اهمیت عبادت در كودكی و نقش والدین در تربیت مذهبی كودكان ( قسمت اول )

كاربر محترم شما می توانید این مطلب را در دو قسمت مطالعه نمایید.

بارها شاهد آن بوده ایم  كه برخی افراد عبادات و نماز كودكان را نوعی بازی تلقی می كنند و آن را فاقد ثواب و اجر الهی می شمارند. حال آن كه چنین نیست و قطعاً عبادت دركودكی نیز حسناتی به همراه دارد. پس خوب است بدانیم كه واجبات بزرگسالان و اعمال مستحبی آنها برای كودكان مستحب است و گناهان آنها برای كودكان مكروه بوده و مباحات برای هر دو امری مباح است.

حال اگر ترتیبی اتخاذ شود كه كودكان دریابند انجام عبادت و نماز آنها، در پیشگاه خدا اجر خواهد داشت ، رغبت بیشتری برای انجام عبادت خواهند داشت. از طرف دیگر انجام عبادت ها در كودكی موجب ملكه شدن آنها می گردد و چنین كودكانی در بزرگسالی عبادات را با سهولت بیشتری انجام می دهند. اما آنان كه تا هنگام بلوغ نماز نخوانده اند ، این كار را با دشواری بیشتری انجام می دهند. پس اگر بخواهیم كودكان با عبادات خو بگیرند، باید دوره كودكی آنها را مغتنم بشماریم.

مسئله دیگر این است كه وقتی كودكی از دوران نوباوگی به عبادت روی بیاورد و برای انجام آن به مسجد و سایر اماكن مذهبی برود، از همان زمان، با چنین فضاهایی انس می گیرد و با انسان های با ایمان مأنوس می شود. انس با فضاهای مذهبی و با نیكان مانع گرایش به ورطه های فساد و نابودی گشته، انسانها را از دوستی با بدان برحذر می دارد و فرد با چنین خصوصیاتی به صلاح و زندگی پاك  نزدیك تر می شود. پس برای تربیت دینی كودكان باید از همان كودكی دست به اقدام زد تا آداب و رسوم و عبادات دینی در دل فرزندان پا بگیرد. به همین دلیل باید نقش هایی را در امر تربیت مذهبی فرزندان و اقامه نماز توسط آنان ایفا كنیم. این نقش ها عبارت اند از:

1- نقش تمهیدی ( مقدمه چینی )

برای زمینه سازی اعمال عبادی و نماز در كودكان باید نخست تمهیداتی فراهم بشود و در امر تربیت مذهبی فرزندان باید اقداماتی به عمل آید. پیامبر"ص" چنین عمل كرد: به هنگام تولد امام حسن(ع) و امام حسین (ع) در گوش راست آنان اذان و در گوش چپ این عزیزان اقامه خواند كه هردو عمل مستحبی قبل از نماز هستند.

امام چهارم (ع) در روایتی می فرمایند: وقتی كه كودك شما به سن سه سالگی رسید، به او بگویید كه كلمه لااله الا الله را بگوید. وقتی كه به سن سه سال و هفت ماه و بیست روز رسید به او بگویید كه نام پیامبر(ص) یعنی" محمد" را برزبان جاری كند و وقتی كه به سن چهارسالگی رسید به او بگویید كه بر پیامبر(ص) درود بفرستد (شایان توجه است كه این دو كار را درنماز به خوبی می یابیم). در پنج سالگی او را روی به قبله بنشانید ، و در 6 سالگی ركوع و سجده را به او بیاموزید و در هفت سالگی شستن دست ها را به وی آموزش بدهید( كه كنایه ازوضو گرفتن است).

امام صادق(ع) حتی درمورد روزه می فرمود: ما كودكان خود را در سحر گاهان بیدار می كنیم تا روزه بگیرند، اما درطول روز هر وقت كه خواستند می توانند افطار نمایند. مراد امام (ع) آن است كه بدین ترتیب باید كودكان را عادت داد تا به تدریج تمرین روزه داری نمایند و این امر آنهارا برای روزه داری كامل به هنگام بلوغ و تكلیف آماده می كند.

2- نقش الگویی

كودكان در تقلید پذیری شهره اند . آنها بسیاری از رفتارها و حركات را از طریق تقلید كردن از دیگران و بزرگ ترها می آموزند. به همین دلیل می گویند وقتی كه قصد آموزش رفتاری را به كودكان دارید، الگوی خوبی از آن رفتار را در معرض دید آنان قرار بدهید تا آنها به تبعیت از الگو بپردازند. علی (ع) فرمود: كونوا دعاه الناس بغیر السنتكم، یعنی مردم را با غیر زبان هایتان به راه خدا دعوت كنید. ایشان دعوت با عمل را مؤثرتراز دعوت از طریق سخن می دانست.

