تبیان، دستیار زندگی
گستردگی و فراوانی چشمه‌های تراور تن ساز و پدیده‌های برآمده از فعالیت‌ آنها در منطقه تکاب چندان چشمگیر است که به گونه خود، در تمام ایران بی‌مانند است. این چشمه‌ها و نیز شکل‌های طبیعی گوناگون که آب‌های در بردارنده املاح آهکی پدید آورده‌اند، زیبایی ویژه‌...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چشمه‌های تخت سلیمان، پدیده‌ای بی مانند در ایران(1)

پدیده‌ای بی مانند در ایران(1)

گستردگی و فراوانی چشمه‌های تراور تن ساز و پدیده‌های برآمده از فعالیت‌ آنها در منطقه تکاب چندان چشمگیر است که به گونه خود، در تمام ایران بی‌مانند است. این چشمه‌ها و نیز شکل‌های طبیعی گوناگون که آب‌های در بردارنده املاح آهکی پدید آورده‌اند، زیبایی ویژه‌ای به طبیعت خشن و کوهستانی منطقه داده است. مردمان بومی منطقه بر این باورند که آب‌های تراورتن ساز رازهای نهفته بسیار در خود دارند، رازهایی که ساختن بناهای پیرامون آنها با گونه‌ای تقدس ویژه آمیخته است.

به تعبیر این پژوهشگران، ایجاد زندان‌ها و قلعه‌ها در کنار پدیده‌های برآمده از جریان آب‌های آهکی راز و رمزهای بسیار در بردارد و در فرهنگ افسانه‌ای این مردم جایگاه ویژه یافته است. این چشمه‌ها و آثار باستانی پیرامون آنها هر سال بسیاری از مسافران را از آذریایجان و کردستان به منطقه تکاب می‌کشاند، مسافرانی که گاه برای مداوای بیماری‌های جلدی و اعصاب به درون چشمه‌های آب گرم می‌روند و نیز در طبیعت زیبای منطقه به گشت و گذار می‌پردازند.

چشمه‌های آهک ساز تکاب:

پدیده‌ای بی مانند در ایران(1)

پیرامون تکاب، بویژه در نواحی شمالی آن، چشمه‌های آهک ساز آب سرد (و گاه گرم) و همچنین نهشته‌های گسترده از تراورتن دیده می‌شود که پدید آمده از جوشش این چشمه‌های خشک شده قدیمی  هستند. بیشتر این چشمه‌ها و همچنین نهشته‌های تراورتن در راستای گسل، «قیزجه- چهاراتاق» است که از شمال به سوی شمال باختر کشیده شده و از روستای آب گرم در شمال تا روستای آی قلعه سی در جنوب، به درازای تقریباً 70 کیلومتر، امتداد دارد.

کارشناسان می‌گویند: نهشته‌های تراورتن تکاب گستره‌ای را که 300 کیلومتر مربع برآورد می‌شود و پهنای آن 10 تا 50 متر است، پوشانده‌اند، از این رو، انگاره بر این است که آب دهی چشمه‌های پدید آورنده آنها بسیار زیاد و مقدار املاح بیکر بنات در آنها خیلی بیشتر از حد اشباع بوده است. بیشتر این چشمه‌ها اکنون خشک شده‌اند و تنها چشمه‌ تخت سلیمان با بیش از 95 لیتر آب دهی در ثانیه هنوز جاری است.

رسوب‌های چشمه‌های تراورتن ساز تکاب اشکال طبیعی زیبایی پدید آورده‌اند که با نام‌های ویژه‌ای در فرهنگ مردم منطقه و آذربایجان و حتی ایران شهرت یافته‌اند؛ از جمله تخت سلیمان، زندان سلیمان، قلعه بردینه، زندان برنجه، زندان بنی کندی و ... که همراه با آثار باستانی دیگری چون قلعه بلقیس از گذشته‌های بر رونق این سرزمین حکایت می‌کنند.

