بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر بحرین

بحرین

مجمع الجزایر بحرین متشكل از 35 جزیره بزرگ و كوچك با وسعتی معادل 695 كیلومتر مربع می‌باشد كه بزرگ‌ترین جزیره این كشور كه پایتخت آن هم می‌باشد، منامه نام دارد. این کشور پیشتر به ایران تعلق داشت که در زمان محمدرضا شاه از ایران جدا شد.

جمعیت بحرین بالغ بر 690000 نفر می‌باشد كه حدود یك سوم آن را خارجیان تشكیل می‌دهند ایرانیان درصدر اتباع خارجی قرار دارند. علی‌رغم اكثریت عددی شیعیان ،‌ حكومت در دست خاندان سنی آل خلیفه می‌باشد و به تبع فقر بالنسبه چشم‌گیر ،‌ شیعیان این امارت در ساختار سیاسی آن جایگاهی نداشتند. نیروهای دولتی این امیرنشین نیز ،‌ بنا بر انگیزه‌های سیاسی و عصبیت‌های مذهبی ،‌هرگونه تظاهرات از ناحیه شیعیان بحرین را سركوب كرده‌اند .

تأثیرات انقلاب اسلامی بر مردم و حركت‌های مردمی

بحرین ،‌ چه قبل و چه بعد از انقلاب ایران ،‌ كانون رستاخیز شیعی در كشورهای خلیج فارس بوده است. این امر به طور مستقیم از وضع جمعیتی ،‌ اجتماعی و اقتصادی جزیره ناشی می‌شود. در مقایسه با حاكمه سنی كه بر این كشور مسلط هستند شیعیان از اكثریت جمعیتی برخوردار می‌باشند. هم خانواده حاكم شیخ عیسی آل خلیفه و هم بیشتر نخبگان سیاسی به آیین سنی متعلق هستند بیگانگی جامعه شیعه ‌(‌ باحكومت )‌ بیشتر به علت اصلیت ایرانی بعضی اعضای آن ،‌تقویت می‌شود زیرا كه در میان شیعیان بحرین همیشه احساساتی به طرفداری از ایران وجود داشته است به علاوه دعاوی طولانی ایران نسبت به جزیره بر شكاف میان سنی و شیعه افزوده است با یك چنین سابقه‌ای بنیادگرایی شیعه به دنبال انقلاب ایران به عنوان یك جنبش نیرومند در صحنه ظاهر شد.

تا قبل از قیام امام خمینی (ره) شیعیان خلیج فارس فاقد سابقه مقاومت ستیزجویانه در برابر حكومتهای زورگو بودند. آنان در بسیاری موارد احساس می كردند كه در حاشیه قراردارند،‌ لیكن هیچ‌گاه شكایات و نارضایتی‌های خود را به صورت قیام و طغیان بروز نداده و نیز نكوشیده بودند كه از طریق كودتا دولتی را سرنگون كنند برخی از آنان حداكثر از طریق تظاهرات و ناآرامی به نفوذهای خارج از جامعه خود واكنش نشان می‌دادند.

هنگام پیروزی انقلاب اسلامی مقامات بحرینی از آن استقبال كردند و مطبوعات به تجلیل از رهبری آن پرداختند نماینده سازمان آزادی‌بخش بحرین طی یك مصاحبه پیرامون انقلاب اسلامی ایران اظهار داشت ملت مسلمان بحرین از اوایل نهضت عملیات و تظاهرات بزرگ ملت مسلمان ایران ،‌علیه رژیم منحوس شاه را پی گیری میكردند و هر لحظه‌ در انتظار دریافت اخبار جدید از اوضاع داخلی ایران به سر می‌بردند. وی كه از روابط عمیق دو ملت مسلمان ایران و بحرین سخن می‌گفت اضافه كرد: تنها آرزوی ملت بحرین پیروزی انقلاب در ایران بود و اهمیت اخبار ایران به جایی رسید كه در بحرین هر كسی فكر میكرد این اخبار در داخل بحرین جریان دارد و به خود مردم بحرین مربوط است.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران ، مردم بحرین با حمل پلاكارد تظاهرات عظمیی به حمایت و همبستگی با انقلاب اسلامی ایران بر پا كردن همبستگی و اتحاد مردم مسلمان بحرین با مردم مسلمان و انقلابی ایران به حدی بود كه سازمان آزادی بخش بحرین به عنوان نماینده همین مردم قبل از پیروزی با رهبران انقلابی ایران ارتباط داشته و همكاری میكرد.

