فضیلت صدقه دادن
بخش دوم از حدیث بیست و نهم چهل منزل در خصوص مفاسد خیانت، خوف از پروردگار، پاداش فراوان برای اعمال كوچك، سه روز روزه هر ماه و فضیلت صدقه دادن است.
مفاسد خیانت و حقیقت امانت
رسول خدا(ص) در این روایت، پس از توصیه به ورع، دوری از خیانت را سفارش نمود. البته ورع دوری از كل مجرمات است و از جمله دوری از خیانت؛ لذا باید خیانت را كه دوری از آن در این روایت سفارش شده است اعم از معنای عرفی آن دانست. توجه به روایات معصومین – علیهم السلام – درخصوص ضرورت رد امانت و پرهیز از خیانت، اهمیت موضوع را از دیدگاه شارع روشن می سازد. انسان موجودی است اجتماعی و زندگی انفرادی برای هیچ كس ممكن نیست. اگر بر اثر خیانت اعتماد متقابل از بین برود نمی توان به راحتی زندگی كرد. در این زمینه روایاتی عرضه می شود:امام صادق(ع) فرمود:
"به طولانی بودن ركوع و سجود مرد نگاه نكنید؛ زیرا این چیزی است كه به آن عادت كرده و اگر آن را ترك كند، به هراس می افتد؛ اما به راستگویی و ادای امانت او نگاه كنید".
همچنین در روایتی از امام صادق(ع) آمده است كه "امام علی(ع) به آن پایه نزد رسول خدا(ص) نرسید مگر به راستگویی و ادای امامت".امام علی(ع) فرمود: "امانت را رد كنید؛ اگرچه به كشنده پسرهای پیغمبران باشد".
همچنین امام سجاد(ع) فرمود: "قسم به آن كه محمد – صلی الله علیه وآله – را به راستی به پیامبری برگزید، اگر كشنده پدرم حسین بن علی مرا امین قرار دهد و شمشیری را كه با آن پدرم را كشت به من امانت دهد، آن را به او بر می گردانم" این گونه روایات اهمیت ادای امانت را روشن می كند.
بعضی امانات حق
خداوند متعال تمام قوای ظاهری و باطنی ما را به عنوان امانت به ما مرحمت نمود. پس اگر در هنگام ملاقات با او، این امانات را بدون آلودگی به عالم طبیعت به او برگردانیم امین بوده ایم؛ والا خیانت كرده ایم و از اسلام و ملت رسول الله بیرون هستیم.در روایات فراوانی امانت مصرح در آیه قرآن، به ولایت امیرالمؤمنین(ع) تفسیر شده است كه طبعاً با پیروی از حضرت امیر و اولادش به دست می آید نه صرف دوستی؛ زیرا دوستی لوازمی دارد كه باید به آنها مقید بود.
خوف از خدا
خوف از پروردگار از منازل سلوك است كه دارای رتبه ای بالا و منشأ بسیاری از فضائیل نفسانی است.اسحاق بن عمار می گوید: "امام صادق (ع) فرمود: ای اسحاق! از خداوند بترس، مثل آن كه او را می بینی، و اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند، و اگر گمان كنی كه تو را نمی بیند، كافر می شوی و اگر بدانی كه تو را می بیند و در عین حال گناه كنی، او را پست ترین نظر كنندگان به خودت قرار داده ای".
هر گاه كسی چگونگی تجلیات پروردگار را در هستی بفهمد، خواهد دانست كه خداوند در همه چیز حضور دارد و طبعاً از مخالفت با آن ذات مقدس پرهیز خواهد كرد.
البته هر كس بسته به میزان ایمانی كه دارد، حضور پروردگار را قائل است. مثلاً مؤمنان با ترك گناه و انجام دادن واجبات حضور خداوند را پاس می دارند و مجذوبین به ترك توجه به غیر خدا این حضور را حرمت می نهند و دیگران به گونه ای دیگر؛ و این روایت كه امام صادق(ع) فرمود: اگر تو او را نمی بینی، او تو را می بیند؛ خود مرتبه ای از حفظ پروردگار می باشد.
گریه از خوف پروردگار
در روایات در خصوص گریه از خوف پروردگار فضیلت بسیاری ذكر شده است. امام صادق(ع) به نقل از پدران خود و آنان از رسول خدا(ص) نقل كرده اند: "كسی كه از ترس پروردگار چشمانش گریان شود در ازای هر قطره اشك در بهشت قصری مزین به دّر و گوهر به او عنایت شود كه هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به قلب كسی خطور نكرده است".همچنین امام باقر(ع) به نقل از رسول خدا(ص) فرمود:
"هیچ چیز نیست مگر این كه برای آن معادلی است مگر خداوند كه چیزی معادل وی نیست؛ و لا اله الا الله كه چیزی با آن معادله نمی كند؛ و قطره اشك از ترس پروردگار كه، هم میزان آن چیزی نمی باشد و هر گاه به روی [صاحبش] جاری شود، آن [روی] را هرگز غبار ذلت فرا نخواهد گرفت".
