تبیان، دستیار زندگی
با وجود گذشت نزدیك به سه دهه از سینمای پس‌از انقلاب اسلامی و علی‌رغم ثبت فیلم‌هایی در راستای سینمای عاشورا، هنوز سینماگران ایرانی نتوانسته‌اند به لحاظ كمی و كیفی از حماسه كربلا آثار درخشانی را پدید آْورند ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تصویر عاشورایی در سینمای ایران

علیرضا شجاع‌نوری

با وجود گذشت نزدیك به سه دهه از سینمای پس‌از انقلاب اسلامی و علی‌رغم ثبت فیلم‌هایی در راستای سینمای عاشورا، هنوز سینماگران ایرانی نتوانسته‌اند به لحاظ كمی و كیفی از حماسه كربلا آثار درخشانی را پدید آْورند.

به گزارش فارس مروری بر برخی از آثار شاخص ساخته شده درباره قیام در زمینه ماه محرم و شهادت امام حسین(ع) ویارانش، شاید بتواند نشان‌دهنده این باشد كه رویكرد سینماگران ایرانی به واقعه عاشورا و تصویر سینمای عاشورا چگونه بوده است...

فیلم‌های تاریخی

سفیر فریبرز صالح

«سفیر» در نخستین سال‌های پیروزی انقلاب به كارگردانی «فریبرز صالح» و با بازی «فرامرز قریبیان»، «عزت‌الله مقبلی» و... ساخته شد و تا مدت‌ها به عنوان یكی از فیلم‌های مناسبتی در سینماها و تلویزیون به نمایش درمی‌آمد.

خلاصه داستان: قیس ابن مسهر، نماینده امام، با نامه‌ای برای سلیمان خزاعی به طرف كوفه می‌رود. در راه به دست راهداران ابن زیاد، والی كوفه، دستگیر و به زندان افكنده می شود. قیس پیش از دستگیری نامه را از بین می‌برد و در زندان زندانیان را بر ضد زندانبان ها می شوراند. حسین ابن نمیر، فرمانده راهداران، قیس را به زندان ابن زیاد در كوفه، منتقل می‌كند. ابن زیاد به پیشنهاد مشاورش، خالد، از قیس می‌خواهد كه در مسجد سخنرانی كند و به دروغ به مردم بگوید كه امام قصد بیعت با یزید را دارد. قیس می‌پذیرد، اما در روز موعود علیه یزید سخنرانی می‌كند. ابن زیاد، كه به خشم آمده، او را از فراز ارك به زیر می‌اندازد.

روز واقعه شهرام اسدی

مشهورترین فیلم درباره قیام عاشورا كه مستقیماً به روز عاشورا می‌پردازد. این فیلم را «شهرام اسدی» بر اساس نوشته «بهرام بیضایی» در سال 1373 بابازی «علیرضا شجاع‌نوری»، «لادن مستوفی» و... ساخت. فیلمی كه سال‌هاست به عنوان یك فیلم تاثیرگذار در ایام محرم، روانه آنتن می‌شود.

خلاصه داستان: «عبدالله» جوانی نصرانی كه تازه اسلام آورده است، در جریان عروسی خود با «راحله» دختر «زید» ندائی می‌شنود كه او را به یاری فرا می خواند. «عبدالله» به دنبال این ندا بیابان به بیابان و واحه به واحه تا كربلا می تازد و سرانجام به كربلا می‌رسد كه عصر روز عاشورا است زمانی كه «حقیقت» را در زنجیر....پاره پاره بر خاك... «حقیقت» را بر سر نیزه می‌بیند.

روز رستاخیز احمدرضا درویش

پروژه عظیمی كه «احمدرضا درویش» در صدد است تا سال آینده آن را جلوی دوربین ببرد.

این پروژه، ز رستاخیز، یك پروژه تاریخی عظیم است كه فاز مطالعاتی‌ طولانی داشته كه پیرامون واقعه عاشورا و قیام امام حسین(ع)است و از مرگ معاویه تا قیام امام حسین (ع) را روایت می‌كند.

درویش از سال‌ها پیش دغدغه ساخت «روز رستاخیز» را با خود داشته است و از دو سال پیش، شروع به نوشتن فیلم‌نامه آن كرده است.

پروانه ساخت این فیلم اواخر فروردین ماه،‌ از سوی شورای صدور پروانه ساخت اداره نظارت و ارزشیابی تمدید شده است.

فیلم‌های داستانی با رویكرد عاشورایی

بازرس ویژه منصور تهرانی

این فیلم را «منصور تهرانی» در سال 1360 با بازی فرامرز قریبیان، داوود رشیدی و... ساخت و با توجه به حال و هوای سال‌های تولید خود و رویكردش به عاشورا مورد استقبال نسبی قرار گرفت.

