احکام مسجد

حکم پشت‌ بام و زیرزمین و مانند آن:

آیات عظام امام ، سیستانی ، مكارم شیرازی، نوری همدانی:

پشت بام و سرداب و محراب مساجد جزء مسجد به حساب می‌آید مگر آنكه بدانیم یا اطمینان پیدا كنیم كه آن مكان جزء مسجد نیست.

آیات عظام رهبری ، خوئی ، تبریزی ، وحید خراسانی ، صافی گلپایگانی ، بهجت ، فاضل لنکرانی :

پشت بام و سرداب و محراب مساجد جزء مسجد به حساب می‌آید مگر آنكه بدانیم یا اطمینان پیدا كنیم كه آن مكان جزء مسجد نیست ، همچنین ملحقات مسجد ، اگر به قصد اینكه جزء مسجد باشد به آن افزوده شده، حكم مسجد را داراست ، مثل مكانی كه در اثر توسعه به مسجد افزوده شده و به قصد اینكه جزء مسجد باشد آن را وقف نموده باشند. [44]

 

حکم صحن و حیاط مسجد

آیات عظام امام ، رهبری ، صافی گلپایگانی ، بهجـت :

آنچه به مسجد اضافه می‌شود جزء مسجد نیستند ، مگر علم پیدا شود که جزء مسجد قرار داده شده است. [45]

 

 حکم جنابت معتکف

آیات عظام امام‌ ، فاضل لنکرانی:

در مسجدالحرام و مسجدالنبی غسل جنابت جایز نیست و واجب است با تیمم ، از مسجد برای غسل خارج شود و در غیر مسجدالحرام و مسجد النبی نیز چنانچه غسل جنابت مستلزم مکث و توقّف باشد ، غسل جایز نیست و گرنه می تواند در مسجد غسل نموده یا آنکه برای غسل از مسجد خارج شود و اگر در موردی که خروج واجب است چنانچه عمداً از مسجد خارج نشود ، به‌خاطر توقّف حرام در مسجد ، اعتکافش باطل می‌گردد. 

آیات عظام صافی گلپایگانی ، مکارم شیرازی :

هرگاه در مسجد جنب شود ، باید برای غسل از مسجد خارج گردد و در مسجد الحرام و مسجد النبی باید فوراً تیمم نماید و از مسجد خارج شود و در سایر مساجد بدون تیمم از مسجد خارج می شود هر چند امکان غسل در مسجد بدون ‌مکث و آلوده‌کردن مسجد فراهم باشد و اگر عمداً خارج نشد ، به‌ خاطر حرمت توقّف جنب در مسجد ، اعتکافش باطل می‌گردد .

آیت الله سیستانی :

در غیر مسجد الحرام و مسجد النبی از سایر مساجد ، اگر انجام غسل جنابت مستلزم مکث و توقّف در مسجد یا هتک یا محذور شرعی دیگر مثل نجس شدن مسجد نباشد، بنابر احتیاط واجب لازم است در مسجد غسل نماید و گرنه جایز نیست در مسجد غسل کند هر چند زمان غسل کمتر از زمان خروج از مسجد باشد.

امّا در مسجد الحرام و مسجد النبی اگر غسل مستلزم محذور شرعی باشد ، واجب است در بیرون مسجد غسل نماید و گرنه چنانچه زمان غسل طولانی تر از زمان تیمم و از زمان خروج نباشد، واجب است در مسجد غسل نماید. 

این حکم در زمانی است که نوع حدث ، مانع از بودن در مسجد باشد ؛ امّا اگر مانع محسوب نشود مثلاً حدث مس میّت باشد ، چنانچه امکان دارد در مسجد غسل کند ، بنابر احتیاط لازم نباید برای غسل از مسجد خارج گردد .

آیت الله وحید خراسانی :

اگر بر اعتكاف‌كننده غسل واجب شود ، در صورتى كه غسل كردن در مسجد مانعى نداشته باشد - مانند غسل مسّ میّت - جایز نیست از مسجد خارج شود و در صورتى كه مانع داشته باشد - مثل غسل جنابت كه مستلزم ماندن در مسجد با جنابت است - باید خارج شود وگرنه اعتكاف او باطل مى‌شود. [46]

 

حکم غصب کردن جا در اعتکاف

آیات عظام امام ، فاضل لنکرانی ، سیستانی ، نوری همدانی :

اعتكافش باطل نمی‌شود هرچند گناه كرده است.

