حمام – آب انبارها ( قم )

حمام حاج عسگرخان

در بافت قدیم  قم ، درشمال راسته ی بازار، حمام حاج عسگر خان واقع است . این مجموعه از دو بخش حمام  و چاله حوض تشكیل شده و با تغییر درسیستم حرارتی و روشنایی هنوز به كار خود ادامه می دهد. در ورودی حمام در كنار مغازه های راسته بازار قراردارد.

در قسمت ورودی حمام، كتیبه ای سنگی دیده می شود. بر اساس این كتیبه ، تاریخ ساخت حمام سال 1216 هـ . ق ذكر شده و با این حساب می توان ساختمان آن را به اوایل دوره قاجاریه و حكومت فتحعلی شاه  قاجار نسبت داد.

ورود به حمام از طریق یك ورودی مستطیل شكل ، كه با چند پله در سطح پایین تری از سطح گذر بازار قرار دارد ، میسر است . بعد از آن وارد اولین فضای اصلی حمام می شویم كه مربعی به ابعاد 10/11 متر است . در مركز این فضا ، گنبدی قرار دارد كه روی هشت ستون پنج ضلعی بر پا شده است . نحوه قرارگیری اضلاع این پنج ضلع ، به صورت قرینه و هماهنگ با اضلاع مربع اطراف آن ، فرم زیبایی را به وجود آورده است . سپس یك هشتی كوچك قرار دارد كه به دومین گنبد بزرگ حمام راه دارد . نقشه این گنبد نیز مربعی با ابعاد حدود 10 متر است كه چهارستون در وسط آن قرار گرفته و گنبد روی آن ایجاد شده است . در انتهای منبع آب قرار دارد.

فضای زیرگنبد اول به عنوان رختكن مورد استفاده است و كاربندی ساده و زیبایی زیر گنبد را پوشش می دهد . فضای گنبدی دوم ، قسمت اصلی شست و شو است كه در حال حاضر با دوش های ایجاد شده در اطراف آن ، مورد استفاده قرار می گیرد .

به موازات این فضاها در شرق ساختمان ، چاله حوض واقع است . چاله حوض كه به صورت نیمه مخروبه بر جای مانده ، دارای سكویی در دور تا دور است كه باساروج (1) پوشیده شده است . به گفته ی اهالی، در گذشته چاله حوض پر از آب و به عنوان منبع مورد استفاده بود . از دیگر حمام ها ی تاریخی استان قم می توان از حمام روستای قبادبزن در بخش كهك نام برد كه از دوره قاجار به جای مانده است .

آب انبارها

در استان قم آب انبارها از كاركرد مهمی برخوردار بودند. به عنوان مهم ترین آب انبارهای استان می توان از موارد زیر یاد كرد:

آب انبارالبرز: این آب انبار در بخش كهك ، شهر كهك و در كنار مسجد جامع و گورستان قدیم شهر واقع است و از دوره قاجاریه به جای مانده است .

آب انبار پاچیان : این آب انبار در بخش جعفریه در روستای پاچیان قرار دارد و به دوره قاجاریه تعلق دارد .

آب انبار چهل اختران: این آب انبار در شهر قم ، پشت بقعه چهل اختران واقع شده و از دوره قاجاریه به جای مانده است .

آب انبار راهجرد : این آب انبار در روستای راهجرد از بخش خلجستان واقع شده و به دوره صفویه تعلق دارد.

آب انبار طیب و طاهر : این آب انبار كه در بخش مركزی واقع شده در كنار امامزاده طیب و طاهر قرار دارد و متعلق به دوره قاجاریه است .

آب انبار كاج : در بخش مركزی روستای كاج واقع شده و از دوره قاجاریه به جای مانده است .

آب انبار كاروانسرای صدر آباد : این آب انبار در بخش مركزی واقع شده و در كنار كاروانسرای صدرآباد قرار دارد. بنای آب انبار به دوره صفویه و قاجاریه تعلق دارد .

آب انبارآجری كاروانسرای پاسنگان ؛ این آب انبار كه در كنار كاروانسرای پاسنگان واقع شده ، به دوره قاجاریه تعلق دارد.

آب انبار سنگی كاروانسرای پاسنگان؛ این آب انبار نیز در كنار كاروانسرای پاسنگان قرار دارد و از دوره قاجاریه به جای مانده است .

آب انبار كوه سفید؛ این آب انبار در روستای كوه سفید از بخش مركزی واقع شده و به دوره قاجاریه تعلق دارد.

آب انبار كهك ؛ این آب انبار در كنار مسجد جامع شهر كهك از دوره صفویه  به جای مانده است .

آب انبار مبارك آباد ؛ این آب انبار در روستای مبارك آباد بخش مركزی واقع شده و به دوره قاجاریه تعلق دارد.

ساروج : مخلوطی است از آهك و خاكستر یا ریگ كه در آب به مرور جذب انیدرید كربنیك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می كنند.

کتاب میراث فرهنگی استان قم

زهره پری نوش - سایت تبیان