ضرورت ها و نیازهای نوآوری و شکوفایی در علوم و فناوری در مراکز تحقیقاتی

قسمت دوم

چگونه خلاقیت خفته را بیدار سازیم:

با علم واعتقاد به انچه که در پی می اید، با عمل به انها  و با مداومت در انجام، هر انسانی حتی با نازل ترین درجة خلاقیت قادر است جرقة مقدس را شعله ور ساخته وخلاقیت خفته را پیدا سازد.

باید پذیرفت و باور داشت که این گوهر نفیس و گران بها در وجود همة ما از ابتدای خلقت تعبیه گردیده ، چرا که خداوند ما را نمایندگان خود در روی زمین نامیده است. این فلسفه و این ایمان منشا بیداری اندیشه، فکر و پیدایش خلاقیت است. خداوند در قران کریم از اموزش اسما به انسان سخن می گوید و ارزش ساعتی تفکر را بیش از سالها عبادت می داند. ارزش اندیشه و تفکر در ادیان الهی بخصوص دین اسلام چنان والاست که در قران و کاحادیث بخش های خاصی به این موضع و در اهمیت اندیشه عمیق، تفکر خلاقانه و جستجوگرانه در خلقت موجودات زمین و اسمانهاست.

تفکر  و اندیشه همراه با عبادت و ذکر سبب ارامش قالب و گشایش دریچه های ایده ها و تخیلات انسانی است. چیزی که بزرگان و اندیشمندان نابغه اسلامی در زندگی خود بسیار بدان پرداخته اند و برای خلاقیت و نوآوری می توان از ان بهره جست.

اگر چنین است زمان برنامه ریزی است، زمان ایجاد تصویر ذهنی سالمی است که اساس زندگی خلاق است، زمان شروع و شروع هرگز دیر نیست.

شرایط مناسب تفکر و خلاقیت :

اول – تفکر نیازمند محیطی ارام است.

دو- از روش طوفان مغزی استفاده کنید.این تکنیک علاوه بر اینکه مخزنی از ایده ها برای شما ایجاد می کند بلکه به کمک آن می توانید  در امور خود تصمیم گیری های بهتری را اتخاذ نمایید

سه - همیشه با خود یک دفترچه و مداد یا خودکار به همراه داشته باشید.هنگامی که ایده ای تازه به ذهن شما می رسد ، آن را یاد داشت نمایید.هنگامی که ایده های  یادداشت شده خود را بازخوانی می کنید ، ممکن است 90 درصد آنها بیهوده جلوه کنند اما نگران نباشید این طبیعی است ، 10 درصد از بقیه ایده های یادداشت شده بسیار ارزشمند خواهند بود.

چهار- هنگامی که فکر نویی به ذهن شما می رسد، یک فرهنگ لغت را باز کنید و بطور تصادفی واژه ای را انتخاب نمایید و آنگاه سعی نماییداین فکرنو و آن واژه را با یکدیگر  ترکیب نمایید و این روش سبب خواهد شد به نکات جالبی دست یابید. یک مفهوم  شناخته شده ساده ای وجود دارد که هنگامی که ذهن شما در شرایط آزاد بسر می برد  قادر به خلاقیت نیست و هنگامی که ذهن شما با محدودیت هایی روبرو می شود،شروع به تفکر خواهد کرد و این روش سبب می شود ذهن شما دریک محدودیت قرارگرفته و تفکر نماید.

پنج - مشکلی را که با آن روبرو هستید ، با دقت تعریف نمایید، و یا آن را  بر روی یک کاغذ یا دفترچه با جزئیات شرح دهید.از این طریق شما به نکات تازه و خوبی در خصوص مشکل خود دست می یابید.

شش - اگر نمی توانید تفکر کنید ، بهتر است پیاده روی کنید.یک تغییر آب و هوابرای شما خوب بوده و به آرامی کمک می کند تا سلولهای مغزی  شما به تحرک واداشته شوند.

هفت- تلویزیون نگاه نکنید، زیرا  ذهن شما توسط  برنامه های  تلویزیون اشغال می شود و دیگر  قادر  نیستید  خلاقانه فکر کنید ، گویی با دیدن تلویزیون  مغز  شما  از گوش  ها  و چشم  های شما  نشت  کرده و خارج می  شود .

