تبیان، دستیار زندگی
مسجد دارای شش ورودی است كه در اضلاع مختلف بنا واقع شده اند. ورودی اصلی كه در ضلع شرقی مسجد واقع شده دارای سردر رفیع و نیز كتیبه های كاشی معرق است و دو مناره نیز بر آن استوار گردیده...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شاهکاری در معماری مسجد جامع یزد

آشنایی با مسجد جامع یزد (2)

مسجد جامع یزد

بدون تردید مسجد جامع كبیر یزد یكی از شاهكارهای بدیع معماری مساجد ایران به شمار می آید كه تزئینات زیبا و منحصر به فرد آن جلوه ای ستودنی به آن داده است. این بنا مشتمل بر یك ایوان رفیع، گنبدخانه، دو شبستان تابستانه در طرفین آن دو گرم خانه در ضلع شرقی و غربی و یك صحن بزرگ مستطیل شكل و دو پایاب است.

مسجد جامع یزد

مسجد دارای شش ورودی است كه در اضلاع مختلف بنا واقع شده اند. ورودی اصلی كه در ضلع شرقی مسجد واقع شده دارای سردر رفیع و نیز كتیبه های كاشی معرق است و دو مناره نیز بر آن استوار گردیده. این سردر زیبا در زمان شاهرخ تیموری به بنا اضافه شده و بر آن تزئینات و كاشی معرق با نقوش گره چینی و اسلیمی كار شده است. بخش اعظم این آثار به مرور زمان تخریب شده بود در تعمیرات هیآت حامیان بازسازی می شود.

ورودی مذكور به یك هشتی (كریاس) با سقف گنبدی گشوده می شود كه این فضا را می توان موزه كتیبه ها نامید زیرا كه انواع كتیبه های سنگی و كاشی كه بر وقفنامه و فرامین حكومتی در دوره های مختلف درج شده، منصوب است.

درب ضلع غربی بنا درست مقابل ورودی مذكور قرار گرفته و آن هم به یك هشتی گشوده می شود كه نمای این درگاه با كاشی كاری جدید تزئین یافته است. ورودی دیگر مسجد در ضلع شمالی و درست روبروی ایوان قرار دارد. این ورودی متصل به یك كریاس است و سردر آن با كتیبه های قرآنی و تزئینات كاشی معرق جدید تزیین یافته است

مسجد جامع یزد

ورودی شمال غربی دارای نمای ساده و بی پیرایه است كه به یك دالان طویل گشوده می شود كه این دالان به یكی از رواق های اطراف صحن متصل می گردد.

دو ورودی دیگر مسجد یكی در ضلع جنوب غربی واقع در شبستان غربی گنبدخانه و دیگری در شمال شرقی و در بخش قدیمی مسجد واقع شده كه در حال حاضر هر دو مسدود است.

صحن وسیع مسجد مستطیل شكل و به ابعاد 53 × 20 متر است و در وسط آن مهتابی بزرگی جهت اقامه نماز در فصول مناسب قرار گرفته است. دور تا دور صحن را رواق هایی با طاق های گشوده به آن دور می زند كه علاوه بر ایجاد سرپناه و سایبان، زیبایی خاصی به فضای صحن داده و آن را از یكنواختی خارج می كند.

دو گرم خانه مسجد در ضلع شرقی و غربی صحن قرار دارند، گرم خانه شرقی به شبستان شازده معروف است و دارای 48 ستون مستطیل شكل با ازاره های پوشیده از كاشی های شش ضلعی و فیروزه ای رنگ است. در ضلع شرقی و غربی این گرم خانه شاه نشین هایی كه در انتهای آن پنجره و نورگیرهایی تعبیه شده است. این شبستان همچنین دارای طاق های گنبدی سراسری است كه در قسمت مركزی شان نورگیرهایی سنگی هشت ضلعی قرار دارد. محراب این گرم خانه دارای دهانه گشاد با قوس های پنج و هفت كند و نیز نقوش مهری ظریف و زیبا است. گرم خانه ضلع شرقی كاملاً جدید و از احداث هیأت حامیان مسجد است. این گرم خانه نیز از نوع ستون دار بوده و محراب جدید آن با كاشی های خشتی و هفت رنگ تزئین یافته است.

در گوشه شمال شرقی صحن محوطه ای به ابعاد 3 × 5/2 متر با دیوار آجر چینی مشبك كه به قرائت خانه موسوم بوده و در سمت قبله آن كتیبه محرابی از كاشی های مسدس آبی رنگ و به تاریخ 890 هجری نصب است.

مسجد جامع یزد

زیباترین بخش بنا را ی توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضاهای پیرامون آن نامید. نمای ایوان رفیع با مجموعه ای از زیباترین تزیینات كاشی معرق و با نقوش اسلیمی و گیاهی و نیز گره چینی پوشانده شده این تزیینات همراه با آجرهای ضربی و نقوش معقلی و كتیبه های كاشی معرق و كوفی بنایی مجموعه ای بدیع و خیره كننده آفریده اند كه تحسین هر بیننده ای را بر می انگیزد.

