از نوحه تا سمفونی
گزارشی از نت‌هایی كه برای دفاع نواخته شدند
در طول هشت سال دفاع مقدس در كنار رزمندگانی كه در جبهه‌ها بودند هنرمندان نیز با خلق موسیقی‌های فاخر روحیه مقاومت و پایداری را بین مردم تقویت می‌كردند.
-------------------------------
موسیقی‌های این دوره كه به تناسب شرایط اجتماعی حاكم بر جامعه توسط آهنگسازان به نام ساخته شد و به یاری خوانندگان در اذهان مردم شكل گرفت نقش پررنگی را در فرهنگ دفاع ایفا كرد.
از آنجایی كه جنگ تحمیلی با فاصله 2 سال از پیروزی انقلاب اسلامی شكل گرفت روحیه هنرمندان در خلق آثار حماسی حفظ و دو چندان شد كه در این میان بزرگانی چون لطفی،علیزاده، ناظری،روشن روان، مجید انتظامی و ...همچون دوران انقلاب ساكت ننشستند و آثار ماندگاری را خلق كردند.
*لطفی و ناظری پیشرو در ساخت و اجرای موسیقی دفاع مقدس
-------------------------------------------------------------------------
در كنار هنرمندان بنام كشور ، محمدرضا لطفی از آن دست هنرمندانی بود كه با توجه به شرایط اجتماعی زمان جنگ و بنا به موقعیتها و مناسبتهای خاص دست به خلق آثار بسیاری زد كه تقریبا همه آن قطعات به خوانندگی شهرام ناظری اجرا شد كه از آن جمله می توان به قطعاتی چون «ای برادر»،«كجائید ای شهیدان خدایی»و «شهید» اشاره كرد.
لطفی چندی پیش در گفت‌وگو با خبرنگار موسیقی فارس در خصوص انگیزه خود از ساخت قطعاتی برای جنگ گفت: زمانی كه جنگ پیش آمد من هم مثل هر ایرانی كه به وطنش ناجوانمردانه حمله كردند وظیفه‌ام بود كه كمك كنم و كمك من به عنوان یك موزیسین ساخت قطعاتی در این زمینه بود.
وی افزود:بعد از حادثه «هویزه» قطعه «برخیز كه دشمن به دیار آمده امروز ای شیردلان وقت شكار آمده امروز»را بر روی غزلی از آقای «كاشانی» با صدای «شهرام ناظری» ساختم و وقتی از جبهه آمدم نوار آن را برای پخش به رادیو دادم اما متاسفانه مسئولان آن زمان كاست را كنار انداختند و آن را پخش نكردند. اما با رفتن آقای كاشانی به هویزه رادیو اهواز بلافاصله آن را پخش كرد .
لطفی همچنین پس از پیروزی رزمندگان در خوزستان تصنیف «ظفر» در چهارگاه را با صدای شهرام ناظری ساخت. البته این تصنیف با صدای محمد گلریز هم اجرا شد ولی نسخه منتشر شده اش با صدای ناظری بود.
او همچنین بعد از شهید شدن یكی از اقوام «شهرام ناظری» كه خلبان بود،قطعه «شهید» را با صدای این خواننده در دستگاه «همایون»ساخت.
علاوه بر قطعاتی كه این آهنگساز در زمان جنگ بر روی صدای شهرام ناظری ساخت یك قطعه نیز در آواز بیات اصفهان با صدای «محمدرضا شجریان» بعد از قطعه «كاروان شهید»خلق كرد.
وی درباره خاطراتشان از ساخت این قطعه در جایی گفته است: یك روز وقتی پس از پایان تدریس در كانون چاووش، بیرون آمدم، متوجه شدم سر و صدای زیادی در خیابان جاری است و چراغ خودروها روشن است. پرسیدم چه خبر است؟ گفتند، خرمشهر آزاد شده است. ناخودآگاه این تصنیف با همین حال و هوا در ذهنم شكل گرفت و سرانجام آن را اجرا كردیم.
*«نینوا»ی علیزاده در سالهای آغازین جنگ شكل گرفت
----------------------------------------------------------------
بعد از انقلاب و شروع جنگ، حسین علیزاده قطعه نینوا را خلق كرد.