هشت- از  مصرف دارو بپرهیزید ، بعضی  از افراد  برای تقویت  خلاقیت  خود از  داروهای خاص  استفاده می کنند، در حالیکه از نگاه دیگران ، این افراد  تنها نظیر افرادی  هستند که وابستگی دارویی دارند.

نه - تا می توانید درباره  هر چیزی مطالعه کنید ، مغز شما با مطالعه  کتاب ورزش می کند.علاوه بر اینکه  سبب  الهام  در ذهن شما می  شود  بلکه  آن را انباشته  از اطلاعات می کند که این خود سبب خواهد  شد ، سلولهای  مغزی  شما با یکدیگر راحت تر  ارتباط  برقرار کرده و زمینه برای  خلق  ایده های  نو پدید آید.

ده - مغز شما نیز همانند بدن  شما نیازمند ورزش  کردن است  تا به خوبی  فعالیت نماید.در صورتی  که مغز ورزش نکند ، به مرور  سست  و بی فایده  می شود.شما از طریق  مطالعه کردن  ، بحث کردن  با افراد  باهوش  می  توانید  سلولهای  مغزی خود  را وادار به ورزش کنید. گفتگو  با دیگران در رابطه با کارگردانان فیلم ها و سیاست و نظیر اینها برای  ذهن  شما خوب  است و این بهتر از پرخاش کردن بر سر دیگران  است .

تکنیک های خلاقیت و نوآوری

برای اینکه خلاقیتی ایجاد و پرورش یابد بایستی فنون و تکنیک هایی رعایت گردد. محققان مختلف فنونی را ذکر کرده اند که به مهمترین آنها اشاره می شود:

1- طوفان مغزی (BRAIN STORMING): این تکنیک را نخستین بار دکتر الکس، اس، اسبورن مطرح کرد و چنان مورد استفاده واستقبال مردم و سازمانها  قرار گرفته که جزئی از زندگی آنها شده است، یورش فکری در واژه نامه بین المللی وبستر چنین تعریف شده است:

اجرای یک تکنیک گردهمایی که از طریق آن گروهی می کوشند راه حلی برای یک مسئله بخصوص با انباشتن تمام ایده هایی که در جا به وسیله اعضا ارائه می گردد بیابند. عنی هیچ انتقـادی از هیچ ایده ای جایز نیست. به هر ایده ای هرچند نامربوط خوش آمد گفته می شود.

هرچه تعداد ایده ها بیشتر باشد بهتر است. کیفیت ایده ها بعـداً مورد توجه قرار می گیرد افـراد به ترکیـب کردن ایده ها تشویق می شوند و از آنها خواسته می شود که نسبت به ایده های دیگران اشراف پیدا کنند.

2- الگوبرداری از طبیعت (BIONICS) : یکی از تکنیک های خلاقیت و نوآوری که در ابداعات فنی کاربرد گسترده و موفقی داشته تکنیک تقلید و الگوبرداری از طبیعت است. ابداعاتی که در زمینه علم ارتباطات و کنترل در دهه های اخیر شکل گرفته اند. برنامه ریزی های رایانه و موضوع هوش مصنوعی همه با الگوبرداری و تقلید از فعالیتهای مغز آدمی انجام شده اند و روند فعالیتها به گونه ای است که در آینده با ادامه این کار فنون و ابزارهای بدیع و جدیدی ساخته خواهند شد.   بیوتکنولوژی و نانوتکنولوژی از جمله علوم و فناوری هایی هستند که بیشترین الگوبرداری را از طبیعت و فرایندهای زیستی در تولید ابداع ها و فنون برای تولید انواع محصولات و ارائه خدمات جدید عرصه های مختلف داشته است.