نیز امام صادق(ع) فرمود: "هر چیزی را كیل و وزنی است، مگر گریه كه قطره ای از آن دریاهای آتش را خاموش می كند".
نیز از آن حضرت آمده است:"اگر یك نفر گریه كننده در یك امت باشد، همه امت مورد رحمت حق قرار می گیرند".
پاداش بسیار برای اعمال كوچك
برای برخی افراد غیرقابل درك است كه چگونه برای فلان عمل كوچك پاداش های بزرگ در روایات قید شده است. اینها غافلند از این كه ممكن است عملی نزد ما كوچك باشد؛ اما صورت غیبی و ملكوتی آن بزرگ است. رسول خدا(ص) از لحاظ هیكل و اندام یكی از موجودات كوچك این عالم بود، در حالی كه روح مقدسش محیط به ملك و ملكوت و واسطه ایجاد آسمان ها و زمین است.از سوی دیگر باید دانست كه بنای عالم بر تفضل و گسترش رحمت الهی است و تفضلات پروردگار را حد و انتهایی نیست و خداوند نعمت هایی كه به مخلوقات داده، بدون استحقاق بوده است؛ پس چه مانعی دارد كه برای اعمال كوچك، ثواب و پاداش های عالی به بندگان عطا نماید؟ بنابراین نمی توان این گونه روایات را انكار كرد و یا تأویل نمود. انكار بی سبب این گونه اخبار از ضعف ایمان است و باید در برابر آنها تسلیم بود؛ زیرا هیچ چیز برای به كمال رسیدن شخص بهتر از تسلیم نزد اولیاء حق نیست؛ مثلاً در آیه قرآن آمده است كه شب قدر از هزار ماه بهتر است. با توجه این كه اینها در قرآن است، قابل خدشه نیست، یا مثلاً تمام عمر ما كه پنجاه یا شصت سال است، اگر تمام آن را هم عبادت كنیم، باز هم در مقابل بهشتی كه ذكر شده است، ناچیز است؛ پس پاداش ها و ثواب های اعمال را باید بر محور دیگری (غیر از مقایسه مقدار عمل با پاداش) ارزیابی كرد.
عدد نوافل
منظور رسول خدا(ص) از پنجاه ركعت نماز كه از سنت خود به شمار آورد نمازهای واجب و نوافل است (با توجه به این كه دو ركعت نشسته بعد از نماز عشا یك ركعت به حساب می آید)از برخی روایات استفاده می شود كه سیره رسول خدا(ص) بر همین پنجاه ركعت جاری بوده است. برخی روایات نیز گویای آن است كه برخی نمازها جایگزین هم دارند. البته این احادیث مختلف، اختلاف در دلالت ندارند. ممكن است سنت برتر، همان پنجاه ركعت باشد.
در هر حال نوافل، فضیلت بسیار دارند، و برخی روایات ترك آنها را معصیت شمرده و برخی روایات اینها را واجب شمرده و البته این نكته برای تأكید در به جا آوردن آنهاست و سزاوار این است كه انسان حتی الامكان آن را ترك نكند، چنان كه در روایتی آمده است: "شیعیان ما اهل پنجاه و یك ركعت نماز هستند." از برخی روایات عمل به آن استفاده می شود، نه صرف داشتن عقیده به این نكته. (در مقابل اهل سنت)
استحباب سه روز روزه هر ماه
از جمله سنت های رسول خدا(ص) كه در روایت به آن اشاره شده سه روز روزه گرفتن در هر ماه است. بیش از چهل حدیث در این زمینه وارد شده است. البته در كیفیت آن اختلاف نظر وجود دارد و آنچه مشهور است و با اخبار فراوانی موافقت دارد و رسول خدا(ص) در اواخر عمر به آن عمل كرده این است كهآن سه روز عبارت است از روزه پنج شنبه اول ماه كه روز عرضه اعمال است و چهارشنبه اول دهه دوم كه روز نحس مستمر و روز نزول عذاب است و پنج شنبه آخر از دهه آخر ماه می باشد كه باز روز عرضه اعمال است. در روایتی آمده است كه هر گاه قرار بود بر امت های گذشته عذابی نازل شود، در یكی از این روزها اتفاق می افتاد؛ لذا رسول خدا(ص) در این ایام خوفناك روزه گرفت. در حدیث است كه روزه این سه روز معادل روزه همیشگی است و به این آیه اشاره شده "كه هر كس كار نیكی انجام بدهد، ده برابر آن پاداش می بیند." (انعام/160)فضیلت صدقه دادن
از دیگر سنت های رسول خدا(ص) كه در این روایت به آن اشاره شده صدقه دادن است. كمتر مستحبی است كه به پایه صدقه دادن برسد و روایات بر استحباب این عمل دلالت دارند؛ حتی بر كسانی كه خارج از مذهبند و حتی نسبت به حیوانات.ابن سنان می گوید: "امام صادق(ع) فرمود: برای شیطان هیچ چیز از صدقه دادن مؤمن گران تر نیست. وصدقه قبل از آن كه به دست بنده برسد، در دست پروردگار متعال قرار می گیرد."
