اخلاق و ویژگی‌های فردی و اجتماعی «امام باقر علیه السّلام»

پنجمین ستارة پرفروغ ولایت و امامت ، حضرت باقر ـ علیه السّلام ـ در سال 57 هجری[1] در شهر مدینه چشم به جهان گشود. او هنگام وفات پدر بزرگوار خود امام زین العابدین ـ علیه السّلام ـ كه در سال 94 هـجری رخ داد، 39 سال داشتند. نام او «محمد»، كنیه‌اش «ابوجعفر» است و «باقر» و «باقرالعلوم» لقب او می‌باشد.
مادر حضرت «ام عبدالله» دختر امام حسن مجتبی ـ علیه السّلام ـ ایشان نخستین كسی بود كه از طرف پدر و مادر فاطمی و علوی بودند. امام باقر در سال 114 هجری در مدینه درگذشت و در قبرستان بقیع، كنار قبر پدر و جدش، به خاك سپرده شد. دوران امامت آن حضرت 18 سال بود. امام باقر ـ علیه السّلام ـ با پنج خلیفة اموی در عصر خود معاصر بودند كه عبارتند از:
1. ولید بن عبدالملك (86 ـ 96)
2. سلیمان بن عبدالملك (96 ـ 99)
3. عمر بن عبدالعزیز (99 ـ 101)
4. یزید بن عبدالملك (101 ـ 105)
5. هشام بن عبدالملك (105 ـ 125)
اگر به نقل برخی از خصلت‌های پسندیدة امام باقر ـ علیه السّلام ـ یا خصال یكی از معصومین ـ علیهم السّلام ـ می‌پردازیم، برای آن است که شواهد روشنی بیاوریم تا به اندازه وسع، خود را به آنها مزین سازیم و می‌دانیم كه زندگی آنان تصویری واقعی از قرآن كریم است و شعاعی فروزان برای هدایت انسان‌ها.

اخلاق اجتماعی:
ابن شهر آشوب در كتاب مناقب در مورد امام باقر ـ علیه السّلام ـ می‌نویسد:
او راستگوترین و گشاده روترین و بخشنده ترین مردمان بود در میان اهل‌بیت ـ علیهم السّلام ـ كمترین ثروت و در عین حال بیشترین هزینه را داشت، هر جمعه یك دینار صدقه می‌داد و می‌فرمود: صدقه روز جمعه به خاطر فضیلت این روز بر دیگر روزها، دوچندان می‌شود. هر گاه پیشامدی غم انگیز به او روی می‌نمود، زنان و كودكان را جمع می‌كرد خود دعا می‌كرد و آنان آمین می‌گفتند. بسیار ذكر خدا می‌گفت. راه می‌رفت در حالی كه ذكر خدا می‌كرد، غذا می‌خورد با مردم سخن می‌گفت باز از ذكر خداوند غافل نمی‌شد. فرزندانش را جمع می‌كرد و به آنان می‌فرمود تا سرزدن آفتاب ذكر بگویند.
شیخ مفید نیز دربارة آن حضرت می‌گوید: مراتب بخشندگی او در خاص و عام آشكار و بزرگواری‌اش در میان مردم مشهور و با وجود كثرت عیال و متوسط بودن وضع زندگی‌اش به احسان وبخشندگی مشهور بودند. [2]

اخلاق بندگی:
از افلج، آزاد كرده امام باقر ـ علیه السّلام ـ، می‌گوید: با محمد بن علی به قصد حج بیرون شدم، چون به مسجد درآمد به خانة خدا نگریست با بانك بلند گریست، عرض كردم: پدر و مادرم فدایت مردم به شما می‌نگرند ای كاش اندكی صدای خود را پایین می‌آوردید. امام به من پاسخ داد: وای بر تو ای افلج! چرا نگریم؟! شاید خدای تعالی در اثر این گریه بر من به مهربانی بنگرد و فردا در پیشگاهش سرفراز و رستگار شوم. افلج گوید: آنگاه امام طواف كرد و سپس آمد تا نزد مقام نمازگزارد سپس سر از سجودش برداشت و دیدم كه پیشانی آن حضرت از بسیاری اشك، خیس و تر شده است.
افلج می‌افزاید: آن حضرت هرگاه می‌خندید، می‌فرمود: اللهم لا تمقتنی یعنی خداوندا بر من خشم مگیر! [3]
امام باقر ـ علیه السّلام ـ و ویژگی‌های ظاهری ایشان[4]
ابن شهر آشوب در مناقب می‌نویسد: امام باقر ـ علیه السّلام ـ میانه بالا و چهارشانه بود. چهره‌ای نورانی و مویی مجعد و سیمایی گندمگون داشت، خال سیاهی بر روی گونه و خال سرخی بربدنش دیده می‌شد، میان باریك و صدایش خوش آهنگ بود.