او در باره ساخت این اثر در گفت وگو با خبرنگار موسیقی فارس گفت:ساخت «نینوا» به دیدگاه‌های من و برداشتی كه به عنوان یك هنرمند از رخدادهای اجتماعی و سیاسی و فرهنگی دارد،برمی‌گردد. در سال‌هایی بعد از انقلاب و سال‌هایی كه از جنگ می‌گذشت.
وی افزود:من دوستان بسیار زیادی با عقاید مختلف با این قطعه پیدا كردم و خودم مدیون قطعه نینوا هستم كه در یك زمانی در ذهن من اتفاق افتاد. زمانی كه من شاهد شروع جنگ بودم و همه داشتند در زمینه موسیقی برداشت خودشان را می‌كردند. در آن زمان مسئولان موسیقی از من خواستند كه بیایید در مورد اتفاقاتی كه در جنگ افتاده قطعه بسازید. من گفتم اولاً نمی‌توانم كار سفارشی بسازم چرا كه باید با حس خودم بوجود بیاید و ضمن اینكه هر كسی جنگ را یك جور می‌بیند.
این نوازنده تار بیان داشت: نمی‌گویم كه من این قطعه را برای جنگ ساختم ولی در شرایطی بود كه در جنگ زندگی می‌كردیم .
وی ادامه داد:من آهنگساز نمی توانستم تفنگ دست بگیرم و شعار بدهم. من تنها می‌توانم با نینوا از شمای هموطن كه چنین درد عظیمی را به دوش می‌كشیدید ، پشتیبانی كنم.
علیزاده در جایی دیگر گفته بود كه بسیاری از دوستان و شاگردانش را در جنگ از دست داده است كه این مسئله در ساخت نینوا بی تاثیر نبوده است.
در طول هشت سال دفاع مقدس در كنار رزمندگانی كه در جبهه‌ها بودند هنرمندان نیز با خلق موسیقی‌های فاخر روحیه مقاومت و پایداری را بین مردم تقویت می‌كردند.
*آثار سمفونیك در جنگ با ساختار سمفونیك غرب ساخته نشد
-------------------------------------------------------------------------
موسیقی سمفونیك در دوران جنگ به نسبت دیگر آثار موسیقایی كمتر ساخته شد اما همان تعداد اندك هم كه شكل گرفت به شكل موسیقی سمفونی كه در مغرب زمین ساخته و ارایه می‌شود،ساخته نشد.
در این دوره هنرمندان از سازبندی اركستر سمفونیك و یا اركستر بزرگ كه گاهی یك یا دو ساز سنتی ایرانی هم در آن وجود داشته استفاده می‌كردند كه از این میان می توان به قطعه «خرمشهر عزیز» اثر مجید انتظامی اشاره كرد كه با اركستر سمفونیك اجرا شد.
ساخت این ژانر از موسیقی بعد از اتمام جنگ نیز توسط هنرمندان ادامه یافت به طوری كه نخستین سمفونی مرتبط با جنگ سمفونی«فلك الافلاك»كامبیز روشن روان بود.
این آهنگساز این اثر را با الهام از موسیقی لرستان ساخت .همچنین نغمه «دایه دایه وقت جنگه»نیز در همین اثر سازبندی شد و شكل اركسترال به خود گرفت.
روشن روان این اثر را با الهام از قلعه تاریخی فلك الافلاك در لرستان، به همین اسم نامگذاری كرد.
از دیگر سمفونی های مرتبط با جنگ می‌توان به سمفونی خرمشهر،ایثار،صلح و این فصل را با من بخوان به آهنگسازی مجید انتظامی و نیز سمفونی ایثار و شهید شاهین فرهت اشاره كرد.
*سمفونی «شهید» فرهت رشادتهای رزمندگان را به تصویر می‌كشد
-------------------------------------------------------------------------------
شاهین فرهت آهنگساز در خصوص ساخت سمفونی شهید در گفت‌وگو با فارس گفت:من در دوران جنگ زندگی عادی خودم را كردم در حالی كه جوانان زیادی كه آرزوهای فراوان برای زندگی آینده‌شان داشتند به جنگ پرداختند و شهید شدند.
وی افزود:چنین رشادت‌هایی را من در این سمفونی با فرم سونات نشان دادم چرا كه فرم سونات یعنی شروع زندگی،آرزوها و گسترش زحمتی است كه برای آرزوهایمان می‌كشیم.
