تبیان، دستیار زندگی
مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که بطور مستقیم و با رای مخفی مردم انتخاب می شوند تشکیل می گردد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مجلس شورای اسلامی
مجلس شورای اسلامی

قوه مقننه در ایران از دو رکن تشکیل شده است. 1- مجلس شورای اسلامی 2- شورای نگهبان. در این مقاله به بررسی ساختار و وظایف مجلس شورای اسلامی می پردازیم:

 مجلس شورای اسلامی: مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که بطور مستقیم و با رای مخفی مردم انتخاب می شوند تشکیل می گردد.

در انتخاب مستقیم رای دهندگان بدون واسطه نمایندگان خود را انتخاب می کنند. منظور از مخفی بودن رای آن است که رای دهندگان آزادند نام هر کاندیدایی را که بخواهند در ورقه رای بنویسند و هیچ کس نمی تواند در مقام تجسس و بازرسی بر آید و از نوع رای آنها اطلاع یابد. انتخابات مجلس منطقه ای و بر اساس حوزه های جغرافیایی انجام می گیرد و احراز نمایندگی بر اساس اکثریت نسبی است.

مجلس شورای اسلامی تعطیل بردار نیست برای این منظور انتخابات هر دوره باید پیش از پایان دوره قبل بر گزار شود بطوری که کشور در هیچ زمان بدون مجلس نباشد.

شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان:

در این زمینه در قانون اساسی چنین آمده است: شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان و کیفیت انتخابات را قانون معین خواهد کرد.

انتخابات مجلس منطقه ای و بر اساس حوزه های جغرافیایی انجام می گیرد و احراز نمایندگی بر اساس اکثریت نسبی است

الف) شرایط انتخاب کنندگان:

(1) تابعیت ایران

(2) شرط سن و عدم محجوریت: رای دهندگان باید بحدی از بلوغ و رشد رسیده باشد که بتواند با در نظر گرفتن مصالح جامعه رای دهد. در دوره اول مجلس- شرط سنی شانزده سال و در دوره های دوم و سوم پانزده سال تمام قرار داده شده بود.

مجلس شورای اسلامی

ب) شرایط انتخاب شوندگان:

 (1) التزام به احکام اسلام

(2) تابعیت ایران

(3) حد اقل سن 25 سال و حداکثر 75 سال

(4) عدم اشتهار به فساد و نادرستی

(5) اعتقاد به نظام جمهوری اسلامی و ابراز وفاداری به قانون اساسی آن

(6) سواد خواندن و نوشتن بحد کافی

(7) سلامتی جسمی لازم جهت ایفای وظایف نمایندگی

(8) جزو محرومین از داوطلبی نباشد

(9) دارای مشاغلی نباشند که مانع کاندیداتوری آنان باشد. اینان به چند گروه تقسیم می شوند. مثل رئیس جمهور- مشاورین رئیس جمهور- اعضای شورای نگهبان- رئیس قوه قضاییه و...

افتتاح مجلس شورای اسلامی: پس از بر گزاری انتخابات جلسات مجلس شورای اسلامی با حضور دو سوم مجموع نمایندگان رسمیت می یابد. نمایندگان در نخستین جلسه مجلس بایستی در برابر قران مجید بخدا سوگند یاد می کنند که پاسدار حریم اسلام و نگاهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی ملت ایران و مبانی جمهوری اسلامی باشند. نمایندگان اقلیت های مذهبی این سوگند را با ذکر کتاب آسمانی خود یاد خواهند کرد.

شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان و کیفیت انتخابات را قانون معین خواهد کرد

تشکیلات مجلس شورای اسلامی:

الف) هیات رئیسه: در اولین جلسه مجلس هیات رئیسه سنی تشکیل می شود. دو نفر از مسن ترین نمایندگان بعنوان منشی معین می شوند. وظایف هیات رئیسه سنی اداره جلسه افتتاحیه - انجام مراسم تحلیف و اجرای انتخابات هیات رئیسه موقت است. با گزینش هیات رئیسه موقت به اعتبار نامه نمایندگان رسیدگی و صحت و سقم انتخابات و صلاحیت منتخبین مورد بررسی واقع می شود. در صورتی که اعتبار نامه کسی مورد تصویب واقع نشود وی نماینده مجلس شناخته نمی شود و برای حوزه مربوطه انتخابات مجدد صورت می گیرد. با اتمام کار بر رسی اعتبار نامه نمایندگان هیات رئیسه دائمی تشکیل می شود که مرکب از رئیس - دو نایب رئیس- شش منشی و سه کار پرداز خواهد بود. کلیه امور اداری مجلس بر عهده هیات رئیسه و زیر نظر رئیس مجلس اداره می شود. رئیس قوه مقننه بر اساس قانون اساسی در شورای عالی امنیت ملی- شورای باز نگری قانون اساسی و شورای مقرر در اصل ۱۳۱ قانون اساسی عضویت دارد.

