دو معضل از جنس مونث
پنج چالش اصلى زنان و دختران در ایران و جهان (1)
بنابر باور بسیارى از صاحبنظران، انسان، محور توسعه پایدار است و جامعهاى مىتواند توسعه یابد كه همه افراد آن، ظرفیت توسعهپذیرى را داشته باشند و راهها و روشهاى مناسب براى حصول توسعه ی پایدار را بیابند. بنابراین، تا زمانى كه به زنان كشورمان به عنوان نیمى از نیروى انسانى در روند توسعه، توجّه كافى مبذول نگردد، تحقّق این آرمان، آرزویى محال به نظر مىرسد.
بررسى قوانین موجود، اعم از قانون اساسى و سایر قوانین، نشان مىدهد كه زنان ایران، مشكل اساسىاى از لحاظ قانونى ندارند؛ لكن عوامل اقتصادى، فرهنگى و سنّتى ویژهاى، در قالب قوانین نانوشته، مانع مشاركت كامل زنان در روند توسعه و استفاده از مزایاى توسعهاند.
در این نوشتار كوتاه، به دو مسئله مربوط به زنان و دختران در جوامع توسعهیافته و عقبمانده، اشاره مىشود و در مقاله ی بعد به 3 مورد دیگر اشاره می کنیم :
یك . اشتغال زنان
زنان، از اوّلین پگاه حیات جمعى بشر، در تمام عرصههاى اجتماعى، نقشى مؤثّر و تعیین كننده داشتهاند و براساس نظر بسیارى از محقّقان و مردم شناسان، سنگ بناى تمدّنهاى مادى جوامع در پى فراگیرى كشاورزى و زراعت توسط زنان نهاده شده است و شاید بتوان گفت كه تداوم، پیشرفت و تكامل جامعه ی اولیه انسانى، بیشتر مدیون تلاشها، كوششها، مجاهدتها و زحمات بىدریغ زنان بوده است تا مردان!
در جوامع گوناگون و در بین افراد مختلف، انگیزههاى بسیارى، زنان را به بازار كار مىكشاند كه در اینجا به مهمترین آنها (كه بالاخص در جامعه ما مىتواند مطرح باشد)، اشارهاى كوتاه خواهیم داشت:
1 . انگیزههاى اقتصادى
یكى از شایعترین دلایل اشتغال زنان، نه تنها در ایران، بلكه در جوامع مختلف، كمك به وضعیت اقتصادى همسر و خانواده است. بالا بودن هزینهها و تنوّع نیازها و خواستههاى خانواده، معمولاً مانع از آن است كه درآمد مرد به تنهایى از عهده ی اداره خانوار برآید. این نیاز، مخصوصاً در شرایط نابهسامانىِ اقتصادى، بیشتر ضرورت مىیابد و موجب روى آوردن زنان، به انواع و اقسام كارهاى دست پایین، با مزد بسیار كم مىشود.
2 . انگیزههاى روانى و استقلالطلبى
بسیارى از زنان، صرفاً به انگیزه ی نیل به استقلال مالى، راهى بازار كار مىشوند. بدین معنا كه حتى در صورت بىنیازى خانواده از درآمد آنها، به كار مىپردازند و دستمزد خود را به دلخواه، پسانداز یا هزینه مىنمایند. یكى از جنبههاى مهم اشتغال با انگیزه مذكور، احساس نوعى همآوردى با مرد در اداره امور خانه و در واقع، تقسیم مدیریت خانواده بین زن و مرد است.
میل به استقلال مالى در محیطها و جوامعى كه آمار طلاق بالایى دارند یا در آنها نرخ بىكارى و تلفات مردان بالاست و طبعاً زنان را با نوعى نگرانى و ترس از شرایط آینده مواجه مىسازد، اهمیت بیشترى مىیابد.