در دو طرف دهانه ایوان ورودی غلام گردش ها و غرفه هایی است، كه این غرفه ها در دو طبقه بوده و به یكدیگر متصل اند و فضای ایوان و گنبدخانه را دور زده و بر آن مشرف هستند. گنبدخانه مربع شكل یك دهانه گشاده مركزی و داخل ایوان و دو گذرگاه طاق دار در طرفین آن دارد. این گذرگاه ها به غلام گردش های ایوان كه روی آنها در قرن نهم غرفه هایی ساخته شده منتهی می گردد. دو شاه نشین دو طرف گنبدخانه، دارای نرده های پوشیده از كاشی مشبك بوده و در شاه نشین ضلع شرقی دو سنگ محرابی زیبا متعلق به قرن نهم نصب است. ازاره ایوان و گنبدخانه با كاشی های مسدس آبی رنگ پوشیده شده كه در وسط هركدام با ترنج های كاشی معرق تزیین شده است. دیواره بالای ازاره ها در غلافی از طرح های هزارباف مركب از كاشی های بسیار كوچك كه تشكیل نقوش نوشتاری می دهند پوشیده شده و بر دیواره های جنوبی و شمالی زیر گنبدخانه با خطوط كوفی بنایی تسبیحات اربعه و شهادتین اجرا گردیده است.

مسجد جامع یزد

گنبد مسجد بر روی فیلپوش های بزرگی قرار گرفته كه با مقرنس های مزّین به نقوش معقلی پوشیده شده اند. فاصله این فیلپوش ها نیز با كاربندی زیبایی كه بر آنها با خطوط كوفی بنایی كلمات اللّه و محمد نقش بسته، كار شده است.

محراب اصلی یا محراب واقع در گنبدخانه یا مقصوره یك دهانه مستطیل عمیقی بوده كه از دو طرف آنها معبرهای تنگ و كوتاهی به دو سوی گنبد خانه راه می یابد. این محراب زیبا مزین به انواع كاشی معرق و كتیبه و آجر ضربی است و بر دو كاشی ستاره ای شكل منصوب در آن نام استادكار و تاریخ ساخت محراب (777 هجری) نقش بسته است.

در ضلع غربی و شرقی گنبدخانه دو شبستان یا تابستانه وجود دارد كه غلام گردش هایی با طاق های متقاطع آنها را به مقصوره پیوند داده است. شبستان شرقی در سال 777 هجری به دستور شاه یحیی مظفری ساخته می شود و بوسیله یك غلام گردش با پنج دهانه تنگ كه به سوی رواق شرقی باز می شود به گنبدخانه و ایوان متصل می گردد. این شبستان دارای محراب كم عمقی است كه در رأس دارای مقرنس گچی بوده و كمی پایین تر از آن هشت قطعه قاب كاشی معرق به یك اندازه در كنار هم نصب شده است. یك كتیبه معرق نیز به ابعاد 108 × 58 سانتیمتر در پایین و در وسط محراب نصب است كه بر آن جملات قرآنی و نقوش گل و گیاه با تكنیك كاشی معرق اجرا شده است.

شبستان غربی در قرن نهم توسط خواجه غیاث الدین عقیل ساخته شده ومشهور به شبستان غیاثیه است. از ویژگی های بارز این شبستان طاق های سراسری كوكبی و تویزه است كه در اكثر بناهای تیموری شهر یزد دیده می شود. در ضلع شرقی این شبستان پنج اشكوبه دیده می شود كه دارای نرده های گچی پوشیده از كاشی معرق هستند. محراب آن ساده و دارای مقرنس های گچی در نیم طاق آن است.

مسجد جامع یزد

در ضلع جنوب غربی این فضا یكی از ورودی های مسجد واقع شده كه با چهار پله به معبر باریكی متصل می گردد. این شبستان تابستانه دارای كف و ازاره آجری بوده و بدنه آن با اندود گچ پوشیده شده است و نور آن از نورگیرهای مشبك آجری كه مابین تویزه ها قرار گرفته اند تعبیه می شود. همچنین مسجد دارای دو پایاب است كه از یكی آب زارچ و از دیگری آب محمود آباد می گذشته ورود به این پایابها در ضلع شمالی و شرقی مسجد است.

گنبد زیبای مسجد از نوع دو پوسته، پیوسته بوده و بر آن نقش گل صابونكی معقلی با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن كلمه «الملك للّه» به خط كوفی تكرار شده است.

دو مناره مسجد كه ارتفاع تقریبی آنها از كف تا نوك آن 52 متر است دارای قطری در حدود 8 متر بوده و همانگونه كه ذكر شد در دوره صفوی به بنا افزوده می گردد اما در سال 1313 فرو ریخته و دوباره تجدید بنا می گردد كه یكی از مناره ها دارای پلكان دو طرفه است.

منبع: سایت میراث یزد

زهره پری نوش - سایت تبیان

مطالب مرتبط

تصاویر دیدنی مسجد جامع یزد(1)

تصاویری زیبا از مسجد جامع یزد (2)

معرفی مساجد تاریخی استان یزد ( 2)

گالری عكس مسجد امیر چخماق یزد