پرسش

فرق هدایت تشریعی و تکوینی چیست؟

پاسخ

می‏توان سه تمایز و تفاوت را بین این دو نوع هدایت بیان كرد:
1. هدایت تکوینی به معنایی عام و فراگیر بوده و همه عالم آفرینش و ممکنات را پوشش می‏دهد، و هیچ چیزی خارج از آن نیست؛ در حالی که هدایت تشریعی مختصّ موجودات مختار و با اراده‏ای است که قدرت گزینش داشته باشند. به تعبیر دیگر، گرچه هر دو هدایت ارتباط با مبدأ فاعلی و از شئون ربوبیّت خدا است، لکن هدایت تکوینی رابطه همه پدیده‏ها و عالم آفرینش با ربّ العالمین است، و هدایت تشریعی، رابطه خاصّی است که انسان علاوه بر رابطه فوق، با هادی و پروردگار خویش دارد.
2. هدایت تکوینی چون فعل مستقیم خدا است، تخلف‏ناپذیر و قطعی است. لذا در مقابل هدایت تکوینی عام ضلالت صدق نمی‏کند؛ زیرا خدا در آفرینش و تدبیر و ربوبیّت هرگز خطا نکرده و کسی را به انحراف نمی برد. اما در هدایت تشریعی اختیار و اراده انسان هم دخالت دارد و بدون گزینش و انتخاب او تحقق پیدا نمی‏کند، و لذا قطعی نبوده و ممکن است به مرحله اجرا و تحقق نرسد؛ و در مقابل آن ضلالت و گمراهی وجود دارد، و آن در جایی است که انسان به اراده خود، به غیر قانون و برنامه الهی تمسّک جوید. آری، قرآن برای آن کس که بخواهد و آن را پذیرفته و خدا را هادی خود بخواهد، کتاب هدایت است.
«قل یا ایها الناس قد جاءکم الحق من ربکم فمن اهتدی فانما یهتدی لنفسه ومن ضَلَّ فانما یَضِلُّ علیها وما انا علیکم بوکیل» یعنی بگو ای مردم، حق از طرف پروردگارتان به سراغ شما آمد. هر کس در پرتو آن هدایت یابد، برای خود هدایت شده، و هر کس گمراه گردد، به زیان خود گمراه می‏گردد و من مأمور به اجبار شما نیستم.
«وأن اتلوا القران فَمَن اهتدی فانّما یهتدی لنفسه وَمَنْ ضَلّ فقل انّما اَنَا من المنذرین» یعنی این که قرآن را تلاوت کنم، هر کس هدایت شود به سود خود هدایت شده و هر کس گمراه گردد، بگو من فقط از انذار کنندگانم.
3. هدایت و تدبیر تکوینی را خدا با آفرینش و خلق موجودات و خصوصیّاتی که در خلقت آن‏ها قرار داده انجام می‏دهد؛ امّا هدایت تشریعی از طریق وحی و فرستادن کتاب‏های آسمانی و بعثت انبیا اعمال گشته و تحقّق می‏یابد و بزرگ‏ترین فلسفه بعثت انبیا و شرایع وحیانی ابلاغ هدایت تشریعی خدا به انسان می‏باشد.
«ونزلنا علیک الکتاب تبیاناً لکل شی‏ء وهدی ورحمة وبشری للمسلمین" یعنی ما این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر همه چیز و مایه هدایت و رحمت و بشارت برای مسلمانان است.
با آرزوی توفیق.
موسسه ذکر ـ قم.
باستانی.