زانودرد امانتان را بریده؟
آقای دکتر، موافق‌اید از تعریف آرتروز شروع کنیم؟
آرتروز یا همان استئوآرتریت که شاید آن را با نام "دی جی دی" هم بشناسید، در واقع ضایعات تخریبی و تحلیلی غضروف مفصل هستند که در نهایت به درگیری مفاصل منجر می‌شود. این ضایعات با توجه به افزایش سن و در طول زمان بیشتر مفاصل بدن را درگیر می‌کند. اما اگر غضروف مفصل از بین برود و به درگیری استخوان آن قسمت منجر شود، بیماری آرتروز اتفاق می‌افتد.
آیا همه افراد در دوران سالمندی به آرتروز مبتلا می‌شوند؟
به‌طور معمول، دهه‌های چهارم و پنجم زندگی را می‌توان سن شروع این بیماری دانست. این بیماری در خانم‌ها بیشتر از آقایان دیده می‌شود و عوامل ژنتیکی، چاقی و برخی بیماری‌های زمینه‌ای مفصلی می‌توانند افراد را برای ابتلا به آرتروز مستعد کند. گاهی اوقات ممکن است تغییر شکل مفصل به دلیل مشکلاتی مثل شکستگی رخ داده باشد و آرتروز را در سنین پایین تر هم ببینیم. در واقع میزان کار کشیدن از مفصل هم مهم است. فشارهای غیر معمول ناشی از کار نیز حتی اگر به تدریج و در طول زمان حاصل شده باشد در وقوع آرتروز دخیل هستند.
پس حالا که با یک بیماری چند علتی مواجه‌ایم، چه طور باید از آن پیشگیری کنیم؟
شما اگر در خانواده‌تان زمینه ژنتیکی ابتلا به آرتروز را داشته باشید، نمی‌توانید از این خصوصیت فرار کنید، اما می‌توانید با کنترل عوامل قابل پیشگیری، بروز آن را کند کرده و به تاخیر بیندازید؛ برای مثال با کنترل وزن، فراگیری روش‌های اصولی صحیح نشستن ، صحیح ایستادن و به کارگیری صحیح مفاصل در انجام کارهای عادی روزمره و انجام ورزش‌های طبی خاص به سلامت مفاصل خود کمک کنید.
هر چه از عوامل خطرساز پیشگیری کنید، بهتر است. به خصوص خانم‌ها و باز هم بالاخص آن هایی که بالای 45 سال دارند و به افزایش وزن خود اهمیتی نمی‌دهند. ورزش را شروع کنید، اما پیش از آن حتما با پزشک متخصص مشورت کنید که از لحاظ قلبی-عروقی و دیگر شرایط فیزیکی بدنتان بررسی شوید، چرا که مفاصل شما می‌توانند بر اثر فعالیت‌های فیزیکی یا ورزش‌های نامناسب آسیب ببینند و به قولی از چاله به چاه بیفتید. پس لطفا دقت کنید و اگر علامت‌های آرتروز در شما وجود دارد، سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
چه علامت‌هایی؟
شایع‌ترین علامت، درد است. دردی که با حرکت و در حین یا پس از کار کردن با آن مفصل، تشدید می‌شود. اوایل ممکن است درد شما خفیف باشد و برای مثال، مفصل زانو در مقاطعی از شبانه‌روز درد بگیرد و با استراحت بهبود یابد، ولی به مرور زمان و با پیشرفت بیماری آرتروز، حتی در حال استراحت هم درد خواهید داشت. شکایت دیگری که مبتلایان به آرتروز دارند، خشکی یا سفتی مفاصل است، به‌خصوص در هنگام صبح، البته تذکر می‌دهم که این علامت مختص بیماری آرتروز نیست. دیگر شکایت بیماران، شنیدن صداهایی از مفاصل خود در هنگام حرکت است. برخی از بیماران اظهار می‌کنند که صدای ضعیفی شبیه به پا گذاشتن روی برف‌ها، می‌شنوند و حتی در موارد پیشرفته صدای تق‌تق زانوها در هنگام راه رفتن شنیده می‌شود. ورم مفصل نیز علامت دیگری است که شاید با چشم دیده نشود و پزشک با معاینه متوجه آن شود. هرچه دیرتر به پزشک مراجعه کنید، شدت بیماری بیشتر خواهد شد.
بیشتر چه مفاصلی به آرتروز دچار می‌شوند؟
مفاصلی که وزن بدن روی آنهاست، مانند زانو و مفصل ران، مستعدترند و این مشکل در مفاصلی مانند شانه یا مچ دست و پا کمتر شایع است، مگر این که دچار سانحه‌ای شده باشید یا از آن مفصل زیاد کار بکشید. در اقوام گوناگون که عادات خاصی دارند نیز نسبت شیوع آرتروز در یک مفصل خاص بیشتر است. برای مثال، در ما ایرانی‌ها که عادت به بد نشستن داریم و به زانوهایمان خیلی فشار وارد می‌کنیم، درگیری زانو بیشتر است و در غرب مفصل ران بیشتر به آرتروز مبتلا می‌شود.
البته گاهی مفاصل کوچک بین انگشتان دست نیز در سنین بالاتر درگیر می‌شوند.
برویم سراغ درمان؟
معالجه قطعی شناخته شده‌ای برای آرتروز وجود ندارد و درمان‌های رایج باعث کاهش درد، حفظ حرکت مفصل‌ها و جلوگیری از عوارض ناخواسته بیماری می شوند. به همین دلیل درمان‌های دارویی تسکین‌دهنده، تزریق دارو به داخل مفصل برای کم کردن التهاب موجود و کاهش درد، جراحی و سایر اقدامات درمانی برحسب شدت و نوع آرتروز صورت می‌گیرد. بهتر است با اقدامات خاص چگونگی فعالیت و استفاده صحیح از مفصل‌هایمان را بیاموزیم و از بدتر شدن اوضاع جلوگیری کنیم.
شما هر روز باید تمام مفاصل خود را در حداکثر محدوده حرکاتش تمرین بدهید که این تمرین برحسب سن و شرایط شما متفاوت خواهد بود. تجویز ورزش‌های طبی جهت افزایش انعطاف‌پذیری و قدرت عضلات و همچنین استفاده از ورزش‌های آبی و پیاده‌روی در آب بسیار کمک‌کننده است.
کم کردن وزن نکته مهمی است، چون حتی انجام عمل جراحی روی مفصل در صورت اضافه بودن وزن، مشکل‌تر و پرخطرتر است. داشتن رژیم غذایی صحیح بر اساس مصرف سبزی‌ها، میوه‌ها و غلات در کنترل وزن به شما کمک می‌کند، ولی هیچ رژیم غذایی خاصی برای درمان آرتروز به‌طور انحصاری نداریم.
استفاده از کفش‌های مناسب نیز برای انجام ورزش ضروری است.
استفاده از توالت فرنگی ترجیحا بهتر است.
باید حتما درباره چهار زانو نشستن، از پله‌ها بالا رفتن و حتی شیوه صحیح نشستن و ایستادن، از پزشک‌تان نکاتی را بیاموزید و در کار و ورزش دچار افراط و تفریط نشوید.
دکتر محمدحسن بهرامی- متخصص طب فیزیکی
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
*مطالب مرتبط:
توصیه هایی برای مبتلایان به آرتروز زانو
درد زانو با آب و هوا تغییر می کند
ورزش باعث ایجاد آرتروز می شود؟
