والدین چه نقشی در تربیت مذهبی كودكان دارند ؟ ( قسمت دوم )
در قسمت قبل به اهمیت عبادت در كودكی پرداخته شد و در مورد نقش تمهیدی ، الگویی و تبلیغی والدین در تربیت مذهبی كودكان مطالبی ارائه شد ، اینك ادامه مطلب را پی می گیریم...
4- نقش تبشیری، تشویقی و تقویتی
مراد از تبشیر، آگاه كردن فرد از آن است كه اگركارخوبی انجام بدهد، در پایان به آن عطیه ای ( پاداش ) داده خواهد شد و خدای تعالی از این روش برای ترغیب بندگان به امور نیك استفاده كرده است، در آن جا كه می فرماید: وَ فاكِهَهُ مِمّا یَتخَّیرون و دیگرانی را كه در سطوح بالاتری هستند به كسب رضای معبود وعده داده، می فرماید:"رَضی الله عنهم و رَضوا عنه " و كسب رضایت خدا امرارزشمندی است و لذا در قرآن می فرماید:" و رضوان من الله اكبر"
پس می توان برای جلب نظر فرزندان به سوی عبادت و نماز، از تبشیر استفاده كرد. مانند پدری كه به كودك خود می گوید: اگر نماز بخوانی برایت فلان لباس را می خرم. او بدین ترتیب از روش تبشیر بهره جسته است، ولی در مورد كودكان باید تحقق وعده ها نزدیك و سریعاً قابل حصول باشد.
مراد از تشویق آن است كه پس از اتمام نماز به فرزندمان چیزی عطا كنیم . این امر موجب دوام عبادت و استمرار توجه به فریضه نماز می گردد.
كودك با دریافت پاداش تمایل بیشتری به انجام عبادت از خود نشان می دهد و باید به تدریج كه بزرگ تر می شود، سخن از اهمیت و فلسفه نماز نیز به میان آورد تا عادت كردن به اقامه نماز همراه با فهم و درك بهتر از این عبادت باشد.
در تشویق كودكان باید دقت كنیم چیزی كه در اختیار كودك قرار می دهیم مورد علاقه وی باشد. این امر در مورد تبشیر و تقویت نیز صادق است.
منظور از تقویت آن است كه در اختیار كودك چیزی را قرار بدهیم كه موجب احتمال افزایش رفتار در او بشود و تفاوت آن با تشویق دراین است كه تشویق موجب افزایش عمل نمی شود، اما تقویت می تواند چنین پیامدی را در برداشته باشد. بدین ترتیب اگر چیزی در اختیار كودك قرار بدهیم و باعث افزایش عبادت و نماز در وی بشود، آن چیز نقش تقویت كننده دارد. نتیجه آن كه باید برای تشویق و ترغیب فرزندان به امور عبادی از تبشیر، تشویق و تقویت كردن بهره بجوییم و حتماً برای اعطای شی ء به كودك ، بر اثر تجربه به امور مورد علاقه وی شناخت پیدا كنیم تا شاهد تاثیر فراوان آن باشیم.
5- نقش تسهیلی ( سهولت بخشی)
انجام عبادت و نماز به صورت كامل و تفصیلی و به جای آوردن تمامی شرایط آن كار دشواری است. لذا به منظور ترغیب كودكان می توان درعبادات آنان تسهیلاتی در نظر گرفت. همان گونه كه امام صادق (ع) فرمود: كودكان خود را در سحرگان بیدار كنیم تا روزه بگیرند اما در طول روز هر وقت كه خواستند می توانند افطار نمایند. دراین جا ملاحظه می شود كه با توجه به طاقت كم كودكان برای روزه داری و عدم توان گرفتن روزه كامل ، آنها را تشویق می نماییم به مقداری كه می توانند روزه بگیرند. برای نماز خواندن كودكان نیز می توان تسهیلاتی فراهم ساخت. برای مثال، تهیه آب ولرم در آن جایی كه آب خانه سرد است. این امر به ویژه برای خواندن نماز صبح توسط كودكان ضرورت دارد. پهن كردن جا نمازآنها ، یا مختصر كردن برخی از ادعیه در قنوت و اموری نظایر اینها می تواند انجام عمل عبادی توسط كودكان را سهولت بخشد. البته با افزایش سن آنان می توان بركیفیت عبادت های آنها افزود و سطح راز و نیاز آنان را با خالق اعتلا بخشید؛ اما تحمیل عبادت های سخت و دشوار و ایجاد سختی های فراوان كه با توان و سن آنها متناسب نیست می تواند موجبات زدگی از دین را فراهم سازد.6- نقش تذكر و یادآوری
به طور قطع كود كانی كه به تازگی به عبادت و نماز رو آورده اند ممكن است اوقات نماز را فراموش كنند و گاه ناخواسته نماز خود را در وقت مناسب نخوانند. به منظور پیشگیری از بروز چنین امری، باید در نظر داشته باشیم كه گاه تذكراتی را به چنین كودكانی بدهیم، اما تذكراتی ملایم و لطیف. برای مثال: پسرم الان موقع نماز ظهر است، عزیزم بیا نمازت را بخوان. ضرورت تذكر از آن جهت روشن است كه كودكان در شناخت وقت و زمان، به قابلیت و توانایی های كافی دست نیافته اند . چنین تذكراتی می تواند عبادت و نماز را به آنان یاد آوری كند و با عوامل زمینه ساز قبلی و ایفای نقش هایی كه قبلاً ذكر آنها رفت، انجام به موقع نماز را توسط آنان ممكن سازد. ولی اگر تذكرات به موقع والدین نباشد گاه كودك دچار فراموشی شده ، از اقامه نماز باز می ماند. وجود تذكرات لطیف و سازنده امری مفید و لازم است و حتی درمورد بزرگ ترها نیز مصداق خواهد داشت. چنان كه قرآن می فرماید: " فذكـّر اَن نفعت الذكری" و در آیه دیگری می فرماید: " فذكر، ان الذكری تنفع المومنین."