این آهنگساز با بیان اینكه ساخت این سمفونی كوچك‌ترین كاری بود كه می‌توانستم برای شهدا انجام دهم،اظهار داشت:چنین كارهایی در این ژانر در كشور ما بسیار جوان است اما در عین حال جوانان علاقه زیادی به این قبیل آثار نشان می‌دهند.
*سمفونی «سرداران» و «اروند رود» به یاد سربازان گمنام ساخته شد
------------------------------------------------------------------------------
سمفونی «اروند رود» كه از ساختاری بین المللی و سمفونی «سرداران» كه از تمی ملی و محلی برخوردار است از دیگر آثار سمفونیكی هستند كه پس از دوران جنگ به سفارش بنیاد حفظ و آثار ارزشهای دفاع مقدس توسط محمد سعید شریفیان ساخته شد.
شریفیان سمفونی «سرداران» را به یاد یك سرباز گمنام هشت سال دفاع مقدس ساخته كه به گفته او سرباز گمنام در این سمفونی یك نماد جهانی است. او همچنین سمفونی «اروند رود»را نیز با الهام از رود اروند در خوزستان ساخت.
*مجید انتظامی آهنگساز ویژه دفاع مقدس
-----------------------------------------------
مجید انتظامی بواسطه ساخت بسیاری از موسیقی‌های فیلم‌های مرتبط با جنگ تحمیلی ، آهنگساز ویژه دفاع مقدس شناخته می‌شود.
وقتی نام این هنرمند به میان آورده می‌شود ناخودآگاه موسیقی فیلم از كرخه تا راین در ذهن همه زنده می‌شود.
انتظامی با هنرنمایی در موسیقی فیلم بوی پیراهن یوسف،آژانس شیشه‌ای،آخرین پرواز ،پوتین، گذرگاه، دوئل، حمله به اچ 3 و ... جایگاه خاصی را در بین مردم به خود اختصاص داد.
این هنرمند سال گذشته با خلق سوئیت سمفونی «این فصل را با من بخوان» مروری به موسیقی فیلم‌های جنگی خود انداخت و امسال نیز با اجرای مجدد این پروژه آنها را زنده می‌كند.
در كنار مجید انتظامی دیگر آهنگسازانی بودند كه چند موسیقی فیلم جنگی را ساختند كه از آن میان می‌توان به فریدون شهبازبان ،آریا عظیمی نژاد،محمدرضا علیقلی و دیگران نام برد.
*حوزه هنری و انتشار «نینوا» برای جنگ
--------------------------------------------
حوزه هنری از سال 1360 در بخش موسیقی فعال شد به طوری كه مركز موسیقی این ارگان همان سال راه‌اندازی و اقدام به نشر موسیقی‌های فاخر كرد.
با توجه به همزمانی تاسیس این مركز با فضای جنگ،تولیدات موسیقی با مضمون جنگ بیشتر مورد توجه قرار گرفت به طوری كه دو آلبوم نی نوای 1 و 2 به خوانندگی حسام الدین سراج به همت مركز موسیقی حوزه هنری منتشر شد.
البته از این هنرمند آثار دیگری در خصوص جنگ خلق شد كه می‌توان به تصنیف «شهر خون» و «همپای جلودار» اشاره كرد.
تصنیف «همپای جلودار» با تركیبی از دكلمه و خوانندگی همراه بود كه به صورت كلیپ هم ساخته شد وچندین بار از شبكه های مختلف تلویزیونی پخش شد.
*موسیقی محلی و پاپ در جنگ تاثیرگذارتر بودند
--------------------------------------------------------
در كنار قطعات بسیاری كه در ژانرهای مختلف موسیقی شكل گرفتند آثار پاپ با ترانه‌های مردمی بسیار اثرگذار بودند .از این سرودها می‌توان به سرود «این پیروزی خجسته باد» با خوانندگی «محمد گلریز» اشاره كرد.
در آن دوران این سرودها یا به صورت تك خوان و یا به صورت گروه همسرایان (كر) و یا تكخوان و گروه همسرایان با نوای موسیقی اجرا می شدند.
