تسبیحها و آدمها
قسمت دوم
جنس دانههای تسبیح
ازخاك تا افلاك
بعضی تسبیحها آب دیدهاند. برخی نیز فروتن و خاكی(!).یعنی یا منشاء دریایی دارند یا از خاك و چیزهایی كه در خشكی پیدا میشود ساخته شدهاند.
تسبیح از آب گذشته
طرز ساخت دانه این تسبیحها به روش تراشكاری است. این كه نحوه تهیه مواد اولیهاش چگونه است بماند. اما به هر حال استادكاران از تراش سنگ، و گیاهانی مانند مرجان و ستاره دریایی، دانههای تسبیح درست میكنند. كه اغلب از جملهی گرانترینهای بازار است. (داخل پرانتز هم این كه، كشكول دراویش را اگر مقدور باشد از موادی با منشاء دریایی میسازند)
دانههای گیاهی
معمولا از صمغها و رنگها تسبیحهایی میسازند كه به تسبیحهای بلورین معروفاند. چوبهای سخت و خوشبوی درختان كه كم و بیش خوش رنگ باشند نیز میان استادان فن برای تراش دادن، خریدار زیادی دارد.
دانههای خاكی
سادهترین و بی آلایشترین در نوع خودش است. خاكیِ خاكی كه با قالب گرفتن گلهای مخصوص مانند گل خاك رس درست میشوند. البته گاهی هم برای استحكام بیشتر، كمی براده فلز بر گِل اولیه میزنند.
دانه حیوانی
فكرش را بكنید تسبیحی كه در دست شماست، از عاج فیل یا شاخ گوزن باشد. هنرمندان از عاج فیل گرفته تا استخوان شتر و شاخ گوزن و چیزهای دیگر را ماده اولیه دانههای تسبیح میكنند و با تراش دادن، این وسیله را میسازند. البته نوعی كه از شاخ گوزن ساخته میشود گرانتر است، شاید حكمتش خطرناكتر بودن راه تهیهاش باشد.
دانه سنگی
همه نوعاش پیدا میشود. تسبیح با دانههای عقیق میخواهید یا یشم؟ شاید یاقوت و زمرد به نظر چشم گیرتر باشند! استادان این كار برای ساخت دانههای تسبیح از تراش سنگ عقیق كه به رنگهای مختلف سرخ و آلبالویی پیدا میشوند تا سنگ یشم به رنگهای سفید، كبود و سبز تیره و سنگ شبق و یاقوت و زمرد استفاده میكنند. در این میان هندیها، تسبیحهایی درست میكنند كه به عین الهره یا همان چشم گربه معروف است
به چه قیمتی در دست میگیریم
با تسبیح چه كار میكنیم
اصل تسبیح برای شمردن است، ولی نه شمردن هر چیز. چند سالی است كه تسبیحها را خیلی جاها میبینیم كه تعجب دارد. این نه بد است و نه خوب. ولی مهم این است كه قرار است با تسبیح چه كار كنیم. سی و سه دانهای یا هزارتاییاش فرقی نمیكند
ذكرگفتن
درسجده یا در پیاده رو
معروف ترینش همان تسبیحات حضرت زهرا(س) است. بعد از آن، نوبت به صلواتهایی میرسد كه نذر میكنیم و باید تا موعد مشخصی بفرستیم. یك وقتهایی هم هست كه با خودمان قرار میگذاریم ذكرهای مشخصی را در روزهای مشخصی بگوییم. این جا هم فقط تسبیح به داد آدم میرسد. استغفار و ذكرهای ایام هفته را هم به این ماجرا اضافه كنید. البته آدم فقط ذكرها را با تسبیح نمیشمارد. مثلا ممكن است بخواهید در یك روز، پنجاه تا سوره والعصر بخوانید یا حتی برای ده نفر فاتحه بخوانید. باز هم تسبیح؛ كار راه انداز است
خواندن نمازهای مستحبی
ایستاده، تسبیح در دست
چه كسی میتواند خواندن نماز امام زمان(عج) را بدون تسبیح تصور كند. وقتی نوبت ایاك نعبد و ایاك نستعین میرسد، اگر یك تسبیح خوش دست و حسابی نداشته باشی، بدجوری لنگ میمانی. نمازهای دیگری هم هستند كه در آنها باید قسمتی خاص را به تعداد زیادی بگویی، مثل قنوت نماز شب، نماز استغاثه، نماز آمرزش گناهان یا بعضی از نمازهای حاجات.
خواندن دعاها و زیارات
وقتی انگشتها كم میآورند
تصور گفتن و خواندن ذكر و جملههای زیر ده تا با دست آسان است، ولی اگر كار به بالای ده تا برسد، دست آدمیزاد عاجز است. مثلا اگر یكی پایه باشد و بخواهد همة آن لعنها را (در زیارت عاشورا) صد مرتبه بگوید، حتما باید تسبیح دم دستش باشد. یا زیارات ائمه(علیهالسلام)، جاهای زیادی دارد كه باید ذكرهایش یا حتی جملههای طولانیترش را با تسبیح بگوییم. در كنار زیارت، دعاهای زیادی هم همین ماجرا را دارند. مثل دعای اُم داوود در ایام اعتكاف.
