن تاكید فراوان نموده است .
استفاده از محبت از موثرترین و كارآمدترین شیوه های تربیتی است... حضرت علی می فرمایند: هر كه فرزند خود را ببوسد برای او پاداش و حسنه خواهد بود و هر كه فرزند خود را شاد كند، خداوند در روز قیامت او را شاد خواهد كرد."
پیامبر اكرم فرموده اند: به كودكان و نوباوگان محبت نمایید و رحمت خود را شامل حال آنها گردانید. "
این تاكید ائمه بزرگوار اسلام از آن روست كه "احساسات كودك قبل از عقل او ظهور می كند و بهره برداری از سرمایه های عاطفی طفل زودتر از دفاتر ذخایر عقلی او شروع می شود ... بچه در موقعی كه هنوز مسائل علمی واستدلالی را درك نمی كند مطالب عاطفی را می فهمد، خشونت و تندی، ملایمت و نرمی، نوازش و مهربانی ، احترام یا بی اعتنایی و ... همه در كودك موثر است. "
" اهمیت كودك در آیین مبین اسلام، و به دنبال آن در كلام معصومین علیهم السلام، آنچنان گسترده و جامع الاطراف است كه در مقال كوتاه و حوصله خواننده نمی گنجد. به زعم نگارنده آزادی، تعقل ، تفكر و محبت از اهم پایه های شخصیت كودك است كه اسلام به حق بر آنان صحه نهاده و در 1400 سال پیش، كه عصر جهالت و تاریكی در میان جامعه بدوی عرب صحراگرد بود از حقوق كودك، احترام به شخصیت و همت گماردن برتربیتش سخن گفته است.
چنانكه رسول مكرم اسلام سلام الله علیه می فرمایند: اكرموا اولادكم و احسنوا آدابهم. فرزندان خود را گرامی شمارید و نیكو تربیتشان كنید.
به جاست والدین عزیز این سخن مولا امیرالمومنین را همواره مد نظر داشته باشند.
امام علی (ع) می فرمایند: من از خداوند طلب فرزندان زیبا چهره و نیكو قامت ننموده ام، بلكه از پروردگار خواسته ام تا فرزندانم مطیع او باشند و از او بترسند تا اینكه وقتی با این صفات به آنها نظر افكنم، مایه چشم روشنی من باشند.(8)
تقدیم به پیشگاه بوستان دل انگیزی كه آفتابش علی، زمینش فاطمه و غنچه های شكفته اش، حسن و حسین و زینب و ام كلثوم اند.
پی نوشتها:
1- آیت الله شهید دكتر سید محمد بهشتی نقش آزادی در تربیت كودكان انتشارات تبعه 1380 ، ص 20
2- همان ، ص 21.
3- همان ، ص 23.
4- گفتار فلسفی، كودك از نظر وراثت و تربیت ج1، ص 208.
5- كافی ، ج 1، ص 16.
6- سید حسین اسحاقی ، سلوك علوی( راهبردهای امام علی در تربیت فرزندان) انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی 1381- ص 76 .
7- گفتار فلسفی، كودك از نظر وراثت و تربیت ، ج1، ص 226 و 7.
8- بحار الانوار، ج 104، ص 98.
