فونیکس از دانشگاه آریزونای آمریکا
مهمانی دیگر برای مریخ
بی‌تردید فرود آمدن روی اجرام فضایی یکی از پیچیده‌ترین فرآینده‌های محاسباتی و عملیاتی در دنیا محسوب می‌شود. حال اگر این جرم فضایی مریخ باشد بر پیچیدگی اوضاع افزوده می‌شود. ناسا این روزها چشم به موفقیت یکی از تاریخی‌ترین ماموریت‌های فضایی خود در مریخ دارد. در صورتی که فرود مریخ‌نشین «فونیکس» که تا کمتر از 24 روز دیگر در قطب شمالی و بخزده آن صورت می‌گیرد با موفقیت همراه باشد بشر توانسته است بر یکی از پیچیده‌ترین فرآیندهای محاسبانی و عملیاتی قابل تصور غلبه کند. این مریخ‌نشین، تیرماه سال 86 و با استفاده از یک فروند موشک دلتا از پایگاه فضایی کیپ کاناورال ناسا در فلوریدا به فضا پرتاب شد و قرار است در 25 ماه می، برابر با پنجم اردیبهشت ماه در این سیاره فرود آید.
پروفسور پیتر اسمیت دانشمند شماره یک این پروژه از دانشگاه آریزونای آمریکا در گفتگویی اختصاصی با جام‌جم به تشریح جزییات این ماموریت و بیم و امیدهای ناسا در آستانه فرود آن پرداخته است. او معتقد است با موفقیت این ماموریت، دانش بشر درباره رموز مریخ و بررسی امکان حیات در آن دگرگون می‌شود.
نیمی از تمام ماموریت‌های فضایی مربوط به مریخ با عدم موفقیت همراه بود‌ه‌اند. ماموریت فونیکس نیز ذاتا پیچیده و مملو از خطرات و اتفاقات پیش‌بینی نشده است. تا چه حد به موفقیت آن خوشبین هستید؟
همانطور که گفتید بالغ بر نیمی از ماموریت‌های فضایی مربوط به مریخ و کشف رموز مربوط به آن با شکست همراه بوده است. اما شاید بهتر باشد این موضوع را حداقل در سه هفته آینده فراموش کنیم! من فرد خوشبینی هستم و با توجه به اینکه تیم این پروژه هر کاری را که بتوان برای از بین بردن خطرات احتمالی منصور شد انجام داده است، سزاوار فرودی بی‌خطر روی مریخ هستیم. با این حال مخاطرات موجود اتفاقی حقیقی هستند که وجود دارند.
مهم‌ترین و نخستین برنامه‌هایتان در ساعات اولیه فرود این مریخ نشین برای کنترل کامل سیستم‌های آن و اطمینان از فرودی بی‌خطر چیست؟
فرود روی جرم آسمانی همچون مریخ فرآیندی پیچیده است. از این رو همراه به فکر کمک گرفتن از دو مدار گرد مریخ به نام‌های Mars Express وMRO مدار گردهای مریخی متعلق به اسا و ناسا بوده‌ایم. براساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، در زمان فرود فونیکس ارتباطات ویژه‌ای با این دو مدار گرد مریخی بر قرار می‌کنیم تا اطلاعاتی لحظه به لحظه از فرآیند فرود آن در اختیار داشته باشیم.
در مقایسه با سایر ماموریت‌های مریخی فرآیند کنترل و انتخاب محل مناسب برای فرود مریخ‌نشین فونیکس چگونه بوده است؟
در مقایسه با ماموریت‌های دیگری نظیر فرود مریخ نوردان روح و فرصت روی مریخ، اطلاعات بهتر و موثرتری درباره نقطه فرود داشته‌ایم.
تلسکوپ HRISE که در مدار گرد شناسایی کننده مریخ موسوم به MRO نصب شده است، امکان استثنایی نقشه‌برداری از صخره‌هایی به کوچکی 5/1متر را فراهم کرده است. همچنین در این مدت از اطلاعات ارزشمندی که ارتفاع سنج لیزری مدار گرد مریخ موسوم به MOLA در اختیار ما قرار داده استفاده کرده‌ایم. تمامی این موارد به انتخاب محل مناسب و کنترل بهتر ماموریت فونیکس منجر شده است.
آیا از مدارگرد روباتیک ادیسه نیز استفاده کرده‌اید؟
قطعا. ادیسه یکی از مهم‌ترین منابع اطلاعاتی ما بوده است. این فضاپیما به ما می‌گوید که در زیر کدام سطوح خاکی مریخ یخ وجود دارد. با استفاده از این داده‌ها توانسته‌ایم نقطه‌ای بی‌خطر و از بعد علمی جالب پیدا کنیم. این نقطه در 68 درجه شمالی مدار قطب شمال مریخ قرار دارد. شاید برای شما هم جالب باشد بدانید، گر چه مریخ سیاره‌ای موسوم به سیاره 24 ساعت آفتاب‌گیر است اما قطب شمال آن مملو از یخ‌های سخت است.