در ضمن، اعمال ایام خاص و مكانهای خاص هم جزو همین دسته به حساب میآیند؛ مثلا اعمال ماههای قمری مثل رجب، شعبان و رمضان، یا اعمال روزهایی خاص مثل اعمال روز عرفه یا روز مباهله، و همچنین اعمال جاهایی مثل مسجد كوفه یا امام زادهها.
استخاره گرفتن
دانه دانههای سرنوشت ساز
قرار نیست هر كسی تسبیح بگیرد دستش و برای خودش و دیگران استخاره بگیرد. ولی آنهایی كه علمش را دارند و صاحب نفس هستند، با تسبیح استخارههای عجیبی میگیرند. البته دستورهایی هم برای استخاره گرفتن با تسبیح در مفاتیح پیدا میشود، ولی باز از ما گفتن كه استخاره گرفتن كار هر كسی نیست؛ چه با تسبیح و چه بی تسبیح
چند ذكر پیشنهادی
فریاد نزن، زمزمه كن
می شود خیلی راحت از كنارشان رد شد، ولی شما این كار را نكنید. بایستید. فقط یك لحظه. سعی كنید بشنویدشان. آن قدر خوب بشنوید كه آرام آرام زبانتان آنها را زمزمه كند. اینها چند تا از همان جملاتی است كه نباید نادیده بگیریدشان. بعضیهایشان آشناترند و بعضیها غریبه. ولی مگر فرقی هم میكند؟ این كه چند بار میخواهید بگویید با خودتان.
سبحانك لا اله الا أنت إنی كنت من الظالمین (ذكر حضرت یونس در شكم ماهی)؛ پاك و مبرایی ای خدایی كه جز تو معبودی ندارم و راستا كه من بر خود ظلم كردم.
یا الله (تكراری به نظر میرسد؟... با خودتان چند بار بگویید تا ببینید چه میشود.)
یا من له الدنیا و الاخره ارحم من لیس له الدنیا و الاخره؛ ای كسی كه دنیا و آخرت از آن تو است! رحم كن بر كسی كه دنیا و آخرت ندارد.
اللهم ارزقنا توفیق الطاعه و املأ قلوبنا بالعلم و المعرفه؛ خدایا توفیق بندگیات را به من بده و قلب ما را از علم و شناختات پر كن.
یا حبیب من لا حبیب له؛ ای دوست كسی كه جز او دوستی ندارد.
لا اله الا الله المَلِكُ الحق المبین؛ نیست خدایی جز خداوند حق آشكار
و از همه مهمتر:
الـلـهـم صـل عـلـی مـحـمـد و آل مـحـمـد
تسبیح در ادیان دیگر
مهرهای در رشته ذكر
تسبیح را - به معنای مهرههایی كه در بند آمده باشد - بشر اولیه به صورت طوق و برای زینت استفاده میكرده است. یك نوع دانه تسبیح شیشهای هم كه مربوط به چهار هزار سال پیش است، در حفاریهای مصر باستان پیدا شده است. اما اولین بار، برای مناسبات و اعمال مذهبی، مسیحیان از آن استفاده كرده اند. آنها تسبیحهای طولانی را كه در انتها صلیبی داشت، به گردن میانداختند. بعدها، كشیشهای شرقی و كاتولیكها از آن برای ذكر استفاده كردند. اما پروتستانها استعمالش را منفور میدانستند.
تاریخچه تسبیح در اسلام
روزی فاطمه زهرا(س) كه از كار روزانه خسته شده است، پیش پدرش پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) میرود و از سختی كار خانه برای او میگوید و كنیزی میخواهد تا كمكش كند. اما پدر میگوید: بگذار چیزی یادت دهم كه از هر خدمتكاری بهتر و كمككارتر باشد؟! سی و چهار مرتبه تكبیر - الله اكبر-، سی و سه مرتبه الحمدلله و سه مرتبه سبحان الله.
از حضرت علی(علیهالسلام) در این مورد ذكر شده است: سبحان الله، نیمی از میزان اعمال را پر میكند و الحمدلله همه میزان و كفه ترازو را و الله اكبر مابین آسمان و زمین را. در كتاب مكارم الاخلاق هم آمده است كه در دست فاطمه زهرا(س) تسبیحی از نخ پشمین سبز رنگ كه صد گره خورده بود وجود داشت تا این كه حمزه سیدالشهدا عموی پیامبر شهید شد. پس از شهادت او، برای ساختن دانههای تسبیح از تربت وی استفاده شد. وقتی هم كه امام حسین(علیهالسلام) به شهادت رسید، مردم از تربت او برای ساختن دانههای تسبیح استفاده كردند.