تخت سلیمان:

پدیده‌ای بی مانند در ایران(1)

چشمه‌ بزرگ و آهک ساز تخت سلیمان که مردمان محلی گاه آن را دریاچه تخت سلیمان می‌نامند، میان دو روستای نصرت‌آباد و همپا قرار گرفته و بزرگترین و پرآب‌ترین چشمه آهک ساز منطقه است.

آب آن که کاملاً سرد و زیاد است، از دو کانال شمالی و جنوبی خارج می‌شود. مقدار گازهای co2 و sh2 چشمه چندان زیاد نیست، ولی املاح بی‌کربنات آن بیش از حد اشباع است. دهانه آن همانند دریاچه‌ای زیبا و به شکل بیضی است؛ قطر بزرگ این بیضی 120 متر و قطر کوچک آن 80 متر برآورد می‌شود؛ همچنین عمق آن به حدود 60 متر می‌رسد. احتمالاً دهانه این چشمه در آغاز پیدایش بسیار کوچکتر (شاید کمتر از یک متر) بوده است و سپس بر اثر انحلال دوباره فرآورده‌های تراورتن، بر اثر آمیزش با آب محتوی اسید کربنیک، دور دهانه خورده شده و قطر آن رفته رفته افزایش یافته است. به سبب آب‌دهی زیاد در گذشته و نیز مقدار زیاد املاح بی‌کربنات کلسیم آب، این چشمه‌ مانند چشمه‌های دیگر، فرصت پدید آوردن مخروط نیافته و سکویی تخت و صاف از نهشته‌های تراورتن ساخته که حدود 10 متر بالاتر از دشت پهلویی جای گرفته است. گستره این سکو مستطیلی به درازای 400 متر و با 300 متر پهناست.

پدیده‌ای بی مانند در ایران(1)

گویا نامگذاری تخت سلیمان برای این چشمه آهک ساز به علت وجود این لایه ستبرسکو مانند تراورتن باشد و با حضرت سلیمان چندان ارتباطی نداشته باشد، هر چند وجود کوهی با نام بلقیس که 2هزار و 332 متر ارتفاع دارد و در 15 کیلومتری شمال چشمه است و نشانه‌های یک دژ کهن را ترسیم می‌کند، به این باور دامن می‌زند که نام تخت سلیمان شاید چندان بی مسما نیست. بر روی این سکوی تراورتن بقایای دژ و کاخی با شکوه است که آتشکده بزرگ آذر گشسب، یکی از سه آتشکده بزرگ و بنام ساسانی در آن جا داشته است. برپایه بررسی‌های باستان شناسی‌این دژ همان «شیز» کهن است که در زمان ساسانیان به «کنشرک» معروف بوده است، دیوار دژ که درست در لبه‌های سکوی تراورتن است، از قطعات تراورتن و ملات آهک ساخته شده است، این دیوار 6 تا 8 متر بلندی و حدود 4 متر پهنا دارد. درازی دیوار هزار و 120 متر است و 38 بارو، با 25 متر فاصله میان 2بارو، دارد. دو دروازه اصلی و بزرگ، محل ورود و خروج دژ بوده است.

جایگاه دوره تاریخ تمدن:

پدیده‌ای بی مانند در ایران(1)

تخت سلیمان را جایگاه یا برآینده دور تاریخ تمدن در ایران دانسته‌اند؛ چنانکه پژوهشگران می‌گویند: تخت سلیمان در دوران‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی گذرگاه راه‌های عمده‌ای بوده که از همدان به ارمنستان و آسیایی صغیر می‌رفته است. پس از آن، در زمان ابقاخان مغول نیز مورد توجه قرار گرفته است؛ چنانکه این خان مغول نیز کاخی بر روی بقایای کاخ بزرگ خسرو، در ضلغ باختری دریاچه، ساخته است که نشانه‌های آن هنوز برجاست.

مطالب مربوط به استان:

پدیده‌ای بی مانند در ایران(2)