اخلاق فردی:
1. حلم امام ـ علیه السّلام ـ
حلم امام از بارزترین صفات ایشان می‌باشد كه مورخین اجماع دارند هرگز بدی نكرد به كسی كه به او اهانت و ظلم كرده بود و حتی در مقابل به آن شخص نیكی و احسان می‌نمود، موارد زیادی روایت شده از جمله: شخصی از اهل كتاب به امام ـ علیه السّلام ـ گفت، أنت بقر!، امام با مهربانی و ملاطفت فرمودند: لا أنا باقر، یعنی نه، من باقر هستم.

2. صبر امام ـ علیه السّلام ـ
روایت كرده‌اند از عظمت صبر آن امام ـ علیه السّلام ـ گاهی با اصحاب جلوس می‌كرد و در آن حال از خانه‌ای صدای بلندی را می‌شنید. (به علت از دست دادن فرزند یا وابسته ای در منزلش) فوراً بسوی آن خانه یكی از اصحاب را می‌فرستاد می‌فرمودند: «الحمد لله علی ما أعطی و له ما أخذ إنهَهُم عن البكاء و خذوا فی جهازه، واطلبوا السكینة، و... » سپاس خداوند را به آن چه که عطا کرده بود و آن چه گرفته مال او بود از گریه نهی کن و آماده تجهیز او (مرده) باشید، آرامش بخواهید از خداوند در مصیبت و هر گاه کسی مراجعه می کرد جهت رفع نیاز از او رفع نیاز می کرد، در کرم و سخاوت همچون اجدادش شهره بود و بدیل نداشت.

3. كرم و سخاوت امام ـ علیه السّلام ـ
چنان که بدین وصف سخاوتش توصیف شده:
لو كان یوجد عرف مجد قبلهم
لوجدته منهم علی أمیال
اگر مجد و بزرگواری قبل از آنها (ائمه) پیدا شود تنها در بین آنها به جهاتی این مجد دیده می شود.
إن جئتهم أبصرت بین بیوتهم
كرماً یقیك مواقف التسال
اگر به سوی آنها روان شوی بینا شوی از کرم آنها در بین خانه های آنها که مواقف کردند.
نورالنبوة والمكارم فیهم
متوقع فی الشیب والاطفال
نور نبوت و مکارم اخلاق در پیر و جوان آنها و کودکانشان، به امیدواری است.

4. صله و پاداش به اصحاب
بهترین و نیکوترین چیز نزد امام ـ علیه السّلام ـ در این دنیا دادن صله به برادران دینی خود بود و به آن عشق می‌ورزیدند، هرگز از دادن صله ملول نمی‌شدند، حتی به فرزند خود امام صادق ـ علیه السّلام ـ عهد كردند كه بعد از خود به دیگران انفاق كنند.
علم و دانش امام ـ علیه السّلام ـ [5]
این بعد از شخصیت پیامبر گونه امام باقر ـ علیه السّلام ـ بر هیچ كس پوشیده و مخفی نیست، دوست و دشمن همگی اذعان دارند كه ایشان شكافنده علم می‌باشد سخنان اهل سنت در این مورد بی شمارند برای اختصار یك مورد نقل می‌نماییم، كه (خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل ...)
احمد بن محمد ابن خلكان (608 ـ 681 هـ )
ابن خلكان از مشاهیر مورخین و قضات و علمای نامی قرن هفتم هجری در اصول اشعری و در فروع شافعی مذهب بود و كتاب «فرضیات الأعیان و ابناء الزمان» از اوست، ابن خلكان از متعصبین اهل سنت بوده، دربارة امام باقر می‌نویسد:
«ابوجفر محمد بن زین العابدین ... ملقب به «باقر» یكی از ائمه دوازده گانه در اعتقاد شیعه امامیه و پدر (امام) جعفر صادق ـ علیه السّلام ـ می‌باشد و باقر عالم بزرگ و سید عظیمی بود و به این جهت به او «باقر» گفته می‌شد كه علم را می‌شكافت و به آن توسعه می‌داد.


شاعر چنین گفته:
یا باقر العلم لاهل التُقی
و خیر مَن لبّی علی الاجبل
ای شکافنده علم برای پرهیزگاران و ای بهترین کسی که بر کوه های حجاز لبیک گفتی

در پایان از هرگونه قصوری چه از لحاظ لفظی یا معنا و مفهومی از خوانندة محترم پوزش می‌خواهیم و برای درك مطالب بیشتر به كتب دیگر مراجعه شود و مهمتر از هر چیز جامة عمل پوشانیدن به علم و معلومات خود و مزین شدن به اخلاق معصومین نیكو و پسندیده می‌باشد.



منبع: وبسایت اندیشه قم