یک هدیه مناسب
تردیدی نیست که بازی، یکی از فعالیت‌های اساسی کودکان است. کودکان از طریق بازی، خود و دنیایشان را می‌شناسند و نسبت به آن آگاهی و تجربه کسب می‌کنند. بازی به کودکان فرصت می‌دهد تا افکار و احساساتشان را بیان کنند، رفتار خود را کنترل کرده و در عین حال زمینه‌ای فراهم می‌سازد تا جدیت تصمیم‌گیری، حل مساله، همکاری و ابتکار در کودک افزایش یابد.
ارزش بازی از ابعاد گوناگون جسمانی، روانی، عاطفی، شناختی و اجتماعی قابل بررسی است و هر یک به نوبه ی خود تأثیر مثبت خود را در روند زندگی کودک به جای می‌گذارد. به طور مثال، بازی‌های جسمانی باعث می‌شود تا بافت‌ها و دستگاه‌های مختلف بدن از قبیل دستگاه گردش خون، تنفس، گوارش، بافت استخوانی، سیستم عصبی و ... بالاخره عضلات بدن رشد کند و طبیعتاً هر چه فعالیت‌های کودک متناسب‌تر باشد، هماهنگی میان سیستم‌های ارگانیکی نیز متناسب‌تر خواهد بود . بازی،اجتماع کوچک کودکان،محیط بازی کودکان به مثابه یک اجتماع کوچک است با قوانین و نقش‌های خاص خود. کودک در حین بازی این امکان را بدست می‌آورد که نه تنها به خود بیندیشد، بلکه به ارزش دیگران نیز پی ببرد و متوجه مقررات و قوانینی که در واقعیت‌های اجتماعی نیز وجود دارد بشود. در اینجا تکنیک و اخلاق، تواماً وارد بازی می‌شود و عدم رعایت آن مجازات دارد. علاوه بر آن بازی وسیله‌ای است برای «بیان خود» زیرا در طی بازی کودک، رفتار، احساسات و ایده‌های خود را به راحتی نشان می‌دهد.
نقش والدین در انتخاب اسباب بازی کودکان
طبیعی است که دنیای کودک محدود به خود او نیست و عوامل گوناگونی مثل سن، هوش، جنسیت، همبازی ،محیط ، فضای زندگی، نقش اطرافیان و اسباببازی در آن اثر‌گذار است. یکی از عوامل مهم بزرگترها هستند که خرید آن را به عهده دارند. آنها باید علاوه بر شناخت ویژگی‌های سنی کودکان خود، اسباببازیها و کاربردشان را بشناسند و صرفاً برای رفع تکلیف به خرید اسباببازی مبادرت نورزند. والدین گاه براساس علاقمندی خود اقدام به انتخاب می‌کنند بدون آنکه شناخت کاملی از آن وسیله داشته باشند. مثلاً انتخاب وسایل ساختمان سازی با قطعات متعدد برای کودکان کوچک و یا دوچرخه‌ای که توان حرکتش برای کودک وجود ندارد. و یا خرید اسباببازی صرفاً به علت جنسیت کودک که ماشین برای پسران است و عروسک برای دختر.
تحقیقات نشان داده است کودکانی که هیچ وسیله ی بازی‌ای در اختیار ندارند، از لحاظ شناختی از همسالان خود عقب‌ترند. اسباببازیها چنانچه درست انتخاب شوند حتی اگر از مواد بی‌مصرف ساخته شده و یا دست ساز باشند می‌تواند در رشد شناختی کودک موثر باشد.
کودک وسایل بازی را جزئی از بازی و در واقع جزئی از خود می‌داند و نسبت به آن احساس مالکیت دارد. اگر چنانچه تعداد وسایل بازی، متناسب با تعداد کودکان نباشد، رفتار کودکان تغییر می‌کند این مساله در خانواده‌هایی که چند کودک در سنین نزدیک به هم دارند و یا در مهدها بسیار دیده می‌شود.
کودکان از کنجکاوی فطری برخوردارند و هرگز منتظر نمی‌مانند که کسی بیاید و آنها را مجبور به آموختن کند. آنها می‌خواهند همه چیز را بدانند پس به آنها فرصت بدهید. فرصت. فقط فرصت و فراهم کردن امکان استفاده از این فرصت. خرید و هدیه دادن یک اسباب بازی مناسب این فرصت را به او می‌دهد. تجربه کنید.
اسباببازی مناسب کدام است؟
این سوالی است که بارها تکرار شده و هر وقت خواسته‌ایم برای کودک اسباب بازی بخریم به آن فکر کرده‌ایم یک اسباببازی خوب از چند جنبه باید مورد بررسی قرار گیرد:
الف- جنس و مواد اولیه
به طور معمول اسباببازیها ازجنس فلز، پلاستیک، چوب و یا پارچه ساخته می‌شوند هر یک از این مواد در نوع اسباببازی و کاربرد آن تأثیر خاص دارد که در هر صورت باید از نظر ایمنی و بهداشتی مورد توجه قرار گیرد. مثلاً تیزی وسایل فلزی، تراشه‌های وسایل چوبی، شکنندگی وسایل پلاستیکی و غیرقابل شستشو بودن عروسک‌های پارچه‌ای باید مورد توجه باشند.
- نخ‌های اتصال اسباببازیها باید زیاد بلند نباشد تا کودک آنرا به دور گردن خود نپیچد و یا قطر نخ‌ها نباید بسیار کم باشد تا سبب بریدگی پوست دست کودک شود.
- در خمیرهای بازی باید از رنگ‌های خوراکی استفاده شود تا سمی و خطرناک نباشند.