ب) کمیسیونهای مجلس شورای اسلامی: بمنظور بر رسی - اصلاح و تکمیل لوایح دولت و طرحهای قانونی که نمایندگان و یا شوراهای عالی استانها بر طبق اصول ۷۴ و ۱۰۲ قانون اساسی به مجلس می دهند و بمنظور تهیه طرحهای لازم و انجام وظایف دیگری که طبق قانون بر عهده مجلس گذاشته شده است کمیسیون هایی در مجلس تشکیل می گردد. تعداد و وظایف یا عناوین کمیسیون های دائمی که بر حسب وظایف وزرارت خانه ها و نهادهای رسمی کشور تشکیل می گردد . بر اساس آیین نامه داخلی مجلس است. هر کمیسیون می تواند برای مشاوره از صاحب نظران داخل و خارج دعوت بعمل آورد.

مجلس شورای اسلامی

ج) جلسات عمومی مجلس شورای اسلامی: جلسات مجلس شورای اسلامی با حضور دو سوم نمایندگان رسمیت می یابد و تصویب طرحها و لوایح طبق آیین نامه داخلی انجام می گیرد مگر در مواردی که در قانون اساسی نصاب خاصی تعیین شده باشد برای تصویب آیین نامه داخلی موافقت دو سم حاضران لازم است.

اختیارات و وظایف نمایندگان:

(1) شرکت در جلسات عمومی و کمیسیونهای مجلس: نماینده مجلس بر اساس مسولیت نمایندگی باید با آمادگی کامل در جلسات رسمی مجلس و کمیسیون مربوطه شرکت کند و در بحث و بر رسی و تصویب طرحها و لوایح مشارکت داشته باشد.

(2) تذکر به مسوولان و کارگزاران: در صورتی که نماینده در یکی از سازمانهای دولتی یا وابسته بدولت عملیات مخالف اصول یا بر خلاف قانون و مقررات قانونی مشاهده نماید یا از سوء جریان اداره ای اطلاع پیدا کند حق دارد در باره آن موضوع توسط رئیس به وزیر مربوط کتبا تذکر دهد. وزیر باید پاسخ کتبی را مستقیما به نماینده ابلاغ نماید.

(3) سوال: سوال ، مرحله ای شدیدتر از تذکر است. در هر مورد که وزیر مسوول در باره یکی از وظایف وی سوال کنند رئیس جمهور یا وزیر موظف است در مجلس حاضر شده به سوال جواب دهد.

(4) استیضاح: شدید ترین اقدامی که نمایندگان نسبت به مواردی که آنها را تخلف رئیس جمهور- وزیر و هیات وزیران تشخیص می دهند انجام دهند استیضاح است.

مصونیت نمایندگان: نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهار نظر و رای خود کاملا آزادند و نمی توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده اند یا آرایی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی خود داده اند تعقیب یا توقیف کرد.

استعفای نمایندگان: هر نماینده ای می تواند از مقام نمایندگی استعفا دهد بشرط اینکه دارای دلیل موجهی باشد. پذیرش آن با اکثریت مطلق آرای حاضرین است. در صورتی که نماینده ای بیش از حد مجاز غیبت غیر موجه داشته باشد مستعفی شناخته خواهد شد.

ارزیابی و نظارت بر کارهای قوه مجریه یکی از وظایف عمده مجلس و بیانگر رابطه این قوه با قوه مجریه است و از جهات سیاسی و اجتماعی مهمتر از وظیفه قانونگذاری است

اختیارات و مسوولیتهای مجلس شورای اسلامی:

 ( الف) وضع قانون: قانونگذاری در جمهوری اسلامی ایران- بجز موارد کمی که مجمع تشخیص مصلحت قانون وضع می کند- حق انحصاری مجلس شورای اسلامی است. (( مجلس در عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسی می تواند قانون وضع کند)). قوانین پیشنهادی برای تصویب بصورت لایحه یا طرح ارائه می شود.

