پرسش

در مورد ایه 88 سوره نمل توضیح دهید؟

پاسخ

با عرض سلام
آیه اشاره به یكى دیگر از آیات عظمت خداوند در پهنه عالم هستى كرده مى‏گوید:" كوه‏ها را مى‏بینى و آنها را ساكن و جامد مى‏پندارى در حالى كه مانند ابر در حركتند" (وَ تَرَى الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِیَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ).
" این صنع و آفرینش خداوندى است كه همه چیز را متقن آفریده" (صُنْعَ اللَّهِ الَّذِی أَتْقَنَ كُلَّ شَیْ‏ءٍ) «1».
كسى كه این همه حساب و نظم در برنامه آفرینش او است" مسلما از كارهایى كه شما انجام مى‏دهید آگاه است" (إِنَّهُ خَبِیرٌ بِما تَفْعَلُونَ).
بسیارى از مفسران معتقدند كه آیه فوق اشاره به حوادث آستانه رستاخیز است، چرا كه مى‏دانیم در پایان این جهان و آغاز جهان دیگر زلزله‏ها و انفجارها
و دگرگونیهاى عظیم واقع مى‏شود، و كوه‏ها از هم متلاشى مى‏گردند، این نكته در بسیارى از سوره‏هاى آخر قرآن صریحا آمده است.
قرار گرفتن این آیه در میان آیات رستاخیز، دلیل و گواه این تفسیر است.
ولى قرائن فراوانى در آیه وجود دارد كه تفسیر دیگرى را تایید مى‏كند و آن اینكه آیه فوق از قبیل آیات توحید و نشانه‏هاى عظمت خداوند در همین دنیا است و به" حركت كره زمین" كه براى ما محسوس نیست اشاره مى‏كند.
توضیح اینكه:
1- آیه فوق مى‏گوید:" گمان مى‏كنى كوه‏ها جامد و ساكنند، در حالى كه همچون ابر در حركتند" معلوم است این تعبیر با حوادث آغاز رستاخیز سازگار نیست، چرا كه این حوادث به قدرى آشكار است كه به تعبیر قرآن" از مشاهده آنها مادران كودكان شیرخوار خود را فراموش مى‏كنند و زنان باردار سقط چنین مى‏نمایند، و مردم از شدت وحشت همچون مستانند در حالى كه مست نیستند"! (سوره حج آیه 2).
2- تشبیه به حركت ابرها متناسب حركات یك نواخت و نرم و بدون سر و صدا است، نه انفجارهاى عظیمى كه صداى رعد آسایش، گوشها را كر مى‏كند.
3- تعبیر بالا نشان مى‏دهد، در عین اینكه ظاهرا كوه‏ها ساكنند در واقع در همان حال به سرعت حركت مى‏كنند (یعنى دو حالت از یك شى‏ء را در آن واحد بیان مى‏كند).
4- تعبیر به" اتقان" كه به معنى منظم ساختن و محكم نمودن است نیز تناسب با زمان برقرارى نظام جهان دارد، نه زمانى كه این نظام فرو مى‏ریزد و متلاشى و ویران مى‏گردد.
5- جمله" إِنَّهُ خَبِیرٌ بِما تَفْعَلُونَ" مخصوصا با توجه به اینكه" تفعلون" فعل مضارع است نشان مى‏دهد كه مربوط به این دنیا است چرا كه مى‏گوید:
" او از اعمالى كه شما در حال و آینده انجام مى‏دهید با خبر است" و اگر مربوط به پایان این جهان بود مى‏بایست گفته شود" ما فعلتم" (كارى كه انجام دادید) (دقت كنید).
از مجموع این قرائن دقیقا چنین استفاده مى‏شود كه این آیه یكى دیگر از عجائب آفرینش را بیان مى‏كند و در واقع شبیه چیزى است كه در دو آیه قبل آمده (أَ لَمْ یَرَوْا أَنَّا جَعَلْنَا اللَّیْلَ لِیَسْكُنُوا فِیهِ).
و بنا بر این آیات مورد بحث، قسمتى درباره توحید و بخشى درباره معاد است.
نتیجه‏اى كه از این تفسیر مى‏گیریم این است كه این كوه‏ها كه ما آنها را ساكن مى‏پنداریم با سرعت زیاد در حركتند، مسلما حركت كوه‏ها بدون حركت زمینهاى دیگر كه به آنها متصل است معنى ندارد، و به این ترتیب معنى آیه چنین مى‏شود كه زمین با سرعت حركت مى‏كند همچون حركت ابرها! طبق محاسبات دانشمندان امروز سرعت سیر حركت زمین به دور خود نزدیك به 30 كیلومتر در هر دقیقه است و سرعت سیر آن در حركت انتقالى به دور آفتاب از این هم بیشتر است.
اما چرا قرآن" كوه‏ها" را مركز بحث قرار داده شاید به این جهت است كه كوه‏ها از نظر سنگینى و وزن و پا بر جایى ضرب المثلند و براى تشریح قدرت خداوند نمونه بهترى محسوب مى‏شوند، جایى كه كوه‏ها با این عظمت و سنگینى به فرمان خدا (همراه زمین) حركت كنند قدرت او بر هر چیز به ثبوت مى‏رسد.
به هر حال آیه فوق از معجزات علمى قرآن است، زیرا مى‏دانیم نخستین دانشمندانى كه حركت كره زمین را كشف كردند،" گالیله" ایتالیایى و" كپرنیك" لهستانى بودند كه در اواخر قرن 16 و اوائل 17 میلادى این عقیده را برملا تفسیر نمونه، ج‏15، ص: 570
ساختند، هر چند ارباب كلیسا شدیدا آنها را محكوم كرده و تحت فشار گذاشتند!.
ولى قرآن مجید حدود یكهزار سال قبل از آنها، پرده از روى این حقیقت برداشت، و حركت زمین را به صورت فوق به عنوان یك نشانه توحید مطرح ساخت.
بعضى از فلاسفه اسلامى در عین قبول تفسیر دوم یعنى اشاره به حركت كوه‏ها در این جهان، آیه را ناظر به" حركت جوهرى" اشیاء دانسته‏اند و آن را هماهنگ و مؤید نظریه معروف حركت جوهرى مى‏دانند «1».
در حالى كه تعبیرات، آیه با آن سازگار نیست، زیرا تشبیه به حركت ابرها تناسب با حركت در مكان (حركت در این) دارد نه حركت در جوهر، بنا بر این ظاهر آیه فقط یك تفسیر را مى‏پذیرد و آن حركت میكانیكى زمین (به دور خویش یا به دور خورشید) است.
موفق باشید