معرفی قلعه بابک

قلعه جمهور معروف به دژ بابک در 50 کیلومتری شمال شهرستان اهر و در ارتفاعات غربی شعبه‌ای از رود بزرگ قره سو قرار دارد؛ منطقه‌ای که به نام کلیبر معروف است. دژ بابک خرمدین، دژی است بر فراز قله کوهستانی در حدود 2300 تا 2700 متر بلندتر از سطح دریا. اطراف این قلعه را از هر طرف دره‌های عمیقی با 400 تا 600 متر عمق فرا گرفته است و تنها از یک سو راهی باریک و صعب العبور جهت دسترسی به این قلعه وجود دارد. قلعه بابک که به نام‌های قلعه بابک، دژ بابک، بذ و قلعه جمهور هم معروف است دژ و مقر سردار تاریخی ایران، بابک خرم‌دین بوده است كه در هنگام قیام بر علیه دستگاه خلافت عباسی در قرن سوم هجری ساخته شده است.

مسافت راه كلیبر به قلعه با اینكه از 3 كیلومتر تجاوز نمی كند ولی بسیار دشوار است و به هنگام عبور باید گردنه ها و گذرهای خطرناكی را پشت سر گذاشت. قبل از رسیدن به دروازه قلعه و ورود به بنای مستحكم دژ باید از معبری عبور كرد كه به صورت دالانی است و از سنگ های منظم طبیعی شکل گرفته و تنها گنجایش عبور 1 نفر را دارد و دو نفر به سختی می توانند از آن بگذرند. فاصله این معبر تا باروی قلعه در حدود 200 متر است و مقابل آن قرار دارد. از همین نقطه است كه صعوبت راه و ابهت خاص این قلعه رفیع و موقعیت خیره كننده آن بیننده را به اعجاب وا می دارد. امتداد بصری معبر در نهایت به دروازه قلعه ختم می شود و دقیقاً در راستای آن قرار دارد كه باعث می شود ورود هر تازه وارد و سپاهی و غیره از طریق دو برج دیده بانی در سمت دروازه ورودی قابل رؤیت باشد.

برای نفوذ به داخل تنها راه ورود دروازه اصلی است و از كوهستان امكان وارد شدن به قلعه وجود ندارد. با گذر از دروازه ورودی و پشت سر گذاشتن بارو، جهت رسیدن به دژ اصلی باید از گذرگاهی باریك كه حدود 100 متر صعود از ارتفاع را نیز به همراه دارد گذشت تا به مدخل ورودی قلعه رسید، مسیری صعب العبور كه از یك سمت مشرف به دره ای است با جنگل های تنگ و ژرفایی در حدود 400 متر كه به صورت تیغه و دیواره تا قعر دره ادامه دارد.

در تكیه گاه های طبیعی این دیواره ها و چهار جهت بنا چهار جایگاه برای دیده بان ها به صورت نیمه استوانه ساخته شده اند. اینها مقر كوه بانیه ها و سربازانی است كه هر جنبنده ای را تا كیلومترها دورتر، از فراز دره ها و كوهپایه ها زیر نظر می گرفتند. پس از صعود، برای ورود به دژ اصلی از مدخل دیگری با پلكان هایی نامنظم باید عبور كرد. طرفین مدخل دژ، به وسیله دو ستون كاذب مشخص شده است.

بنای دژ كه دو طبقه و سه طبقه است که پس از ورودی قرار گرفته است و پس از آن تالار اصلی وجود دارد كه اطراف آن را هفت اطاق فرا گرفته است، اطاق هایی كه به تالار مركزی را دارند. در قسمت شرقی دژ تأسیسات دیگری مركب از اطاق ها و آب انبارها ساخته شده است؛ سقف آب انبارها با طاق جناغی و گهواره ای استوار شده اند. محوطه داخلی آنها نیز به وسیله نوعی ساروج غیر قابل نفوذ گردیده و به هنگام زمستان از برف و باران پر شده و در تابستان و هنگام مضایق و محاصره ها از آب آنها استفاده می شده است. در سمت شمال غربی دژ پلكان هایی سرتاسری وجود داشته كه اكنون ویران شده و قسمت هایی از آن بیرون خاك است و تنها راه صعود به بخش های مرتفع تر بناست.

از آثار معماری و برخی از سنگ های زبره تراش و روش چفت و بست سنگ ها و ملات ساروج و اندود دیوارها از نوعی گچ و خاك می توان به یقین اظهار داشت كه ساختمان این دژ و قلعه در روزگار اشكانیان و بخصوص ساسانیان ساخته شده است. در قرون دوم و سوم و تا چند قرن پس از آن مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته و تغییراتی در آن به وجود آمده و الحاقاتی در بنا ایجاد شده است.

در مورد اشیا و ابزاری كه از قلعه بابك به دست آمده باید گفت كه نخستین اشیا بدست آمده سفالینه های منقوش و لعاب خورده بود كه یك دوره استقرار تا اوایل قرن هفتم هجری را نمایش می داد. همچنین تعدادی سكه های مسی كشف شدند كه برخی از آنها به علت ساییدگی و زنگ خوردگی فراوان غیر قابل خواندن است و در بین این سكه ها برخی مربوط به اتابكان آذربایجان و هزارسیبان (قرون ششم و هفتم هجری) هستند.

به لحاظ سوق الجیشی موقعیت استقرار بنا بر فراز قله به گونه ای ست كه بیست نفر سپاهی قادر بوده اند هجوم یك سپاه صد هزار نفری را مانع شود و تلفاتی هم نداشته باشند، چه تیر و كمان و اسلحه معمول زمان را به سربازان و مستحفظانی كه بر بلندی موضع می گرفتند به جهت بعد مسافت كارگر نمی افتاده است. بدون این كه قصد اغراق در بین باشد موقعیت مستحكم قلعه و دژ، آن چنان اعجاب انگیز است كه از نبوغ نظامی و آگاهی كامل بنیان گذار آن حكایت می نماید. از همین جا بوده است كه بابك خرم دین و یارانش به مدت بیست و چند سال لشكریان عرب را كه به قصد محاصره و سركوب جنبش او آمده بودند در كوه ها سرگردان و با شبیخون های خود آنها را از دم تیغ گذرانده و وادار به فرار می كردند.

منبع: ایران ویو با اندکی تغییر و تلخیص

تهیه و تنظیم برای سایت تبیان: زهره پری نوش