در ماه اوت 1979 رسانه‌های همگانی ایران اعلام كردند هادی مدرسی از طرف امام خمینی به عنوان نماینده شخصی او در بحرین منصوب شده است. در بحرین سخنرانی مدرسی به دو تظاهرات علنی منجر شد یكی از آنها با اجازه مقامات روز 17 اوت مصادف یا روزی كه امام خمینی آن را روز قدس نامیده بود، برگزار شد تظاهرات دوم روز 19 اوت به دنبال بازداشت او سبب شد كه حدود 500 نفر تظاهرات كرده و خواستار آزادی او شوند كه 28 تن از آنان بازداشت شدند آنگاه مقامات بحرینی روز 31 اوت مدرسی را اخراج كردند اگر چه این اقدامات سبب آرامش نسبی اوضاع گردید با این حال موج تظاهرات و ناآرامی‌ها شكل و محتوای خود را مرهون ابتكار و برنامه‌ریزی ایران بود بدین سان اعلامیه‌ها یا افرادی كه الهام بخش این تظاهرات بودند،‌ ضرورتا بر شكایات و نارضایی‌های جوامع شیعه متمركز نكرده بلكه بیشتر بازتاب خواسته‌های سیاسی ایران بود.

معهذا انقلاب ایران ،‌در بین شیعیان بومی كشورهای خلیج فارس پاسخ مساعدی یافته بود تظاهرات 19 اوت 1979 در بحرین نمودار چیزی بیش از یك پاسخ ساده به تحریكات خارجی بود.

روز 31 دسامبر 1981 مقامات بحرین اعلام كردند توطئه‌ای را كه علیه رژیم حاكم پی‌ریزی شده بود سركوب و ده‌ها تن را كه در این توطئه مشاركت داشته‌اند بازداشت كرده‌اند. آنها این توطئه را متوجه جبهه آزادی‌ بخش اسلامی بحرین به رهبری مدرسی نمودند كه در آن هنگام پخش رادیویی امور خلیج شبكه رادیویی ایران را رسما اداره می كرد.

بنا به ادعای دولت بحرین عده‌ای از ساكنان پیشین كشورهای خلیج فارس با كمك احتمالی مقامات ایران در كار با مواد منفجره و خرابكاری تعلیم دیده و پنهانی وارد بحرین شده بودند. آنان قرار بود سلاحهایی را به كار برند كه توسط یك گروه محلی تحت كنترل ایران درچنین مخفیگاه نزدیك منامه كار گذاشته شده بود آنگاه قرار بود كه آنها لباس افراد پلیس را به تن كنند و مردم را به قیام همگانی فرا خوانند هدف نهایی عبارت از برپایی یك جمهوری اسلامی به رهبری مدرسی در بحرین بود . دولت ایران به دست داشتن در توطئه متهم و از جمله ادعا گردید كه پنج هاوركرافت پر از افراد مسلح و تجهیزات آماده بود از بوشهر عزیمت و به اجرای شورش مزبور یاری رسانند. این ادعا از طرف دولت ایران تكذیب گردید.

مسلمانان بحرین با تأثیر پذیری از انقلاب اسلامی و نیز حمایت انقلابیون ایرانی حركات چندی بر علیه حكام خود انجام دادند . ایران مبارزه تبلیغاتی شدیدی در جهت صدور انقلاب در حوزه خلیج فارس به راه انداخت و از طریق انتشار جزوه‌ها و پیامهای رادیویی " صدای انقلاب اسلامی "‌ به زبان عربی و نوارها و سخنرانیها و توده‌های مسلمان عموما و شیعیان را خصوصا تحت تأثیر قرار می‌داد در روز 24 آوریل 1980 و به دنبال بازداشت و اعدام آیت الله سید محمد باقر صدر رهبر مذهبی شیعیان عراق شیعیان در منامه پایتخت بحرین دست به تظاهرات زدند. پلیس جمعیت تظاهر كند گان را متفرق و عده‌ای از آنها را بازداشت شدگان چند روز بعد در گذشت و گفته شد كه مرگ او در اثر شكنجه به دست افراد پلیس بوده است. این واقعه به نوبه خود باعث بروز چندین تظاهرات دیگر در ماه مه گردید.