3- تکنیک گروه اسمی (NOMINAL GROUPING) گروه اسمی نام تکنیکی است که نیز تا حدودی در صنعت رواج یافته است. فرآیند تصمیم گیری متشکل از پنج مرحله است:

اعضاء گروه در یک میز جمع می شوند و موضوع تصمیم گیری به صورت کتبی به هریک از اعضا داده می شود و آنها چگونگی حل مسئله را می نویسند؛

هریک از اعضا به نوبه، یک عقیده را به گروه ارائه می دهد؛ عقاید ثبت شده در گروه به بحث گـذارده مـی شود تا مفاهیم برای ارزیابی روشن تر و کامل تر شود؛

هر یک از اعضاء مستقلاً و مخفیانه عقاید را درجه بندی می کنند‍؛ ! تصمیم گروه آن تصمیمی خواهد بود که در مجموع بیشترین امتیاز را به دست آورده باشد.

طبقه بندی خلاقیت و نوآوری

خلاقیت و نوآوری اولیه: عبارت از آن دسته از خلاقیت ها و نوآوری ها ست که شامل ایجاد و توسعه اصول و مفاهیم جدید و خلق پارادایم نوین می باشند . خلاقیت و نوآوری اولیه به عنوان منشاء کشف جدید ، نوعی واقعی و اندیشه هائی متفاوت با آنچه تا به حال وجود داشته مانند نظریه های متحول کننده علمی و اختراعات بنیادی می باشد .

خلاقیت و نواوری ثانویه : آن دسته خلاقیت ها و نوآوری هایی هستند که شامل کاربرد جدید و متفاوتی از اصول و مفاهیم شناخته شده قبلی و تکمیل و بسط خلاقیت های اولیه هستند . دستاوردهای علمی پژوهشگران که مبتنی بر نظریه های بزرگ علمی است از موارد خلاقیت ثانویه می باشند .

انواع خلاقیت و نوآوری

خلاقیت و نوآوری می تواند در همه حوزه ها و زمینه ها روی دهد . برحسب موضوع و نوع حوزه انواع خلاقیت و نوآوری را می توان به شرح زیر دسته بندی نمود :

خلاقیت و نوآوری علمی

خلاقیت و نوآوری در هر یک از رشته های علم را می توان خلاقیت و نوآوری علمی نامید . کشفیات و نظریه های علمی مانند نظریه های علوم فیزیک ، شیمی ، روانشناسی ، اقتصاد ، مدیریت و غیره خلاقیت ها و نوآوری های علمی محسوب می شوند . بنابراین برحسب این که کدام رشته علمی درنظر گرفته شود انواع خلاقیت و نوآوری وجود دارد . مثلا منظور از خلاقیت و نوآوری فیزیک خلاقیت و نوآوری در حوزه علمی فیزیک و یا خلاقیت و نوآوری روانشناسی خلاقیت و نوآوری در حوزه علم روانشناسی می باشد .

به همین ترتیب، خلاقیت و نوآوری شیمی ، خلاقیت و نوآوری مدیریت ، خلاقیت و نوآوری ریاضی و سایر موارد وجود دارند . بنابراین علوم مختلف در واقع تشکیل شده از مجموع خلاقیت ها و نوآوری های علمی در سطوح مختلف (خلاقیت ها و نوآوری های علمی اولیه و خلاقیت ها و نوآوری های علمی ثانویه) می باشند .

خلاقیت های علمی اولیه یا بزرگ عبارت از آن دسته از خلاقیت ها و نوآوری های علمی است که شامل خلق مفاهیم جدطد علمی ، کشفیات متحول کننده و ایجاد پارادایم علمی نوین می باشد . نظریه مکانیک کوانتومی پلانک ، نظریه نسبیت انیشتین ، نظریه های رفتارگرائی واتسون و اسکینز ، نظریه شناختی پیاژه از جمله خلاقیت ها و نوآوری های علمی اولیه یا بزرگ می باشند که باعث ایجاد تحولات عمیق علمی و شروع رویکردهای جدید شده اند .

خلاقیت ها و نوآوری های علمی ثانویه یا کوچک عبارت از آن دسته خلاقیت ها و نوآوری های علمی است که در پی خلاقیت ها و نوآوری های علمی اولیه بروز می کنند و شامل بسط و توسعه مفاهیم آنها می باشند . موضوعات تکمیلی وابسته به نظریات ذکر شده فوق خلاقیت ها و نوآوری های علمی ثانویه یا کوچک محسوب می شوند .