آیات عظام خوئی ، تبریزی :

بطلان اعتكافش محلّ اشكال است.

آیت الله صافی گلپایگانی:

بنابراحتیاط واجب اعتكافش باطل می‌شود.

آیت الله وحید خراسانی:

اعتكافش باطل می‌شود.

آیت الله مکارم شیرازی:

بطلان اعتکاف به‌ خاطر غصب مکانی از مسجد که معتکف دیگری آنجا را برای اعتکافش در نظر گرفته و وسایلش را در آنجا نهاده ، مورد اشکال است. امّا اگر بر روی سجادۀ غصبی معتکف شود ، بدون‌شک اعتکافش باطل می‌شود.

آیت الله بهجت :

در صورتی كه مكان نشستن منحصر به همان مكان غصبی باشد ، اعتكافش باطل است ولی اگر مكان نشستن منحصر به محلّ غصبی نباشد ، اعتكافش صحیح است. [47] 

 

حکم رعایت نزدیکترین راه در خروج از مسجد

 

سؤال1 :

آیا مراعات نزدیكترین مسیر در هنگام خروج از محل اعتكاف واجب است ؟

آیات عظام امام ، وحید خراسانی ، صافی گلپایگانی ، سیستانی ، نوری همدانی :

احتیاط واجب است.

آیت الله بهجت :

بلی ، باید نزدیكترین مسیر را برگزیند.

آیت الله مكارم شیرازی :

انتخاب نزدیكترین راه واجب نیست مگر آنكه اختلاف دو راه بسیار زیاد باشد.

آیات عظام خوئی ، تبریزی :

احتیاط مستحب است . [48]

سؤال2 :

كسی كه از مسجد برای غسل واجب خارج می‌شود آیا می‌تواند با وجود حمامِ نزدیك به مسجد ، به حمام دورتر برود؟

مقام معظم رهبری :

باید محلّی را انتخاب كند كه مستلزم مكث كمتر در خارج مسجد باشد.

آیت الله سیستانی :

حمامی را انتخاب كند كه رفتن به سوی آن و غسل كردن در آن نسبت به حمام دیگر وقت كمتری را اشغال می‌كند.

آیت الله مكارم شیرازی :

هرگاه زمان آنها مساوی باشد اولویّت با حمام نزدیك است.

آیت الله صافی گلپایگانی:

اگر مستلزم توقف كمتر نمی‌شود نمی‌تواند.

آیت الله وحید خراسانی :

ظاقرب طرق را اختیار كند.

آیت الله بهجت :

برای هر حاجت و ضرورتی كه از مسجد خارج می‌شود باید کوتاه ترین راه را انتخاب نماید . [49]

سؤال3 :

شخصی در حال اعتكاف احتیاج به طهارت (وضو یا غسل چه واجب چه مستحب) پیدا می‌كند اگر طهارت در نزدیکترین محل خارج مسجد ، مستلزم توقّف و مكث زیاد در خارج مسجد است آیا می‌تواند به مكان دورتر كه زمان كمتری معطّل می‌شود برود؟

مقام معظم رهبری :

هركدام كه مستلزم مكث كمتر در خارج مسجد باشد ، باید انتخاب شود.

آیت الله سیستانی :

میزان دوری یا نزدیكی به مسجد نیست بلكه میزان ، بودن در خارج مسجد است كه باید سعی شود هر چه كمتر در خارج مسجد توقّف كند.

آیت الله شبیری زنجانی :

برای مقدار خروج از مسجد، ضرورت باید رعایت شود نزدیكی و دوری باعث فرق نیست و اگر مقدار زمان در نزدیك و دور مساوی باشد شخص در انتخاب مخیّر است و گرنه هر كدام كه مستلزم مكث كمتر در خارج مسجد گردد ، لازم است انتخاب شود.

آیت الله مكارم شیرازی:

آری این كار اولویّت دارد.

آیت الله صافی گلپایگانی :

بلی می‌تواند.

آیت الله وحید خراسانی:

اختیار كند توقّف كمتر را .

آیت الله بهجت :

برای هر حاجت و ضرورتی كه از مسجد خارج می‌شود باید اقتصار بر اقلّ نماید از جهت خروج از مسجد.