البته در كنار این موسیقی مردمی ،موسیقی محلی نیز به دلیل آنكه از گویش‌ها و زبان‌های نقاط مختلف ایران الهام گرفته بود در دوران دفاع مقدس تاثیر بسزایی را برجای گذاشت چرا كه به گفته برخی از صاحب نظران این موسیقی‌های احساسات مردم را در سراسر ایران بازگو می‌كرد و باعث نوعی ارتباط بین همه مردم می‌شد.
*آهنگران و كویتی‌پور بنیانگذار نغمه‌های حماسی و نوحه در جبهه
--------------------------------------------------------------------------
بعد از گذشت 6 ماه از جنگ برای تقویت روحیه رزمندگان نوعی موسیقی در جبهه‌ها شكل گرفت كه ابتدا با فرم نوحه‌خوانی ارائه شد، اما به تدریج حالتی حماسی پیدا كرد كه در این زمینه قدم اولیه را صادق آهنگران برداشت.
او با نوحه «ای شهیدان به خون غلتان خوزستان درود» پایه نوعی موسیقی حماسی و نوحه را بنا نهاد كه با استقبال زیاد مواجه شد چرا كه ساختار موسیقایی و كلامی این اثر و دیگر آثار اینچنینی گیرا و گوش هر شنونده‌ای را برای ایجاد نوعی آرامش خاطر به خود جلب می‌كرد.
آهنگران در تمام طول جنگ با «ای لشكر صاحب‌زمان»، «با نوای كاروان...» كه بر اساس سروده‌های یك شاعر دزفولی شكل گرفت، نوعی موسیقی جنگی را خلق كرد.
بعد از آهنگران ، غلام كویتی‌پور با الهام و الگوبرداری از آهنگ‌های محلی بوشهر این روند را ادامه داد و هر دو در كنار هم به ترویج چنین موسیقی در جبهه‌ها پرداختند.
آهنگران بیشتر از ملودی های دزفول، شوشتر، بختیاری و دیگر نواحی جنوبی ایران بهره می گرفت و كویتی پور منحصراً به نغمات منطقه بوشهر توجه داشت. در كنار كویتی پور و آهنگران حسین فخری و حاج منصور اصفهانی نیز در این زمینه فعالیت چشمگیری را داشتند.
*نقش رسانه ملی در پخش موسیقی‌های دفاع مقدس
-----------------------------------------------------------------
در دوران جنگ ،صدا و سیما از جمله ارگانهایی بود كه در ترویج موسیقی‌های مرتبط با این موضوع نقش به سزایی داشت.چرا كه در این مدت علاوه بر پخش نوحه‌هایی كه در جبهه‌ها خوانده می‌شد كه البته اینها خود نیز نوعی موسیقی بودند قطعاتی كه توسط برخی از هنرمندان بنام خلق می شد را نیز پخش می‌كردند كه از آن جمله می‌توان به قطعه شهید به آهنگسازی «حسین علیزاده»و خوانندگی «شهرام منظمی»،كجایید ای شهیدان خدایی و .... اشاره كرد.
این مركز علاوه بر پخش این موسیقی‌ها خود نیز چه در طول جنگ و بیشتر بعد از آن در زمینه دفاع مقدس موسیقی ساخت كه از این میان می‌توان به قطعاتی چون دلاوران به آهنگسازی «شهرام منظمی» و خوانندگی «علی دلفانی»، قهرمانلار به آهنگسازی «كامبیز رحیمی»و خوانندگی «رشید وطن‌دوست»، خاك خوزستان به آهنگسازی «جمشید برازنده»و به خوانندگی«جمشید نجفی»، سرود خرمشهریا به آهنگسازی «احمد علی راغب»و خوانندگی «داوود فراهانی»، یاد یاران به آهنگسازی «علی بكان» و به خوانندگی «ودود موذن زاده»، فروغ جاوید به آهنگسازی «علی بكان» و خوانندگی «اسفندیار قره باغی»، شهیدان راه عشق به آهنگسازی «حسن ریاحی» و خوانندگی«هومن جاوید»، رزم آوران به آهنگسازی «علی رحیمیان» و خوانندگی «سیامك علیقلی»، سبك بالان به آهنگسازی «مهرداد دلنوازی» و خوانندگی «جمال‌الدین منبری» و .... اشاره كرد.
گزارش از سحر طاعتی - فارس
منبع : خبرگزاری فارس