سوال مهم دیگر، دلیل اصلی انتخاب محل فرود در نقطه‌ای یخی همچون قطب شمال مریخ چه بوده است؟ آیا فکر می‌کنید این نقطه یخی می‌تواند بیشترین اطلاعات ممکن درباره مریخ و رموز آن را در اختیارتان بگذارد؟
یخ ذاتا از مواد ارگانیکی حفاظت می‌کند. از آن گذشته یخ در مجاورت متغیری همچون فشار ذوب می‌شود. اگر یخ ذوب شود می‌تواند محیط قابل سکونتی خلق کند و آنجاست که با بررسی موارد یافت شده در یخ ذوب شده می‌توان امکان حیات و حتی وجود نشانه‌هایی از آن در مریخ را بررسی کرد.
همانطور که می‌دانید این ماموریت یکی از نخستین گام‌های جدی ناسا در عرصه برنامه اکتشافاتی مریخ است. آیا فکر می‌کنید موفقیت این ماموریت می‌تواند به موفقیت ناسا در اعزام فضا نورد به مریخ آن هم زودتر از زمان منصور منجر شود؟
به عقیده ما تنها ارتباط قابل تصور میان ماموریت فونیکس و برنامه اعزام فضانورد به ماه در این است که بتوانیم حجم عظیمی از مواد ارگانیکی در این سیاره پیدا کرده و دانشمندان پروژه اعزام فضانورد به مریخ را برای تسریع در برنامه‌های خود ترغیب کنیم.
کمی نیز در باره چگونگی استفاده از اطلاعات کسب شده در این ماموریت در سایر بخش‌های برنامه اکتشافاتی مریخ صحبت کنید.
در این ماموریت، فونیکس بر خلاف دو مریخ نورد روح و فرصت ساکن مانده و بررسی‌های متعددی انجام می‌دهد. ما در این ماموریت مواد معدنی و جنبه‌های شیمیایی سطح مریخ را اندازه‌گیری می‌کنیم. البته 5 مریخ‌نشین پیشین نیز این بررسی‌ها را در سطوحی دیگر انجام داده‌اند. در ماموریت فونیکس از اندازه گیری‌هایمان برای درک بهتر و موثرتری از داده‌های قبلی استفاده می‌کنیم. البته قابل ذکر است که فونیکس همچون ایستگاه مادری برای سایر مدارگردها عمل کرده و اطلاعات مهمی در اختیار آنها قرار می‌دهد.
در حالی که مدارگردهای مریخی اطلاعاتی در خصوص اتمسفر بالایی این سیاره جمع‌آوری می‌کنند، مریخ نشین فونیکس به جمع‌آوری جزیی‌ترین اطلاعات از مختصات سطح مریخ می‌پردازد.
نحوه برقراری ارتباط با فونیکس و کنترل آن چگونه خواهد بود؟ آیا از سایر مدارگردهای مریخی هم کمک می‌گیرید؟
باید بگویم که هیچ‌گونه ارتباط مستقیمی میان ما (زمین) و فونیکس وجود ندارد و تمامی ارتباطات از طریق فضاپیمای ادیسه و مدارگرد شناسایی کننده MRO خواهد بود. ادیسه همچنین با مریخ نوردان ارتباط برقرار کرده تا کنترل بهتری بر آن داشته باشیم. از این رو در این ماموریت ارتباط غیرمستقیمی هم با این دو مریخ نورد که اکنون در دوران اضافه کاری به سر می‌برند خواهیم داشت.
طول عمر این ماموریت چه مدت خواهد بود، آیا می‌توان متصور شد که همچون دو مریخ‌نورد روح و فرصت با توجه به شرایط محیطی به فعالیت خود بیش از زمان در نظر گرفته شده ادامه دهند.
فونیکس در منطقه‌ای در حوالی قطب شمال مریخ و در تابستان این سیاره فرود می‌آید. با فرا رسیدن زمستان انرژی خورشیدی را از دست داده و از آنجا که هیچ سیستم گرمایی و حرارتی در اختیار نداریم نتیجتا باید بگویم که با وزش بادهای قطبی، فونیکس تنها 6 ماه حیات خواهد داشت.
مطالب مرتبط:
Science_Technology/Astronomy/2008/5/26/67205.html
Science_Technology/Astronomy/2008/5/26/67246.html
منبع:جام جم
مهدی پیرگزی