خلاصه داستان:‌ كارگران یك معدن ذغال سنگ در زیر فشار زورگوئیهای كارفرما و مباشر معدن جان به لب شده اند. تعدادی از معدنچیان به خاطر مبارزه شان یا جان خود را از دست داده اند و یا به دلیل كفی نان نسبت به جریانات جاری بی تفاوت شده اند. اینك از میان كارگران شخصی برای مبارزه با زورگوئی ها قد افراشته است. او به مناسبت فرا رسیدن عاشورا، دیگر معدنچیان را دور خود جمع كرده و آنها را ترغیب به مبارزه می كند. وی علی رغم تهورش دچار یك توهم است و سرمنشأ ظلم را نمی شناسد. او تصور می كند اگر كارفرما و مباشر نباشند، اثری از ظلم نیز نخواهد بود، به همین جهت امید خود را به بازرس ویژه‌ای بسته است كه از سوی سازمان بازرسی شاهنشاهی به منطقه اعزام خواهد شد. بعد از آمدن بازرس، او به واقعیات پی می برد و راه جدیدی از مبارزه را برمی گزیند.

شب دهم  جمال شورجه 

از بهترین فیلم‌های «جمال شورجه» كه انقلاب و دفاع‌مقدس با باورهای حسینی را به تصویر كشیده است. او این فیلم را در سال 1368 با بازی جهانبخش سلطانی، ولی شیراندامی و ... ساخت.

خلاصه داستان: عزیز سحرخیز، در شب دهم ماه محرم پس از درگیری خیابانی عزاداران با مأموران ارتش، كه برای حمایت از چند آمریكایی مست به خیابان آمده‌اند، از مهلكه می‌گریزد و همسرش را تنها رها می‌كند. او تا سال‌ها بعد از حركت خود احساس پشیمانی و حقارت می كند و موفق نمی شود فرزندش را، كه شانزده ساله شده، از زیر تأثیر برادر همسرش، نایب، كه عزادارن شب دهم ماه محرم را رهبری می‌كرده، خارج كند. پسر او به جبهه جنگ می‌رود و عزیز به دنبال پسر روانه ی‌ جبهه جنگ می شود، اما در راه بر اثر موج انفجار دچار فراموشی می شود و پس از بهبودی خود را در موقعیت متفاوتی می بیند.

به ‌خاطر هانیه كیومرث پوراحمد

از فیلم‌های تاثیرگذاری كه توسط «كیومرث پوراحمد» و در سال 1373 ساخته شد.

خلاصه داستان: ناخدا علو با چهارده مرد دیگر برای صید به دریا می‌روند ولی همه به جز ناخدا صید دریا می شوند و مردم ناخدا را مسبب مرگ عزیزانشان می دانند و به او و خانواده اش حمله می كنند و در این بین دختر خردسال ناخدا هانیه فلج می شود،‌ ناخدا و خانواده اش تنگك را ترك می كنند و به بوشهر می روند. ناخدا علو نذر كرده كه شب دهم محرم تا صبح دمام بزند تا هانیه شفا یابد اما مرگ امانش نمی دهد. پس از ناخدا پسر او تصمیم می گیرد تا نذر پدر را ادامه دهد تا شفای خواهر را بگیرد اما برای دمام زدن مشكل پیدا می كند. او در محرم مأمور می شود به تنگك برود و گهواره مراسم محرم را به بوشهر بیاورد. اما در تنگك خبر آمدن ناخدا علو به همه می رسد و این بچه ها برای انتقام دست به كار می شوند و بشیرو را آزار می‌دهند اما او با شهامت بسیار گهواره را به مقصد می‌رساند. او كه به فكر دمام زدن تا صبح است، اتفاقی در انبار زائر خذر كه وسائل محرم در آنجا نگهداری می شود زندانی می شود و بدین ترتیب موفق می‌شود كه به دمام دست یابد و تا صبحدم دمام بزند و بدین ترتیب نذرش را ادا می‌كند.

بال‌‌های سپید مهدی هاشمی، ناصر هاشمی

در سال 1377 مهدی هاشمی و ناصر هاشمی در اولین ساخته خود به سراغ فیلمی برای نوجوانان با مضمونی عاشورایی رفتند و به موفقیت نسبی دست یافتند.