لوایح قانونی پس از تصویب هیات وزیران به مجلس تقدیم می شود و طرحهای قانونی به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان در مجلس شورای اسلامی طرح است. بحث و بر رسی در خصوص طرحها و لوایح بر اساس اهمیت آنها به چند صورت انجام می گیرد:

رسیدگی عادی : که طبق روال معمول پس از اعلام وصول در نوبت قرار می گیرد.

رسیدگی فوری: این گونه طرحها یا لوایح بر اساس ضرورت به یک فوریتی - دو فوریتی و سه فوریتی تقسیم می شوند.

لوایح فوری: یک شو ری و لوایح عادی- دو شوری هستند. البته بعضی لوایح دارای ویژگی خاصی بوده و شیوه رسیدگی به آنها در قانون مشخص شده است مثل لایحه بودجه سالانه.

(ب) نظارت و ارزیابی: ارزیابی و نظارت بر کارهای قوه مجریه یکی از وظایف عمده مجلس و بیانگر رابطه این قوه با قوه مجریه است و از جهات سیاسی و اجتماعی مهمتر از وظیفه قانونگذاری است.

(ج) تحقیق و تفحص در امور کشور: مجلس حق دارد در تمام امور کشور تحقیق و تفحص کند. و از مسوولان اجرایی در باره موضوعات تحت قلمرو مسوولیت آنان توضیح بخواهد و با بازرسی و مشاهده اسناد و ادله مربوط اطلاعات لازم را گرد آوری کند. نتیجه این تحقیق و تفحص می تواند منجر به سوال و استیضاح قوه مجریه شود یا افرادی در این رابطه به محاکم و مراجع قضایی معرفی گردند و یا مسائلی از طریق مطبوعات به اطلاع مردم برسد.

مجلس شورای اسلامی

(د) رسیدگی به شکایات: هر کس شکایتی از طرز کار مجلس یا قوه مجریه یا قوه قضائیه داشته باشد می تواند شکایت خود را کتبا به مجلس شورای اسلامی عرضه کند. مجلس موظف است به این شکایت رسیدگی کند و پاسخ کافی دهد و در مواردی که شکایت به قوه مجریه و یا قوه قضائیه مربوط است رسیدگی و پاسخ کافی از آنها بخواهد و در مدت متناسب نتیجه را اعلام نماید و در موردی که مربوط به عموم باشد به اطلاع عامه برساند. ( مجلس در اجرای این اصل کمیسیونی به همین نام تشکیل داد).

(ه) شرح و تفسیر قوانین عادی: گر چه از شرایط قانون صراحت و نداشتن ابهام و اجمال است ولی قانونگذار هر اندازه که نکته سنج و دقیق بوده و احاطه به موضوع داشته باشد باز هم ممکن است زوایایی از دید او دور بماند و یا با تغییر مقتضیات و شرایط زمان- قانون مبهم جلوه کند و نیاز به تفسیر داشته باشد. برای تفسیر قانون - هر مقامی صلاحیت ندارد. بر اساس اصل قانون۷۳ اساسی شرح و تفسیر قوانین عادی در صلاحیت مجلس شورای اسلامی است.

(و) نظارت بر صدا و سیما: صدا و سیما نقش بسیار مهمی در کشور دارد و باید آزادی بیان و نشر افکار با رعایت موازین اسلامی و مصالح کشور در آن تامین گردد. جهت نظارت بر این تشکیلات طبق اصل ۱۷۵قانون اساسی شورایی مرکب از نمایندگان رئیس جمهور- رئیس قوه قضائیه و مجلس شورای اسلامی ( هر کدام دو نفر ) تشکیل خواهد شد. بر اساس اصل یاد شده خط مشی و ترتیب اداره سازمان و نظارت بر آن را قانون معین می کند. منظور از قانون مصوبه نمایندگان مجلس است. بنابر این مجلس نقش مهمی در تعیین خط مشی - اداره سازمان و کیفیت نظارت بر آن دارد.

نویسنده: حسین شاهد خطیبی، سایت لیله القدر

پی نوشتها: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، آیین نامه داخلی مجلس.