همچنین آن حضرت فرمود:
"خدای متعال چیزی را خلق نكرد مگر آن كه برای آن نگاهبانی است كه آن را نگه می دارد، مگر صدقه كه خدای متعال خودش آن را نگه می دارد و پدرم وقتی صدقه می داد، آن را در دست سائل قرار می داد، پس آن را از وی می گرفت و می بوسید و می بویید، سپس آن را به سائل بر می گرداند".
این مضمون در روایات دیگر هم وارد شده و شخص باید بداند كه صدقه در دست چه كسی قرار می گیرد؛ لذا مبادا آزار و منتی بر آن واقع گردد و اگر خاضعانه آن را به سائل مؤمن برگرداند، نسبت به پروردگار خضوع كرده است؛ و خدا می داند این كه امام باقر(ع) صدقه را از سائل بازپس می گرفت و می بوسید و می بویید، چه آرامش و سكونت خاطری پیدا می كرد. افسوس كه این نویسنده غرق در هوای نفس از محبت اولیاء دركی نكرده و از جذبات چیزی نفهمیده است. خداوندا! تو خود ما را به نور هدایت دستگیری فرما و از این خواب سنگین بیدار كن!
همچنین امام صادق(ع) به نقل از رسول خدا(ص) فرمود: "زمین قیامت، آتش است مگر سایه مؤمن و جوار او كه صدقه وی او را سایه انداخته و حفظ كرده است".
همچنین در روایت آمده است: "خدای متعال، صدقه را تربیت می كند، آن گونه كه شما بچه شتر را تربیت می كنید و اگر شما نصف خرما صدقه دهید، خداوند آن را تربیت می كند و روز قیامت آن را به بنده می دهند، حتی اگر مثل كوه احد یا بزرگ تر از آن باشد".
هر كس صبح صدقه بدهد، از بلاهای آسمانی در آن روز مصون می ماند و اگر در اول شب صدقه دهد، از بلاهای آسمانی در آن شب در امان می ماند، و اگر كسی اهل بیت مسلمانی را كفایت نماید، گرسنگی شان را رفع نماید، بدن آنها را بپوشاند و آبروی آنها را حفظ كند از هفتاد حج برتر است.
نكته مهم
نكته ای كه باید به آن توجه كرد این كه بر اساس آیه قرآن "هرگز به مرتبه نیكی خوبی نمی رسید مگر این كه از آنچه دوست می دارید، انفاق كنید."(انعام /160)در حدیث است كه امام علی(ع) لباسی خریدند كه آن را دوست داشت، لذا آن را صدقه داد و فرمود: از رسول خدا(ص) شنیدم كه: هر كس دیگری را بر خود ترجیح دهد خداوند در روز قیامت بهشت را برایش بر می گزیند و كسی كه چیزی را دوست داشته باشد پس آن را برای خدا قرار بدهد، خداوند متعال در روز قیامت می فرماید: بندگان به یكدیگر جزای به معروف می دادند و من امروز جزای تو را بهشت قرار می دهم".
همچنین در روایت آمده است كه وقتی این آیه (به نیكی نمی رسید مگر این كه آنچه دوست دارید انفاق كنید) نازل شد، یكی از صحابه را باغی بود كه آن را دوست می داشت؛ آن را بین بستگانش تقسیم كرد؛ پس رسول خدا(ص) فرمود: "خوشا به حال تو! خوشا به حال تو كه این حال سودمندی برای توست!".
نیز باید دانست كه علاقه انسان به مال و منال و زخارف دنیوی منشأ فسادهای فراوانی است؛ پس هر گاه با دادن صدقه بتواند این علاقه ها را بكاهد یا سلب كند، رسیدن به كمالات معنوی برایش هموار می گردد.
