جایگاه تعقل در دین
گفت پیغمبر علی را كای علی | شیر حقی پهلوانی پر دلی |
لیك بر شیری مكن هم اعتمید | اندرآ در سایه‌ی نخل امید |
هر كسی گر طاعتی پیش آورند | بهر قرب حضرت بی چون و چند |
تو تقرب جو به عقل و سر خویش | نی چو ایشان بر كمال و بر خویش |
اندرآ در سایه‌ی آن عاقلی | كش نتابد برد از ره ناقلی |
یا علی از جمله‌ی طاعات راه | برگزین تو سایه‌ی خاص اله |
هر كسی در طاعتی بگریختند | خویشتن را مخلصی انگیختند |
تو برو در سایه‌ی عاقل گریز | تا رهی زان دشمن پنهان ستیز |
از همه طاعات اینت لایق است | سبق یابی بر هر آن كاو سابق است |
"دفتر اول"
مولوی از قول پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام می‌گوید: علی جان؛ تو پهلوانی؛ یلی و شیر دل، تو مرد حقی ولی نباید تنها به اینها تكیه كنی كه با نقلی از راه بمانی.
باید به سلاح عقل و عقلانیت مسلح شوی؛ گرچه عموم آدمیان با انواع عمل‌ها می‌خواهند به تقرب برسند و رضایت خداوندی را كسب نمایند تو با عقلانیت در امور و انواع تعقل‌ها و تفكرها راه تقرب را برگزین و از آنان سبقت گیر .
مولانا در این ابیات به حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله اشاره می‌كند: «یا علی اذا رایت الناس یتقربون الی خالقهم بانواع البر تقرب انت الیه بانواع العقل تسبقهم .»
یا علی وقتی كه می‌بینی مردم با انواع نیكوكاری‌ها به آفریننده‌ی خود تقرب می‌جویند تو با تعقل‌های گوناگون به او تقرب بجوی كه بر همه آنان سبقت خواهی گرفت .
این حدیث را با كمی تفاوت این گونه هم نقل كرده‌اند: یا علی اذا تقرب الناس الی خالقهم فی ابواب البر فتقرب الیه بانواع العقل تسبقهم با لدرجات والزلفی عند الناس و عندالله فی الاخرة؛ ای علی چون می‌بینی كه مردم با انواع نیكوكاری‌ها به آفریننده‌ی خود تقرب می‌جویند تو با خردهای گونه‌گون به او تقرب جو كه بر همه آنان پیشی خواهی جست در درجه‌ها مراتب قرب میان مردم و نزد خدا در آخرت.
علامه محمدتقی جعفری می‌نویسد: ما این روایت را مطابق نقل ابن سینا در كتاب «معراج نامه» ثبت می‌كنیم ابن سینا در این كتاب درباره ترجیح معقول بر محسوس چنین می‌گوید: «و برای این بود كه شریف‌ترین انسان و عزیزترین انبیاء و خاتم رسولان صلی الله علیه و آله چنین گفت: با مركز حكمت و فلك حقیقت و خزانه‌ی عقل امیرالمومنین علیه السلام كه: «یا علی اذا رایت الناس یتقربون الی خالقهم بانواع البر تقرب انت الیه بانواع العقل تسبقهم .»
گفت: ای علی چون مردمان در تكثر عبادت رنج برند، تو در ادراك معقول رنج بر تا بر همه سبقت گیری .
و این چنین خطاب را جز چون او بزرگی راست نیامدی، كه او را در میان خلق چنان بود كه معقول در میان محسوس .
این ابیات می‌تواند اشاره‌ای به آن حدیث گرامی باشد كه یك ساعت تفكر و تعقل از هفتاد سال عبادت بهتر است و یك عالم از هفتاد زاهد و عابد برتر و مفیدتر است . چه عابد و زاهد در نهایت خود را به ساحل
می‌رسانند ولیكن یك عالم؛ كثیری از آدمیان را می‌تواند به ساحل نجات برساند .
منبع:http://www.monadi.comگردآوری و توضیح: سعید اعتماد مقدم