ب- تناسب سن کودک با ویژگی اسباببازیها
تناسب سن با وسیله ی بازی از چند جنبه قابل توجه است:
- توانائی استفاده از وسیله را داشته باشد. مثلاً دست‌هایش قدرت فشار دادن دکمه یا اهرم را داشته باشد.
- با توجه به علاقه ی کودک به وسایل منزل، اسباب‌بازی‌های جایگزین کاربردی باشد- مثلاً وسایل نجاری باید بگونه‌ای باشد که علاوه بر بی‌خطر بودن، کاربردی باشد در غیر این صورت کودک به سراغ شئی واقعی خواهد رفت.
- از نظر رشد شناختی نیز قابل درک باشد. مثلاً یک وسیله ی بازی آموزشی که با کارت سرو کار دارد نمی‌تواند برای کودک 3 ساله مناسب باشد چون قانون‌پذیر نیست و یا یک وسیله ی بازی چند نفره برای یک کودک قابل بازی نیست.
به طور مثال در تلویزیون عروسکی قهرمان یک فیلم می‌شود، ناخودآگاه آن عروسک مورد علاقه کودکان قرار می‌گیرد. زی زی گولو، موش‌ها، کلاه قرمزی و..... بنابراین باید به این مساله توجه داشت.
ج- نزدیکی با واقعیت
سازندگان وسایل بازی، براساس آنچه در محیط زندگی بزرگسالان وجود دارد، اقدام به ساخت وسایلی چون وسایل پزشکی، خانه عروسکی، انواع ماشین‌ها، حیوانات و... می‌نمایند. طبیعی است که کودک به این وسایل حساسیت نشان دهد زیرا در دنیای بازیش از آنها می‌خواهد استفاده کند.
د - آفرینندگی و سازندگی
اسباب بازی علاوه بر آشنا کردن کودک با اشیاء گوناگون، باید به کودک فرصت دهد تا خود بتواند خلق کند و بیافریند. با در اختیار گذاشتن خمیربازی، وسایل ساختمان سازی به او فرصت می‌دهید تا بسازد و بیافریند.
بنابراین یک اسباببازی خوب می‌تواند چند مورد از موارد را داشته باشد.
می‌توانید در جدول زیرنمونه‌ای از اسباببازی مناسب کودک خود را پیدا کنید:
از تولد تا سن 18ماه :
جغجغه، زنگوله- عروسک‌های پارچه ای، جانوران پلاستیکی- وسایل نقلیه ساده- مکعب‌های سوراخ دار، کتاب‌های پارچه‌ای یا مقوائی کلفت، اسباب‌بازی‌های فشار دادنی صدا دار، اشیاء شناور برای آب‌بازی، وسایل کشیدنی و هل دادنی، تو‌پ‌های نرم
18ماهگی تا 3سال:
وسایل شن‌بازی، عروسک قابل شستشو، پیچ و مهره پلاستیکی، چکش و میخ پلاستیکی، سه‌چرخه، توپ، وسایل کشیدنی و هل دادنی، پازل‌های 3 تا 5 قطعه، مکعب‌های درشت خانه‌سازی وسایل نقاشی، کتاب‌های تصویری
3 تا 5سال:
عروسک و وسایل خانه عروسکی، پازل 9 تا 15 قطعه، جانوران پلاستیکی گوناگون، وسایل نقلیه گوناگون، وسایل خمیربازی، وسایل نقاشی، مکعب‌های ساختمان سازی اندازه بزرگ و متوسط ، کتاب تصویری، توپ، انواع لباس‌های مشاغل گوناگون.
ضمن تاکید در روند انتخاب اسباببازیها و توجه به بازی کودکان و شریک شدن در بازی‌های کودکان به نکاتی چند اشاره می‌شود:
1- با کودکان بازی کنید. همراهی شما می‌تواند آغازگر بازی باشد و یا وارد شدن در بازی آنها به منزله ی توجه به روند فعالیت آنها و جدی گرفتن بازیشان می باشد.
2- اسباب‌بازی‌های زیاد، باعث سردرگمی کودک می‌شود همیشه چند وسیله را در اختیار او قرار دهید و به تناوب آنها را تغییر دهید.
3- به جای یک سبد اسباببازی از چند جعبه استفاده کنید که از همان ابتدا بتواند طبقه‌بندی کند.
4- کودک برای یافتن وسیله ی مورد نظرش بارها سبد را خالی خواهد کرد در روز بیش از3 بار سبد او را جمع نکنید.
5- از شکسته شدن اسباببازیها نگران نشوید و یا کودک را سرزنش نکنید. چه بسا کنجکاوی او، باعث شکستن وسیله بازی شده است.
6- برای بازی کودک جائی را مشخص کنید تا کودک در آرامش و بدون نگرانی از بر هم خوردن آنچه که ساخته، در آنجا بازی کند در ضمن او باید بتواند شما را ببیند.
- برای خمیربازی و نقاشی، نایلونی را روی میز بیاندازید تا موجب چسبیدن خمیر به زمین واطراف و یا ریختن رنگ نشود.
داشتن اسباب بازی زیاد، کودکان را به کلکسیونری تبدیل می‌کند که هرگز لذت وسیله را تجربه نخواهد کرد و هرگز قادر نخواهند بود که با آن وسیله و کاربردهای گوناگونش آشنا شود.
نویسنده:دکتر فرشته مجیب
مقالات مرتبط:
بازی های كودكانه را بازی نگیرید
برخورد صحیح والدین با بازی های رایانه ای کودکان
نقش همبازی ها در رشد شخصیت کودک
