اسلام انسان، انسانیت اوست

پیدا کردن رابطه دین و انسانیت یکی از دغدغه های مهم انسان ها است. و در این زمینه همیشه سوالات زیادی دارند،  اینکه دین مقدم بر انسانیت است و یا بالعکس؟ ملاک ارزش و قیمت انسان ها چیست؟ و آیا با وجود انسانیت بشر از التزام به یک دین رها می شود؟
ممکن است هر کس با مراجعه به وجدان و عقلِ خود پاسخی بیابد، اما باید دید از بین نظرات موجود کدام یک به واقعیت نزدیک تر است.

اسلام و انسانیت

ما معتقدیم اسلام برنامه ای جامع برای زندگی انسان هاست، اما برنامه ای مطابق با فطرت و ذاتیات خود او و نه چیزی فراتر از آن و خارج از توان بشر.
به همین دلیل امام موسی صدر جمله ای مشهور در این باره فرمودند که اسلامِ انسان، انسانیت اوست. متن زیر چکیده سخنرانی ایشان درباره مقام انسان است.
«قرآن کریم بر هماهنگی کامل دین و انسانیت تأکید می‌کند: «فَأَقِم وَجهَکَ لِلدّینِ حَنیفاً فِطرَتَ اللهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَی‌ها لا تَبدیلَ لِخَلقِ اللهِ ذلِکَ الدّینُ القَیِّمُ.»(روم،30) همچنین حدیث شریف «کلُّ مولودٍ یولَدُ عَلَی الفِطرَة» (هر زاده‌ای، با فطرت‌زاده می‌شود) تعبیری است از اینکه اسلام مساوی با فطرت انسان است.
وقتی گفته می‌شود مفهوم اسلام ‌‌همان تسلیم در برابر خدا بودن است؛ یعنی هرگاه چیزی یا کسی در جایگاه حقیقی خود در مجموعۀ خلقت قرار گیرد، آن چیز یا کس مسلمان است. بنابراین جایگاهی که خداوند، انسان را برای رسیدن به آن آفریده است، ‌‌همان انسانیتِ اوست و انسانیتِ او عین اسلامیتِ او نیز هست. انسان از این جایگاهِ طبیعی با خداوند و با همنوعان خود و موجودات دیگر در طبیعت و آفرینش رابطه برقرار می‌کند. پس اسلامِ انسان، انسانیتِ اوست. آیات کریمۀ زیر، از سورۀ بقره، گویای این حقیقت است: «قولوا آمَنّا بِاللهِ وَما اُنزِلَ إلَینا وَما اُنزِلَ إلی إبراهیمَ وَإسماعیلَ وَ إسحاقَ وَ یَعقوبَ وَالأسباطِ وَ ما اُوتِیَ موسی وَ عیسی وَ ما اُوتِیَ النَّبِیّونَ مِن رَبِّهِم لا نُفَرِّقُ بَینَ أحَدٍ مِنهُم وَنَحنُ لَهُ مُسلِمونَ. فَإن آمَنوا بِمِثلِ ما آمَنتُم بِه فَقَدِ اهتَدَوا وَإن تَوَلَّوا فَإنَّما هُم فی شِقاقٍ فَسَیَکفیکَهُمُ اللهُ وَهُوَ السَّمیعُ العَلیمُ. صِبغَـةَ اللهِ وَ مَن أحسَنُ مِنَ اللهِ صِبغَـةً وَ نَحنُ لَهُ عابِدونَ.»(کنفرانس مجمع پژوهش‌های اسلامی، ٣٠ مارس ١٩٧١)

ارزش انسان به چیست؟

اگر گزاره «اسلامِ انسان، انسانیت اوست» را قبول کنیم باید بفهمیم انسانیت انسان و ارزش و قدر آن به چیست، و چه چیزی انسان ها را از همدیگر متمایز می کند؟
برخی علم آموزی را ملاک تمایز انسان ها می دانند. یعنی اگر فردی مدارج تحصیلی بیشتری را طی کرد ارزشمندتر است.
برخی هم اراده و تسلط فرد بر نفس خود و اطرافیان را ملاک می گیرند. عرفا هم می گویند سیر و سلوک معنوی، تا رسیدن به لقاء الله به انسان ها برتری می دهد.
اما نکته ای که باید لحاظ شود این است که هیچ انسانی در بدو تولد متمایز از انسانی دیگر نیست و در طول زندگی باید برتری را تحصیل کند. شاید به همین جهت سارتر می گفت وجود انسان بر ماهیتش مقدم است و ماهیت انسان بر خلاف سایر موجودات بدست خود او ساخته می شود.
امیرالمومنین علی علیه السلام می فرمایند: «قِیمَةُ کُلِّ امْرِئٍ مَا یُحْسِنُهُ؛ ارزش هر انسانی به اندازه چیزی است که دوست می‌‌‌دارد.»
(نهج البلاغه، حکمت 81) پس قیمت و ارزش انسانیت ما بدست خود ما می باشد هرچه بیشتر به حسنات و اعمال صالح و نیکی به دیگران و سایر فضائل متمایل باشیم، ارزشمندتریم و هرچه از خوبی ها فاصله بگیریم از قیمت خود کاسته ایم.

جمع بندی

اسلام عین فطرت و ذاتیات انسان است پس می توان گفت رابطه بین انسانیت و اسلام تساوی است. از طرفی می دانیم دین برنامه ای برای ارشاد انسان ها به نیکی و پاکی و خوبی ها است. و چون دین عین فطرت است پس ما فطرتا و ذاتا خوبی ها را می توانیم از بدی ها تمییز دهیم و دین فقط ما را به همین احکام عقلی ارشاد می کند.
همچنین دانستیم هرچه علاقه های ما به خوبی هایی که خودمان می شناسیم متمایل شود ارزش و قیمت ما بالاتر می رود و هرچه به بدی ها و ظلم و رعایت نکردن حقوق دیگران متمایل شویم بی ارزش تر خواهیم شد.

---