برخلاف تظاهرات مردمی سالهای 1979 و 1980 اعتراضات بعدی شیعیان ، تقریبا به طور تمام و كمال خشونت بار بوده است تشدید خشونت تا حد زیادی معلول شعله ور شدن جنگ ایران و عراق در سپتامبر 1980 و جهت گیری بعدی این كشورها بوده است كشورهای خلیج فارس به عراق كمك مالی می كردند و تسلیحات و تجهیزات در اختیار آن كشور قرار می‌دادند.

طی سال‌های 1979 و 1980 رژیم‌هایی كه مواجه به اعتراضات شدید و بعضا خشونت بار بودند توجه بی‌سابقه‌ای به تدوین فرمول سیاسی در قبال سكنه شیعه خود مبذول داشتند این هم بر تشویق مبتنی بود و هم بر تنبیه فی‌المثل در عربستان سعودی منابع مالی برای برق رسانی در مقیاس وسیعی پروژه‌های خشك كردن باتلاق‌ها احداث مدارس و بیمارستانه در قطیف و سایر شهرهای شیعه نشین تخصیص یافت اعضای طراز اول خاندان سلطنتی از این منطقه دیدار می‌كردند تا با بزرگان و مشاهیر شیعه ملاقات كنند.

در سایر كشورهای خلیج فارس نیز برنامه‌های مشابهی به مورد اجرا گذاشته شد. در عین حال شیوه‌های توسل به زور نیز از نظر مقامات برای سركوب كردن شورش‌های شیعه دور نگه داشته نشد اخراج افرادی نظیر مدرسی شیعیان انقلابی را از وجود رهبران‌شان محروم ساخت و همین امر به احتمال قوی ضربه‌ای جدی بر قیام‌های مردمی وارد آورد از این گذشته شورش‌ها،‌ بی‌رحمانه سركوب شده و بازداشتهایی صورت می گرفت كه غالبا با شكنجه همراه بود.

رهبران جبهه آزادی‌بخش اسلای بحرین به این نتیجه رسیدند كه تظاهرات مردمی هرگز به سرنگونی رژیم منجر نمی‌شود،‌ بنابراین به روش‌های ستیزه‌ جویانه متوسل شدند بنا به گفته رهبر جبهه ،‌تظاهرات آوریل و مه 1980 كه به "شهادت" برخی از شركت كندگان شیعه منجر شد، جبهه را بر آن داشت كه تكوین یك جنبش مردمی فی‌نفسه كافی نیست و واكنش مناسب‌تر ،‌ توسل به اقدامات مستقیم ضد حكومتی است. سازمانهای انقلابی شیعه با در پیش گرفتن اقدامات تند عملی ، ‌بهانه لازم را به حكومت برای تشدید اقدامات سركوبگرانه دادند.

اگر چه با كمك نمایندگان امام خمینی ،‌هم آوازی و وحدت شیعیان خلیج فارس با انقلاب ایران رو به رشد نهاد،‌ اما در 1980 هنگامی كه این ناآرامی به اوج خود رسید،‌ جوامع شیعه موفق نشدند خشم خود را در قالب یك نهضت سیاسی سازمان دهند گروه‌های اپوزیسیون رادیكال شیعه در خلیج فارس كه از پشتیبانی مردمی و رهبری پویا و اصیل محروم بودند تماما به حمایت خارجی متكی باقی ماند و ایران مطابق با ضروریات استراتژی منطقه‌ای خود از آنها حمایت می‌كرد.

امیر بحرین حركتهای اصلاح گرایانه‌ای در چند سال اخیر صورت داد به طوری كه آزادی‌های بیشتری به مردم بحرین داده شد ،‌ امكان انتخاب نمایندگان شیعه در مجلس ملی این كشور فراهم گردید؛ زندانیان سیاسی به طور عموم آزاد گردیده و تبعیدیان به كشور بازگشتند تبلور این تحولات رفرمیستی را می‌توان در تظاهرات ضد آمریكایی بعد از حادثه 11 سپتامبر 2001 و حمله آمریكا به افغانستان و عراق مشاهده كرد، معهذا در آینده در این جزیره شواهدی دال بر ثبات اوضاع با توجه به فاصله حكومت و مردم وجود ندارد و آن كشور آبستن حوادث دیگری خواهد بود.

دكتر منوچهر محمدی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی (با تلخیص)