دهه‌ی 80 در اختیار شاعران آوانگارد
عبدالعلی دستغیب معتقد است: دهه 80 از نظر شعری دارد نهضت جدیدی را به وجود می‌آورد؛ اما هنوز در آغاز راهیم.
این منتقد ادبی در ادامه افزود: دهه 80 هنوز تمام نشده، اما با توجه به نیمی كه گذرانده‌ایم، به نظر می‌رسد شعر این دهه ادامه دهه 70 است. تا اواخر دهه 60 شعر فارسی از نظر نوع بیان سه گونه بود؛ دوره‌ای كه ما با دنیای مدرن آشنا شدیم، طبعا تحولی در افكار و احساسات شاعران، نویسندگان و اهل كتاب پیدا شد و این بود كه اصولی كه در جامعه بر جا بود و در هنر رعاتیش لازم شمرده می‌شد، دگرگون شد.
وی افزود: زمانی شاعران سبك هندی آمدند و تشبیهات غریبی كه جنبه انتزاعی داشت به كار بردند، كه اهل فصاحت و بلاغت روی خوش نشان ندادند؛ به این دلیل اوایل قاجاریه بازگشت ادبی به وجود آمد و شاعران به شاعران گذشته روآوردند و نوآوری كه در دوران صفویه در سبك هندی پدید آمد، با استقبال چندانی مواجه نشد.
دستغیب در ادامه همین بحث متذكر شد: در این دوره عده‌ای معتقد بودند كه وزن صنایع بدیعی باید عوض شود، كه این موضوع را شاعران نوپرداز می‌گفتند. عده‌ای دیگر هم می‌گفتند كه نباید از بیان گذشته تخطی كنیم و باید به راه سعدی و حافظ برویم؛ این عده را شاعران گذشته‌گرا می‌نامند، كه نمونه بارز آن‌ها ملك‌الشعرای بهار و بعضی شاعرانی بودند كه استاد دانشگاه بودند؛ مانند بدیع‌الزمان فروزانفر و جلال همایی، كه شعرهای‌شان مانند انوری، رودكی، سعدی و ناصرخسرو است.
این منتقد ادبی یادآور شد: عده‌ای آمدند وسط این دو دسته را كه نام بردم جمع كردند؛ آن‌ها شاعران معتدل هستند كه قالب و وزن را نگه می‌دارند؛ ولی مضامین جدیدی را نیز در شعرهای‌شان می‌آورند، كه این موضوع را بیش‌تر در دهه 80 می‌بینیم.
وی با اشاره به شكل‌گیری شعر پست‌مدرن در دهه 70 توضیح داد: شعر پست‌مدرنی كه در دهه 70 به وجود آمد، در اصل آن تردید شد. در شعر دهه 70 دستورالعمل‌هایی وجود داشت كه شاعران از آن پیروی می‌كردند، ولی در دهه 80 با شاعرانی چون پژك صفری، ابوالفضل پاشا، علی عبدالرضایی و مهرداد فلاح این موضوع عوض شد و در این دهه جریان چهارمی پدید آمد، كه بعدا رشد بیش‌تری خواهد كرد.
او با بیان این مطلب كه شاعران دهه 70 كه تا این دهه ادامه یافته‌اند، دهه 80 را در اختیار خواهند داشت و شاعرانی آوانگارد خواهند بود، افزود: دهه 70 زیر تسلط نیما یوشیج، احمد شاملو، سهراب سپهری، مهدی اخوان ثالث و دیگران بود. شاعرانی كه دهه 80 را در اختیار دارند، در دهه 70 شعرهای‌شان به دلیل شاعران دهه 40 هنوز جا نیفتاده بود، اما در دهه 80 به عنوان شعر آوانگارد شعرشان جا افتاده است.
دستغیب افزود: با آن‌كه شعر آوانگارد را با توجه به جامعه خود زیاد نمی‌پذیرم، اما می‌بینیم كه در دهه 50، 60 و 70 شاعران چیزی فراتر از نیما یوشیج، سهراب سپهری و فروغ فرخزاد و ... نگفته‌اند و شعرهای دهه‌های گذشته تحت تأثیر این شاعران بود و كسی را در این پنج دهه نمی‌شناسیم كه از این شاعران تجاوز كرده باشد. اما جریان‌های اخیر در شعر، جریان‌های تازه‌ای هستند كه نمی‌توان آن‌ها را با ملاك شعرهای نیما، سهراب، اخوان و بقیه یا شعر مشروطه تحلیل كرد.
دستغیب با برشمردن ویژگی‌های شعر دهه اخیر گفت: در شعر این دهه تكیه شاعران بر این است كه چیز مطلقی در دنیای انسانی وجود ندارد. همچنین در این شعر، جمله‌ها از نظر نحوی گاهی اشكال دارند و نحو قدیم رعایت نمی‌شود. در كار شاعرانی چون پاشا، فلاح، عبدالرضایی، شوهانی و... رعایت نكردن موجه است، اما بعضی‌ها مثل رضا براهنی با آن‌كه نحو زبان را به هم ریخت، اما آن‌چه می‌گوید، شعر نیست و مطالبش خاصیت شعری ندارد و از شاعران خارجی اقتباس كرده است؛ در حالی كه شاعر آوانگارد كسی است كه خود مستقیما به این موضوع رسیده باشد. شاعران این دهه را كه از آن‌ها نام بردم، خود به این موضوع رسیده‌اند و آوانگاردیسم آن‌ها با آوانگاردیسم جعلی براهنی فرق می‌كند. این چیزی ابداعی است كه از خلال جمله‌های گسسته، زندگی شهری و رجعت به گذشته و بازسازی، آن را می‌بینیم.
او خصوصیت دیگر شعر دهه 80 را تعدد راوی ذكر كرد و ادامه داد: از دیگر خصوصیاتی كه می‌توان به آن اشاره كرد، این است كه پشت این شعرها طنز و استهزایی نسبت به افراد امروز دیده می‌شود. همچنین از عوامل دیگر این شعرها، آشنازدایی و استفاده از مطالب خلاف‌آمد عادت است.
دستغیب معتقد است: شعر دهه 80 با شعرهای دهه‌های 60 و 50 دارد فاصله زیادی می‌گیرد. این شعر از شعرهای سهراب سپهری، نیما یوشیج، اخوان ثالث و ... فاصله گرفته و تلاش آوانگاردیسم‌ها برای خروج از بن‌بستی است كه پنج شاعر شعر فارسی در شعر به وجود آوردند، كه هم شعر فارسی را به اوج رساندند و هم راه را بر دیگران بستند.
او در پایان گفت: شعر دهه 80 در پی كشف فضاهای تازه‌ای است. می‌توان انتقاد كرد؛ اما نباید خود جریان را كه نوجویی است، نفی كرد.
مطالب مرتبط:
