شب، سكوت، كار

زمانی که بزرگمهر حکیم، پند می‌داد که «سحر خیز باش تا کامروا شوی» احتمالا افرادی را که کار شبانه داشتند فراموش کرده بود، یعنی کسانی که بر خلاف اکثر مردم در شیفت شب کار می‌کنند و در طی روز استراحت می‌کنند.

امروزه تعداد کسانی که به صورت شیفتی کار می‌کنند بسیار بیشتر از زمان بزرگمهر حکیم است و متاسفانه تحقیقات نشان می دهد که سلامت آنها در معرض خطر است. به طور کلی «کار شیفتی» به کاری گفته می‌شود که در زمان غروب یا شب شروع می شود یا به صورت چرخشی زمان آن تغییر می کند.

طبق آمار نزدیک به 20 تا 30 درصد شاغلین کشورهای توسعه یافته، به صورت شیفتی کار می کنند و این در حالی است که سازمان ملل، استرس های شغلی مانند آنچه در کارهای شیفتی وجود دارد را بیماری قرن بیستم اعلام کرده بود.

ما انسان ها از نظر زیست شناسی به جانوران روزکار تعلق داریم، یعنی در بدن ما یک ساعت شبانه روزی تعبیه شده که باعث می شود در شب استراحت کنیم و در روز هوشیار و فعال باشیم. تنظیم این ساعت درونی توسط هورمونی به نام ملاتونین انجام می شود که در تاریکی و هنگام خواب شبانه ترشح آن افزایش می‌یابد.

کسانی که کار شیفتی می کنند، در اصل بر خلاف ریتم طبیعی بدن خود عمل می کنند، یعنی آنها در حقیقت به بدن‌شان دستور می دهند در ساعت‌هایی که برای کار کردن آماده نیست، به کار مشغول شود.

در واقع، کسانی که کار شبانه دارند نمی توانند در طی روز به اندازه کافی بخوابند، چون از یک طرف باید به امور روزانه زندگی خودشان رسیدگی کنند که این زمان خوابیدن شان را محدود می کند و از طرف دیگر به خاطر وجود نور و سر و صدا، خواب روزانه آن کیفیت و عمق خواب شبانه را ندارد.

حادثه اتمی چرنوبیل

کارکنان شیفت شب، هم در موقع کار و هم بعد از آن احساس خستگی بیشتری نسبت به افرادی دارند که در طی روز کار می‌کنند. این مشکل علاوه بر افت عملکرد کاری باعث ایجاد حالت های بد خلقی، تحریک پذیری، فراموشی و اختلال در تمرکز می شود.

تحقیقات نشان می دهد که اگر فردی 17 ساعت متوالی استراحت نکرده باشد، از نظر ذهنی وضعیتی مشابه یک فرد مست را دارد.

بیشتر افرادی که در شیفت شب‌کار می‌کنند، در ساعت‌های پایانی کارشان همین قدر بیدار مانده‌اند، بنابراین اصلا عجیب نیست اگر خطاهای کاری در ساعت‌های‌‌ نزدیک به صبح افزایش پیدا کند و جان فرد یا دیگران را به مخاطره بیندازد.

تجربه نشان می‌دهد که حوادث اتمی مشهور نیز در همین ساعت‌ها اتفاق افتاده‌اند، مثلا حادثه اتمی چرنوبیل در ساعت 1:30 صبح اتفاق افتاده است.

بعضی از شیفت های کاری پر ضررتر هستند. تحقیقات محققین دانشگاه کاردیف و گیلفورد روی کارگران سکوهای نفتی نشان می‌دهد که شیفت‌های کاری که زمانشان تغییر می‌کند، بدتر از شیفت‌های کاری ثابت هستند.

در این تحقیق کارگرانی که دو هفته در شیفت شب به طور ثابت کار می‌کردند با کارگرانی مقایسه شدند که‌ یک هفته در شیفت شب و یک هفته در شیفت روز کار می‌کردند. نتیجه این بود که در کارگران دسته دوم اختلال خواب شایع تر و احتمال ابتلای آنها به بیماری های قلبی و دیابت بیشتر بود.

در انتظار حمله قلبی

کسانی که در کار شیفتی مشغول به کار هستند، استرس فراوانی متحمل می‌شوند. همین‌طور سیگار کشیدن در محل کار، خوردن غذاهای نامناسب و زیاده روی در مصرف مواد کافئین‌دار مانند چای و قهوه این افراد را مستعد ابتلا به بیماری های مختلف می‌کند.

مثلا سرماخوردگی و آنفلوآنزا و ناراحتی‌های گوارشی مثل سوء هاضمه و زخم معده در کارکنان شیفتی بیشتر است.

شب‌کارها دو برابر بیشتر از کسانی که کار روزانه دارند، به ضربان نامنظم قلبی مبتلا می‌شوند، چون بدن در ساعت های نیمه شب برای کاهش فعالیت برنامه‌ریزی کرده است و قلب در آن ساعت‌ها مایل نیست به کار کشیده شود.

هر چه مدت کار شب بیشتر باشد، این خطر بیشتر می شود. این ضربان‌های نامنظم می تواند زنگ خطری باشد که نشان می دهد بیماری‌های جدی‌تر مانند حمله قلبی در راه است.

دکتر سهیل صالحی