سالروز درگذشت «محمدرضا كلهر» خوشنویس روزنامه وقایع اتفاقیه
29 مردادماه سالروز درگذشت «محمدرضا كلهر» مبتكر شیوه‌ای نو در خط نستعلیق و خوشنویس روزنامه وقایع اتفاقیه درعهد قاجار است.
،میرزا رضا كلهر،خوشنویس برجسته عهد قاجار،نویسنده روزنامه وقایع اتفاقیه و مبتكر شیوه ای جدید در نستعلیق بود كه بعد از «میرعماد» از او به عنوان بزرگترین خوشنویسی ایرانی یاد می‌شود.
در زمان كلهر صنعت چاپ به روش چاپ سنگی به ایران آورده شد. ظریف بودن حروف مانعی برای چاپ سنگی نستعلیق بود و همین امر سبب گردید كه كلهر با تغییراتی در سبك و روش میر عماد شیوه تازه‌ای را برای نستعلیق بوجود آورد كه مناسب برای صنعت چاپ باشد.
میرزا رضای كلهر، در تابستان سال 1208 ه.ش، در كرمانشاه متولد شد. پدرش «محمد رحیم بیگ» سردسته سواره نظام ایل كلهر بود.
«كلهر» نام یكی از ایلات كرد اطراف كرمانشاه است كه در سوار كاری و شمشیر زنی شهرت داشتند و تمام جوانانش را به آموختن سواركاری و شمشیر زنی وادار می كردند و محمدرضا نیز از این قاعده مستثنی نبود؛ اما او سوار كاری را دوست نداشت و آن را كنار گذاشت و نزد پسرعمویش، كه خط خوشی داشت، به خواندن و نوشتن پرداخت.
كلهر كم كم به نوشتن خط علاقمند شد و چون در ایل استاد خط وجود نداشت، با رضایت پدر راهی تهران شد و به شاگردی مكتب «میرزا محمد خوانساری» در آمد. خوانساری خط تعلیق را به استادی و مهارت تمام می نوشت و شهرت بسیاری در این خط داشت.
سه سال از شاگردی محمدرضا گذشت تا اینكه، به قول استاد، خطش «رام» شد و شكل و شمایلی پیدا كرد.آخرین مشقی كه به استاد نشان داد، مورد تمجید او قرار گرفت و به او گفت: از این به بعد جستجو كن و از آثار استادان قدیم، نكته هایی تازه بیرون بكش و در نهایت خطی بپرور،كه بدون امضا معلوم شود خط توست.
از آن به بعد از هر كس كه در خوشنویسی سر رشته ای داشت ، سراغ مرقعات ( مجموعه ای از آثار خط یا نقاشی كه به شیوه ای هنرمندانه كنار هم قرار گیرد ) استادان گذشته را می گرفت. با این كه خرید اغلب مرقعات و قطعات برای او ناممكن بود، اما تا جایی كه دخلش اجازه می داد ، آنها را خریداری می كرد و بقیه را از دیگران به امانت می گرفت، تا از روی آنها مشق كند. محمد رضا از آثار استادان در گذشته، بیشتر از همه به خط میرعماد الحسنی علاقه داشت و مناسب ترین خط را ، خط میرعماد می دانست.
گذر زمان محمد رضا را از خوشنویسی ناشی و تازه كار، كه حروف و كلمات را با ذوق و سلیقه شخصی می نوشت (بدون رعایت تناسبات و نسبت های خط)، به شاگردی در پایه استادی تبدیل كرد.
محمدرضا كلهر، در سال 1226، پیغامی از دربار دریافت كرد مبنی بر اینكه برای تعلیم خط به «ناصرالدین شاه» راهی دربار شود. در مجلسی كه برای معرفی او به شاه ترتیب دادند، امیر كبیر و چند نفر دیگر حضور داشتند. امیر به گرمی از كلهر استقبال كرد و قرار شد هر هفته در دو جلسه به شاه تعلیم خط بدهد.
پس از مدتی، كلهر به زادگاه و ایل خود برگشت و ازدواج كرد. ناصر الدین شاه به او پیشنهاد كرد كه به چاپخانه (به ریاست محمد حسن خان ) برود و حقوق بگیر دایم آنجا شود، اما كار در دربار با روحیه او سازگاری نداشت.
پس از مدتی، به منظور تعلیم خط به دو پسر قوام الدوله (از منشیان میرزا آقاخان نوری، صدر اعظم ناصرالدین شاه) به منزل او رفت. برایش حجره خصوصی و حقوق خوبی هم ترتیب دادند. در همان حجره، به عادت همیشه، تا دیر وقت در پرتو نور چراغ‌های گرد سوز، مشق می كرد. وی مدتی بیش در آنجا دوام نیاورد و از خانه قوام هم رفت.
كلهردر سال 1261، به رغم نفرتی كه از همراهی با شاه داشت ، وقتی از اعتماد السلطنه شنید كه سفر مشهد مقدس در پیش است، به شوق زیارت حرم امام رضا (ع) همراهی با كاروان شاه را قبول كرد. در این سفر، اعتمادالسلطنه روزنامه ای به چاپ رساند كه كلهر خطاطی متن آن را به عهده داشت. به تدبیر اعتمادالسلطنه، تمام وسایل چاپ سنگی همراه كاروان بود و هر چند روز یك بار، متن سفر نامه و گزارش‌های روزانه نوشته و در شش یا هفت صفحه چاپ سنگی و منتشر می‌شد.
كلهر از خوشنویسان برجسته عهد قاجار بود و روزنامه «وقایع اتفاقیه» را نیز می نوشت. میرزای كلهر شاگردانی هم داشت، اما تنها «میرزا زین‌العابدین» خوشنویس بود كه بعد از استادش در آسمان هنر درخشید و در لوح ضمیر استادان و هنرجویان این رشته ماندگار ماند.
از میرزا محمد رضا كلهر، دو دسته آثار باقی مانده است:
الف) آثار چاپ سنگی كه عبارت اند از : مخزن الانشاء ، قسمتی از دیوان فروغی بسطامی ، قسمتی از ریحانة الادب ذكاء الملك فروغی ، قسمتی از دیوان قاآنی ، منتخب السلطان سعدی و حافظ ، مناجات خواجه عبدالله انصاری ، رساله غدیریه ، فیض الدموع ، نصایح الملوك، قسمتی از سفرنامه كربلای ناصر الدین شاه ، روزنامه اردوی همایون، قسمتی از روزنامه شرف.
ب ) آثار دست نویس كه عبارت اند از : مخزن الانشاء ، فیض الدموع ، گاهنامه ها و تقویم ها ، خواص السور (در حاشیه و متن قرآن مجید) ، سیاه مشق‌ها ، فرامین و عریضههای گوناگون.
میرزا رضا كلهر در وبای عام تهران، در روز جمعه، بیست و نهم مرداد ماه 1291، درگذشت و در تهران به خاك سپرده شد.
منبع : فارس