خلاصه داستان: تعدادی از دانشجویان رشته بازیگری به دیدن یكی از استادان رشته تعزیه خوانی می روند. استاد در این دیدار ماجرای نوجوانی به نام مراد را برای دانشجویان اینطور نقل می كند كه مراد نوجوانی بوده كه بسیار به رشته شبیه خوانی در مراسم عزاداری امام حسین (ع) علاقه داشته و همیشه آرزو داشته كه در این مراسم در نقش حضرت قاسم ظاهر شود. سرانجام موقعیتی بوجود می آید تا مراد بتواند ایفای نقش كند. او برای اینكه بهتر بتواند نقش خود را بازی كند، تصمیم می‌گیرد كه خود را در شرایط یاران امام حسین (ع) در روز عاشورا قرار دهد. برای همین هم چند روزی را با تشنگی تمرین می كند تا بالاخره یك روز در حال تمرین نقش خود بیهوش می شود. نقل استاد كه به اینجا می‌رسد همه دانشجویان تحت تأثیر می گیرند و شناخت بهتری از نمایش شبیه‌خوانی پیدا می‌كنند.

راه طی شده عباس رافعی

«عباس رافعی» در سال 1384 فیلم «راه طی شده» را با رویكردی داستانی نسبت به تعزیه ساخت كه پژمان بازغی، شقایق فراهانی، سیاوش طهمورث و سیدجواد هاشمی از جمله بازیگران این فیلم بودند.

خلاصه داستان: یك گروه فرانسوی به منظور انتخاب نمایش تعزیه برای جشنواره «اوینیون» و ساخت فیلم مستندی از مراحل آماده سازی و اجرای تعزیه به ایران می آیند. حضور این گروه موجب بروز ماجراهایی میان شبیه پوشان و شبیه گردانان تعزیه می شود، به گونه ای كه تعزیه را تا مرز تعطیلی پیش می‌برد.

مصائب دوشیزه مسعود اطیابی

«مسعود اطیابی» در این فیلم به باورهای عاشورایی یك اقلیت می‌پردازد.

در «مصائب دوشیزه» كه هنوز اكران نشده، پوریا پور‌سرخ، مهدی پاكدل، بهنوش طباطبایی و...به ایفای نقش پرداخته‌اند.

خلاصه داستان: این فیلم مشكلات زندگی یك دختر مسیحی می‌پردازد كه در آستانه ازدواج با موانع گوناگونی مواجه می‌شود كه به واسطه نزدیك شدن به خدا و معرفت دینی از این مشكلات رهایی پیدا می‌كند...

عصر روز دهم  مجتبی راعی

پروژه‌ای كه با درگذشت «رسول ملاقلی‌پور» ناتمام ماند و «مجتبی راعی‌» درصدد است تا در سال 87 آن را جلوی دوربین ببرد.

خلاصه داستان: محمد كه در چهار سالگی با مادرش شاهد اشغال خرمشهر بوده است، این خاطره تلخ را از زیاد نمی‌برد كه یك سرباز عراقی، خواهر نوزاد او را با خود برد. 25 سال بعد محمد كه خبرنگار و مستندساز است برای انجام مأموریتی عازم عراق می‌شود و با اندك نشانه‌هایی كه مادرش از آن حادثه به یاد دارد در شهر كربلا به دنبال خواهر گمشده‌اش می‌گردد.

و فیلم‌های دیگر…

رویكرد سینماگران به عاشورا، از ساخت فیلم مستند گرفته تا نمایش یك سكانس در مورد ‌آئین‌های محرم و واقعه‌عاشورا، می‌تواندقابل ارزیابی باشد.

به جز فیلم‌های مختلفی كه در زمینه دفاع مقدس ساخته شده است و باورهای حسینی را در خود داشته، می‌توان به چند نمونه در این زمینه اشاره كرد.

«ابوالقاسم طالبی» در «دست‌های خالی‌» باورهای حسینی را در فیلمش به عنوان یك عامل متحول‌كننده به تصویر می‌كشد.

مسعود كیمیایی، سال 75 و در «سلطان» یكی از فصل‌های فیلم خود را به زنجیرزنی قهرمان خود در اربعین اختصاص داد كه یكی از تصاویر ماندگار سینمایی است.

همچنین فیلم مستند تعزیه(ناصر تقوایی) یكی از این رویكردهاست. در این فیلم ویژگی‌های این هنر به تصویر كشیده شده است. تعزیه طی یك هفته در منطقه زواره اصفهان با حضور جمعی از بهترین تعزیه‌خوان‌های ایران تصویربرداری شد و فرهاد صبا و اصغر رفیعی‌جم به شكل همزمان تصاویر فیلم را ثبت كردند.

به گزارش فارس، سینماگران ایرانی، در فیلم‌های مختلف تجربی و مستند و نیز كارهای تلویزیونی به واقعه عاشورا پرداخته‌اند اما به‌نظر می‌رسد سینماگران ایرانی این توان را دارند و باید بتوانند بیش‌از این به باورهای حسینی و قیام عاشورا را به شیوه‌های مختلف، در سینمای ملی ایران به تصویر بكشند.

منبع : فارس