کردستان سرزمین ترانه ها

کردستان سرزمین ترانه ها و آهنگ هاست و در هر منطقه آن صدها آهنگ، ترانه، بیت و لالایی وجود دارد. این ترانه ها با رنگ های شاد و گوناگون نوازش گر اهل دل است.

ترانه های مذهبی:

سرچشمه ترانه به مذاهب اولیه انسان (دوره میتراییسم) می رسد و ترانه های مذهبی بر کار و کشاورزی مقدم است. از این رو دو مقام مشهور موسیقی کردها یعنی حیران و لاووک به دوره های پیش از اسلام نسبت داده می شود.

ترانه های کار:

این ترانه نیز از قدمت دیرین برخوردارند. این ترانه ها از آرزوهای انسان ها، زندگی و آینده، شادی ها و رنج ها و بالاخره امید، تلاش و پویندگی سخن می گوید. در فولکور کردی ترانه های عروسی، رقص، مشک زنی، خرمن کوبی و دوشیدن گاو وجود دارد. اشعار این ترانه ها و واژه های آن از زبان ساده ترین انسان ها گرفته شده و تصویری طبیعی از احساسات دلدادگان جوان را بیان می کند.

ترانه های خانقاهی:

از بخش های اساسی آوازهای کردی، ترانه های خانقاهی است. دراویش کرد آنگاه که از شقاوت بی امان روزگار و تبعیض های ناروا به ستوه می آیند برای رهایی از نامردی ها و زرق و برق دنیای مادی، سر بر آستان خانقاه می سایند، موهای بلند را رها می کنند و هماهنگ با ذکر "لا الله الا الله" و نوای پر طنین دف و نی و خواندن اشعار عرفانی، به خلسه فرو می روند، به تزکیه روح خود می پردازند و از پیر و مرشد خویش طلب یاری می جویند.

مولودی خوانی:

مولودی خوانی نیز از مراسم عرفانی و پر شکوه کردها در روزها و شب های ربیع الاول است. در این شب ها در مساجد، خانقاه ها و منازل، میلاد حضرت محمد(ص) جشن گرفته می شود. دراویش گورانی آهنگ مخصوص مولودی را با گروه دف زن سر می دهند.

نوای عزاداری:

زنان میانسال هنگام عزاداری آهنگی به نام "لاونوره" را برای بازماندگان فرد رفته، سر می دهند.

لالایی: مادران برای خواباندن کودکان خود لالایی می خوانند این لالایی ها از بی وفایی های می گوید اما مفهوم لغوی ترانه ها سرشار از عشق مادر به کودک و آرزوهایی خوش برای فردای اوست. مادر در حین خواباندن کودک آموزش روح فرزند خود را مد نظر دارد و او را با ریتم و وزن که اساس زندگی آینده او بر آن استوار است، آشنا می سازد. در قالب این لالایی ها اشکال مختلف ادبیات بومی بیان می شود. در حقیقت لالایی ها آینه تمام نمای فرهنگ قوم کرد است.

لالایی در لهجه کردی "لای، لای" یا "لاوه، لاوه" گفته می شود. "لاو" به معنی طفل است و "لاوه" به معنی برو کنار از مصدر"لاوندن". در لالایی پایگاه و نظام اجتماعی مادر، و از طریق آن درد و رنجی که منتقل می شود، دارای نقش اساسی است. در هر حال لالایی بر پایه اعتقادات محکم مذهبی بنا شده و مادر برای سلامت فرزندش از خداوند و گاه از امامزاده ولایت خود کمک می گیرد. مادر این احساسات را در قالب شعر ادا می کند:

الله بوبکم تو خوا

باروله کوسه هجیج نگادارت بی

الله لای کورپه لای روله لای

یعنی، برای تو ای فرزندم تا کوسه هجیج نگهدارت باشد. کوسه هجیج زیارتگاه پیری است که به اعتقاد اهالی، برادر امام رضا (ع) و صاحب کرامات بسیار است.

در بعضی از نقاط کردنشین لالایی هایی با مضمون های خاص برای فرزندان خوانده می شود تا کودک از درون گهواره برای جدال با زندگی آمادگی یابد. از آنجا که انسان روستایی وابسته به زمین است و زمینه پشتوانه عظیم مادی و معنوی او محسوب می شود که با نیروی کار انسانی می توان از آن بهره گرفت، این نیروی کار در خانواده در واژه "کور" یا "پسر" خلاصه می شود.

ترانه های محلی و اشعار مذهبی

بخش مهمی از فولکلور کردی در ترانه های بومی و محلی تجلی می یابد که مانند داستان های غنایی، ریشه در فرهنگ اقوام دارد سابقه تاریخی ترانه ها حتی به نخستین روزهای زندگی قبیله ای و غارنشینی می رسد. تصاویر این اشعار از بافت زندگی اجتماعی و تولیدی در چهار چوب نظام شبانی و دام داری الهام می گیرد.

نمونه ای از این ترانه ها که توسط زنان خوانده و منتقل می شود، ترانه ای است که در هنگام مشک زنی خوانده می شود:

های ماله بابم مه شکه

مه شکه م مه شکه م مانگایه

دخه ی ژینی ئه و ره عنایه

وه که پاله وانی وایه

هه ی ماله بابم مه شکه

نه و ه نه و رو به هاره

مه شکه م رونی به باره

چه نده جوانه چه نده له باره

یعنی، خانه پدری ام دارای مشک است/ مشک من مشک ماده گاو است/ آن را به هم می زند آن دختر زیبا/ به مانند پهلوانی می ماند/ خانه پدری ام دارای مشک است/ بنگر امروز بهار است/ و بار مشک من روغن است/ وه که زیبا و با طراوت است.

زنان کُرد وقت بافتن قالی و گلیم اشعاری می خوانند که به آن "به رته ونانه" (bartawnana) می گویند. این اشعار سرشار از مفهوم احساسی خواننده است که از روزگار خود شکایت دارد. این اشعار را می توان رنج نامه ای دانست که عروس ها در خانه شوهر سر می دهند.

از دیگر اشعار رایج که توسط زنان خوانده می شود، ترانه "لون هواران" است. این ترانه نیز حکایت از رنج و فراق زنان دارد و ضمن توصیف زیبایی های منطقه، بر ارزش ها و هنجارها تأکید می کند. این ترانه را زنان وقت دوشیدن شیر، یا در حالی که مشک بر پشت راه می روند و یا نخ می ریسند، می خوانند.

منبع:سیمای میراث فرهنگی کردستان

مطالب مرتبط

گردشگری در استان كردستان

موسیقی در استان فارس

 درباره ی موسیقی محلی آذربایجان شرقی چه می دانید؟