7- نقش حمایتگری
كودكان گاه در حین اجرای عبادت یا به هنگام برخورد با دیگران ممكن است دچار شبهاتی در مورد نماز و عبادت بشوند. همچنین ممكن است نكاتی كه می شنوند باعث تردید آنان شده، آنها را از خواندن نماز و انجام عبادت باز دارد. لذا به منظور حفظ تمایل و اشتیاق آنها به عبادت، باید درصدد حمایت از آنها برآمد و پاسخ این شبهات را با نگرشی علمی و عقلانی داد تا در خور فهم كودك باشد و حتماً باید به زبانی ساده بدان پرداخت تا مشكلاتی كه نسبت به انجام عبادت و نماز در ذهن كودك بروز كرده است برطرف شده، با آرامش و طیب خاطر به عبادت بپردازد. باید برای كودكان گفته شود كه وقتی آنها نمازمی خوانند خداوند به آنان حسناتی می دهد و آنها را بیشتر دوست می دارد. پس كودك برای انجام عبادت و ادامه دادن آن نیازمند حمایتگری بزرگ ترهاست و حمایت فكری و معنوی آنها كودكان را در انجام عبادات استوار می گرداند.بحث و نتیجه گیری
نماز خواندن در دین مبین اسلام اهمیت شایانی دارد. نماز ستون دین معرفی شده و آدمی را از زشتی ها و منكرات باز می دارد، چرا كه حق تعالی در قرآن می فرماید: "ان الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنكر". از سوی دیگر، برای حفظ ارزش والای نماز، علی (ع) در محراب و حسین بن علی (ع) در صحرای مالامال از عشق كربلا به شهادت رسیدند. خداوند می فرماید: "اَقم الصلوة لذكری"، نماز را برای ذكر من بر پا دار و ذكر را زمینه لازم برای ارائه لطف دانسته و فرموده:" واذكرونی اذكر كم"، مرا یاد كنید تا شما را یاد كنم و مراد از یاد، برخوردار كردن بندگان از الطاف مزید خویش است. نماز رمز دست یافتن به فلاح و رستگاری است: " قد افلح المومنون الذین هم فی صلوتهم خاشعون." و اگر انسانها ایمان بیاورند خدا درهای رحمت و بركت را از آسمآنها و زمین برآنها می گشاید و لذا فرمود: "و لو ان اهل القری آمنوا واتقوا لفتحنا علیهم بركات من السماء و الارض". نماز رمز این گشایش ها و بركت هاست و مددكارانسان در شرایط سخت محسوب می شود. بیهوده نیست كه ابن سینا این فیلسوف بزرگ مسلمان به هنگام برخورد با مشكلات و مسائل پیچیده ای كه قادر به حل آنها نبود رو به سوی خالق می كرد و نماز می خواند و به بركت این نماز ، خداوند مساعدت می نمود و معما گشوده می شد. رمز این حركت و تلاش ابن سینا را می توان در این آیه كریمه یافت كه می فرماید: "اِستـَعینوُا بالصَبر و الصَلوة ". یعنی از نماز و روزه كمك و استعانت بجویید. پس نماز را یاوری قدرتمند و حاوی فواید دنیوی و اخروی فراوان بدانیم. با چنین نگرشی باید به تشویق و ترغیب كودكان بپردازیم تا این عبادت حیات بخش از كودكی با وجود آنهاعجین گردد وسلامت دین و دنیا و جهان آخرت آنان در پرتو آن تأمین شود. والدین نیز برای تحقیق این امر در نزد ذات باری صاحب اجر خواهند بود.