به عنوان مثال علم فیزیک عبارت از مجموع خلاقیت ها و نوآوری های اولیه و ثانویه فیزیک ، علم ریاضی عبارت از مجموع خلاقیت ها و نوآوری های اولیه و ثانویه ریاضی و علم روانشناسی عبارت از مجموع خلاقیت ها و نوآوری های اولیه و ثانویه روانشناسی می باشد بنابراین خلاقیت و نوآوری علمی عامل پیدایش و رشد و تکامل علوم است و دانشمندان رشته های مختلف علمی از طریق انجام مطالعات و پژوهش های علمی درصدد دستیابی به خلاقیت ها و نوآوری های اولیه و ثانویه علمی هستند .

خلاقیت و نوآوری فناورانه

خلاقیت و نوآوری در جنبه های کاربردی و فنی علوم یا به عبارتی خلاقیت و نوآوری در فناوری (تکنولوژی) را می توان خلاقیت و نوآوری فناورانه ، (خلاقیت و نوآوری تکنولوژیکی) یا خلاقیت و نوآوری مهندسی نامید .

خلاقیت و نوآوری فناورانه عبارت از خلق اندیشه ها و طرح های نو در جنبه های کاربردی علوم و یافتن راههای جدید حل مسائل فنی و مهندسی اعم از نرم افزاری و یا سخت افزاری می باشد .

فناوری (تکنولوژی) معمولا تحت عنوان جنبه های کاربردی علوم تعریف می شود و می تواند در همه رشته های علوم وجود داشته باشد . بنابراین فناوری و مهندسی هم شامل مفاهیم سخت افزاری و مفاهیم نرم افزاری می گردد و از این رو برای همه رشته های علوم پایه و علوم انسانی جنبه های فناوری و مهندسی وجود دارد .

رشته های فنی مهندسی مانند مهندسی الکترونیک ، مهندسی مکانیک ، مهندسی مواد و سایر رشته هائی از قبیل ‹‹فناوری و مهندسی سخت افزاری›› می باشند . همچنین حوزه هائی مانند فناوری روانشناسی و مهندسی رفتار ، فناوری جامعه شناسی و مهندسی اجتماعی ، فناوری آموزشی و مهندسی آموزشی ، فناوری اقتصادی و مهندسی اقتصادی، فناوری مدیریت و مهندسی مدیریت ، فناوری خلاقیت و نوآوری و مهندسی خلاقیت و نوآوری از جمله فناوری ها و مهندسی های نرم افزاری هستند .

خلاقیت ها و نوآوری های تکنولوژیکی می توانند به دوسطح کلی خلاقیت ها و نوآوری های تکنولوژیکی اولیه و خلاقیت ها و نوآوری های تکنولوژیکی ثانویه تقسیم شوند. خلاقیت ها و نوآوری های تکنولوژیکی اولیه عبارت از خلاقیت ها و نوآوری های تکنولوژیکی بنیادی و به عبارتی اختراعات بزرگ مانند اختراع اتوموبیل، لامپ خلاء ، اختراع ترانزیستور ، اختراع تلفن، اختراع رادیو و اختراع تلویزیون می باشند . خلاقیت ها و نوآوری های تکنولوژیکی ثانویه عبارت از خلاقیت ها و نوآوری های تکمیلی و ابتکارات می باشند .

به طور کلی فناوری (تکنولوژی) تشکیل شده از مجموع خلاقیت ها و نوآوری های تکنولوژیکی اولیه و ثانویه می باشد

واژه اختراع معمولا برای خلاقیت ها و نوآوری های تکنولوژیکی سخت افزاری مانند اختراع رادار و واژه ابداع معمولا برای خلاقیت ها و نوآوری های تکنولوژکی نرم افزاری مانند ابداع حساب دیفرانسیل و انتگرال یا ابداع شناخت درمانی به کاربرده می شود . هر چند هر دو واژه ممکن است برای هر دو مفهوم به کار برده شوند .

انواع دیگری از فناوری نیز معرفی شده که در قسمت بعد به آن پرداخته می شود.

نویسنده: دکتر علی  کرمی