سعدی نیز می گوید:

بزرگی سراسر به گفتار نیست

دو صد گفته چون نیم كردار نیست

خداوند برای هدایت انسان ها، الگویی ارزشمند و متعالی در معرض دید آنها قرار داده است و می فرماید:" و قد كان لكم فی رسول الله اُسوةٌ حَسنه". پس به درستی كه پیامبر(ص) برای شما اسوه ی نیكویی است.

پیامبر علاوه برانجام واجبات و خواندن نمازهای واجب، به امور مستحبی توجه وافری داشت و به نوافل نیز می پرداخت. (شایان ذكراست كه برپا داشتن نماز شب بر پیامبر(ص) واجب بوده است.)

ما نیز در مقام والدین، اگر می خواهیم فرزندان خوبی تربیت كنیم كه نمازرا بر پای دارند، باید خود در مقابل آنها به عبادت و نماز قیام كنیم. هر چند كه دعوت آنان به نماز لازم است ، اما آثارعملی عبادت كه در معرض دید آنان قرارمی گیرد، تاثیر دعوت را دو صد چندان می كند. این روش را در تعلیم و تربیت، روش اسوه سازی می گویند. در روان شناسی نیز بندورا از آن تحت عنوان "سرمشق دهی " یاد می كند. او به هنگام بحث از نظریه یادگیری اجتماعی از یادگیری مشاهده ای سخن به میان می آورد . كودكان با مشاهده والدینی كه به اعمال نیك، عبادت و نماز می پردازند، به تقلید و تكرار آن رفتار مبادرت می كنند. حتی تقلید در بعد اجتماعی نیزمعنی دار است و از آن تحت عنوان تقلید اجتماعی یاد می كنند.

3- نقش تبلیغی

از دیگر نقش ها و وظایفی كه بر عهده والدین است، نقش تبلیغی است. امروزه آیین ها و كیش هایی كه غیر الهی اند وافكار بت پرستانه را در دنیا تبلیغ می كنند، كم نیستند. این آیین ها منادی نجات بشر بوده، وعده های فریبنده ای به مردم دنیا می دهند. همه ی آنها سعی می كنند كه با جاذبه های تبلیغ ، مردم را به سوی مسلك و مرام خود دعوت نمایند. برای مثال، در اینترنت به مقالات فراوانی  درباره این نوع كیش ها و فرقه های ضاله و گمراه كننده برمی خوریم كه از الفاظ فریبنده بهره می جویند .

راه هموار است و زیرش دام هاست

قحطی معنا میان نام هاست

لفظ ها و نام ها چون دام هاست

لفظ شیرین ریگ آب عمر ماست

سالانه عده ی زیادی با تأثیر پذیری از تبلیغات به مرام ها و مسلك های مختلفی می گروند. پس اگر آثار تبلیغات تا این حد زیاد است و تا آن حد كارایی دارد كه مردم را به تغییر مسلك و مرام می كشاند، می توان به نحو احسن در جهتی سازنده از آن بهره جست و با سخن گفتن درباره دین، عبادات و نماز و احكام آن، كودكان را به سوی عبادت جذب كرد. در قرآن نیز براین معنا تأكید شده است و خداوند پیامبر(ص) را مورد خطاب قرار داده، می فرماید:" یا ایها الرسول بَلّغ ما اُنزل الیك من ربك". ای پیامبر ابلاغ كن آن چه را كه از سوی رب و پروردگارت برتو نازل گشته است. مراد در این جا ابلاغ مسئله امامت علی (ع) است ، و تبلیغ رهبری دینی و ولایت علی (ع) تا آن درجه از اهمیت برخوردار است كه می فرماید:" و اِن لَم تـَفعل فـَما بـَلغت رسالته." و اگر آن را ابلاغ نكنی، رسالت خود را به نحو اكمل ابلاغ نكرده ای. آن روزی كه این تبلیغ صورت می پذیرد خدای تعالی آن را به عنوان كمال دین دانسته، می فرماید: اَلیوم اَكملتُ لكم دینكم و اَتممتُ علیكم نعمتی و رَضیتُ لكم الاسلام  دیناً.

نتیجه آن كه این همه اهمیتی كه امر تبلیغ در اسلام دارد و بزرگان و معصومانی چون علی (ع) قربانی تبلیغ دین خدا گشته اند، ما را بر آن می دارد كه به تبلیغ دین در خانه و بیان اهمیت نماز بپردازیم واگر چنین نكنیم قطعاً بچه ها به سوی عبادت و نماز گرایش چندانی پیدا نمی كنند.

ادامه دارد ...

در قسمت بعد ادامه ی نقش والدین عنوان خواهد شد.