دو توصیه مهم به بدهکاران و طلبکاران

نکته ی جالب اینکه گاهی اوقات بعضی اعمال، ذخایر پاداشی عجیب و وسیعی را در خود ذخیره دارند و حال آنکه ما مردم به آن ها کمتر توجه می کنیم. یکی از این ذخایر، دادن قرض الحسنه به برادران ایمانی و دستگیری از آنان به شیوه قرض دادن است؛ عملی که از مستحباتی است که چند بار در قرآن نسبت به آن سفارش اکید شده و اجر و پاداش فراوانی نیز خواهد داشت.
قرض از کلمه ی مقراض می آید؛ یعنی قیچی کردن. قرض یعنی مقداری از پول خودت را برای خدا قیچی کن. چیزی که زیادی است می گویند: قراضه شده، آن را کنار بگذار. پس باید مقداری پول را کنار گذاشت تا قرض داد.[1]

 قرض دادن مستحب است یا واجب؟

قرض دادن به برادران دینى، سنتی اسلامى و از مستحباتی است که در آیات و روایات تأکید فراوانی بر آن شده و خوددارى از آن در صورتی که توان مالی‏ وجود داشته باشد، عملى ناپسند و مورد نکوهش است.
روایات فراوانی در مورد قرض وجود دارد که به یک مورد آن اشاره می‌کنیم:
پیامبر اسلام(صلی الله و علیه وآله) در نکوهش کسانی که توان مالی دارند، اما از قرض دادن خوددارى می‌کنند فرمود: «کسى که برادر مسلمان و نیازمندش براى قرض گرفتن به او روى بیاورد و او با این‌که توانایى ‏دارد، خواسته وى را تأمین نکند، خداوند از بهشت محرومش می‌سازد».[2]
توضیح این‌که: این روایت ناظر به حرمت خودداری از قرض نیست؛ زیرا محروم شدن از بهشت نه بدان دلیل است که شخصی که قرض نداده واجبی را ترک کرده و حرامی را انجام داده است، بلکه بدان معنا است که در صورت خودداری فرد متمکن از قرض‌دادن، خداوند او را از برخی بخشش‌ها و تخفیفاتی که در قیامت شامل نیکوکاران می‌شود محروم خواهد کرد و در عمل او نه به دلیل قرض‌ندادن، بلکه به دلیل گناهانی که انجام داده و مشمول بخشش نشده از بهشت محروم خواهد شد.
در همین رابطه به چند روایت و مواردی پیرامون آداب قرض دادن اشاره می نماییم:

آداب و شرایط قرض الحسنه 

- قرض از مال حلال باشد. [3] ‏
- قرض مکتوب شود. [4]
- کسى که به مؤمنى قرض داد، منتظر بماند تا پرداخت قرض براى او امکان‏ پذیر شود؛ یعنی همان طور که جایز نیست بدهکار با فرض توانایى، پرداخت مال را به تأخیر بیندازد، همین طور نیز اگر طلبکار مى ‏داند بدهکار توانایى ندارد، جایز نیست او را تحت فشار قرار دهد. [5]

دو توصیه پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) به بدهکاران و طلبکاران

رسول اكرم (صلی الله و علیه و آله و سلم) فرمودند: «كَما لا یَحِلُ لِغَریمِكَ أَنْ یَمْطُلَكَ و َهُوَ مُؤْسِر ٌفَكَذلِكَ لا یَحِلُّ لَكَ أَنْ تَعْسِرَهُ إِذا عَلِمْتَ أَنَّهُ مُعْسِرٌ.» همانطور كه براى آن كسى كه از تو قرض گرفته جایز نیست كه اداء آن را به تأخیر بیندازد، پس براى تو هم جایز نخواهد بود كه با این كه مى دانى او تنگدست است از او مطالبه كنى. [6]

بدهکار یا دزد!؟

امام رضا (علیه  السلام) فرمودند: «اِعْلَمْ أَنَّه مَنِ اسْتَدانَ دَیْنا وَ نَوى قَضاءَهُ، فَهُوَ فى أَمانِ اللّه  حَتّى یَقْضیَهُ، فَإنْ لَمْ یَنْوِ قَضاءَهُ فَهُوَ سارِقٌ.» كسى كه قرض بگیرد در صورتى كه تصمیم داشته باشد آن را پس دهد در امان خداست تا آن را اداء كند ولى اگر تصمیم نداشته باشد آن را به صاحبش برگرداند، دزد محسوب مى شود.[7]

بدهکارانی که از دزد بدترند!

برخی گناهان ممکن است عقوبت مضاعف داشته باشند همانگونه که برخی اعمال نیک چنین اند و پاداش دو چندان دارند. برای مثال اگر بدهکاری در ادای بدهی اش بدقولی کند یا خدای ناکرده اصلا پول طلبکار را بالا بکشد و به تعبیر دیگر بدزدد چه بسا گناهش از دزد بیشتر باشد. زیرا انسان از دزد انتظار پس دادن ندارد ولی اگر بدهکاران با طلبکاران اینگونه رفتار کنند به تدریج اعتماد از جامعه رخت بر می بندد و در نتیجه کسی به کسی قرض نمی دهد. در نتیجه چنین بدهکارانی که موجب بدگمانی جامعه شده اند هم گناه دزدی اموال مردم را دارند و هم گناه بد گمان کردن مردم نسبت به یکدیگر را.

اجر فراوان برای مهلت دادن به بدهکار

رسول اكرم (صلی الله و علیه و آله و سلم) فرمودند: «مَنْ أَرادَ ان تُسْتَجابُ دَعْوَتُهُ و َأَنْ تُكْشَفَ كُرْبَتُهُ فَلْیُفَرِّجْ عَنْ مُعْسِرٍ؛» هر كس مى خواهد دعایش مستجاب و اندوهش برطرف شود، به تنگدست مهلت دهد.[8]

کمتر قرض بگیر

رسول اكرم (صلی الله و علیه و آله و سلم) فرمودند: «أَقِلَّ مِنَ الدَّیْنِ تَعِشْ حُرّا.» قرض كمتر گیر تا آزاد باشى.[9]

اگر توان قرض دادن داری قدر بدان

امام على (علیه السلام) فرمودند: «وَ اغْتَنِمْ مَنِ اسْتَقْرَضَكَ فى حالِ غِناكَ لِیَجْعَلَ قَضاءَهُ لَكَ فى یَوْمِ عُسْرَتِكَ.» غنیمت بدان كسى را كه در زمان توانگریت از تو قرض بخواهد تا در روز تنگدستى ات (قیامت) بپردازد. [10]

پی نوشت:
[1] به نقل از صحبت های حجت الاسلام قرائتی در برنامه سمت خدا
[2] عاملی، شیخ حرّ، وسائل الشیعة، ج 16، ص 389
[3] کلینی، اصول کافى، کمره ‏اى، محمد باقر، ج ‏3، ص 843
[4] بقره، 282
[5] شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الأعمال ، ص 138
[6] تهذیب الأحكام ج‏۶، ص ۱۹۳، ح۴۱۸
[7] فقه الرضا ص ۲۶۸
[8] نهج الفصاحه ص۷۵۹ ، ح۲۹۶۱
[9] نهج الفصاحه ص۲۳۵، ح ۴۳۲
[10] نهج البلاغه، بخشی از نامه ۳۱

---

منابع:
سایت تراز
سایت اسلام کوئیست
سایت اسک دین
سایت رهروان ولایت
برنامه سمت خدا؛ بیانات حجت الاسلام قرائتی