3 . انگیزههاى اجتماعى
گاهى هم میل به كسب هوّیت و شخصیت اجتماعىِ مؤثر، افراد را وادار به حضور در جامعه مىكند. محیط محدود خانه و كارهاى تكرارى آن، كه تقریباً تمام وقت مفید فرد را به خود اختصاص مىدهد، كمتر زمینهاى براى رشد ادراكى و شخصیتى فرد، باقى مىگذارد و در چنین شرایطى، زن براى جلوگیرى از رخوت و خُمود فكرى و روحى، خروج چند ساعته از محیط خانه را انتخاب مىكند. امّا در برخى از موارد، عامل اصلى شكلگیرى انگیزه حضور فعال در اجتماع و ورود به بازار كار، عرصه توانایىها و تخصّصهاى به دست آمده است. این مورد، شخصاً در مورد زنان تحصیل كرده و واجد تخصّصهاى مورد نیاز جامعه، مصداق پیدا مىكند.
اشتغال زنان، زمینه و مقدمهاى براى حضور اجتماعى آنان است و آثار اجتماعى این امر، دامنه وسیعى را در برمىگیرد. ضمن این كه امروزه، اشتغال زنان به عنوان یكى از عوامل تحقّق توسعه پایدار و همه جانبه تلقى مىگردد.
دو . فرار دختران
فرار از خانه، رفتارى است كه در ابتدا به صورت یك اقدام ساده انجام مىگیرد و سپس تا تكّدى، سرقت، خرید و فروش مواد مخدّر، اعتیاد، فحشا، قتل، و در نهایتْ خودكشى كشیده مىشود.
پدیده «دختران فرارى» با گسترش روز افزون خود، امروز به عنوان یك تهدید جدّى براى كانون گرم خانوادهها مطرح و عامل افزایش ناهنجارىهاى اجتماعى در كلانْشهرها شناخته شده است.
دختران فرارى، اقدام خود را نوعى «اعتراض» مىدانند و خود را قربانى روابط ناسالم خانوادهها و فراموش شدن خود در جامعه مىدانند. به اعتراف پژوهشگران اجتماعى، فرار دختران، نتیجه یك فرایند روانى و ذهنى در نوجوانان است كه براى رسیدن به امنیّت درونى و رهایى از سلطه ی والدین، زندگى خانه به دوشى را برمىگزینند.
در ایران، از حدود پنج سال پیش به دلیل افزایش فراریان از خانه، به این معضل توجه شده است و فرار كودكان و نوجوانان، به عنوان یك آسیب جدّى، مورد بررسى قرار گرفته است.
طبق آمارهاى منتشر شده: در سال 1378، 937 دختر فرارى و 735 پسر فرارى توسط نیروى انتظامى در تهران دستگیر شدهاند. به این ترتیب، تعداد فراریان از خانه 30 درصد نسبت به سال قبل، افزایش داشته است. سال 1378 تا 1379، 5450 دختر فرارى و 5000 پسر فرارى در تهران دستگیر شدهاند كه 96% آنان بدون سابقه كیفرى بودهاند.
آمارها نشان مىدهد افرادى كه از خانه فرار مىكنند، غالباً 14 تا 25 سال دارند و 80 درصد آنها به دلیل ناسازگارى با والدین، ترجیح مىدهند خانه ی خود را ترك كنند.
از مهمترین علتهاى فرار دختران، طلاق و اعتیاد والدین است. طلاق، روابط عاطفى و ارتباطات سالم انسانى را سست مىكند و این خلأ عاطفى، باعث مىشود كه دختران، از خانه بگریزند.
منابع
1 . مباحثى پیرامون اشتغال زنان، حمید محمدى، تهران: اداره كل پژوهشهاى سیما، 1380 .
2 . زن و توسعه پایدار، گروه تدوین، تهران: انتشارات سازمان محیط زیست، 1378 .
3 . فرار دختران، صادق برزگر، قم: نشر جمال، 1382.
4 . روان شناسى فرار از خانه، مریم حیدرى، قم: مهر قائم، 1381.
5 . زنان، مشاركت و برنامهریزى براى توسعه پایدار (ج2)، تهران: مركز امور مشاركت زنان ریاست جمهورى
ادامه دارد ...