آیت الله نوری همدانی:

بلی، باید به آنجا كه زمان كمتر می برد ، برود.

آیت الله فاضل لنکرانی:

مانعی ندارد بلكه باید به جائی برود كه زمان كمتری خارج مسجد باشد.

آیت الله تبریزی :

در فرض زمان كمتر مانعی ندارد. [50]

سؤال4 :

حكم مسأله قبل در مورد تخلّی و توالت رفتن چیست؟ گاه توالت نزدیك شلوغ است و مستلزم توقف زیاد در خارج مسجد است ولی در توالت دورتر كمتر معطل می‌گردد؟

آیات عظام رهبری ، مكارم شیرازی، صافی گلپایگانی ، وحید خراسانی، بهجت ، شبیری زنجانی ، سیستانی ، نوری همدانی:

حکم مسأله قبل را دارد. [51]

 

حکم نشستن در زیر سایه

معتكف در خارج از مسجد ، در صورت امكان نباید زیر سایه بنشیند ، لذا نشستن زیر سایه در خارج از محلّ اعتكاف ، اگر قضاء حاجت و رفع نیاز متوقف بر نشستن باشد ، اشكال ندارد.

 

حکم راه‌رفتن در زیر سایه

آیات عظام امام ، مكارم شیرازی، سیستانی ، نوری همدانی :

بلی می‌تواند هر چند احتیاط مستحب ترك آن است.

آیات عظام صافی گلپایگانی ، بهجت :

بنابر احتیاط واجب زیر سایه راه نرود. [52]

 

حکم نشستن در غیر زیر سایه

آیا معتكف در خارج از مسجد می‌تواند در مکانی که سایه نیست مثلاً زیر آفتاب بنشیند :

آیات عظام امام ، صافی گلپایگانی ، وحید خراسانی ، نوری همدانی، بهجت :

بنابر احتیاط واجب ننشیند مگر در حال ضرورت.

آیت الله سیستانی :

بنابراحتیاط واجب بعد از قضاء حاجت و رفع نیاز ننشیند مگر در حال ضرورت.

آیت الله مكارم شیرازی:

نباید بنشیند. [53]

 

خروج طولانی

هرگاه بنابر ضرورتی از مسجد خارج شد و خروجش طولانی گردد ، به‌گونه‌ای‌که صورت اعتکاف از بین برود ، اعتکافش باطل می‌شود . [54]
پی نوشت ها:
[44] تحریر الوسیلة مرحوم امام، ج1، القول فی شروطه، م7 ص280 و كتاب الطهارة، القول فی احكام النجاسات، م4 ص108 ، الاحكام الواضحة آیه الله فاضل، م 1104 ص269 ، هدایه العباد آیه الله صافی ج1 الاعتكاف م 1410 ص239 ، عروه الوثقی  ج2، كتاب الاعتكاف، شروط الاعتكاف، م20 و م23 ، منهاج الصالحین آیات عظام خوئی، سیستانی، تبریزی، وحید ج1، الخاتمة فی الاعتكاف، م 1071 و غسل الجنابة، م 180 ، مجموعه‌ استفتائات مقام معظم رهبری آیت‌الله خامنه‌ای در سایت ایشان .

[45] تحریر الوسیله ج۱ ص۲۹۰ ، هدایه العباد آیت الله صافی م1411 ، وسیله النجاه آیه الله بهجت ص۳۳۵ ، مجموعه‌استفتائات رهبری در سایت ایشان .

[46] عروه الوثقی ج2 اعتکاف ، شرائط صحة الاعتکاف مورد الثامن ، تحریر الوسیله ج1 شرایط صحة الاعتکاف مورد السابع ص۲۸۸ و ص۲۹۰م10 ، اعتکاف عبادتی کامل، ص۸۴ ، رساله آیت الله وحید م 1767 .

[47] عروه الوثقی، ج۲، ص۸۴ ، هدایه العباد آیه الله صافی ج1 م1415،  تحریر الوسیله ج۱ ص۲۹۰ ، الاحکام الواضحه آیه الله فاضل، ص۲۷۰ ، منهاج الصالحین آیه الله سیستانی ج۱ ص۳۴۴ ، اعتکاف عبادتی کامل، ص۸۲ ، وسیله النجاه آیه الله بهجت، خاتمة فی الاعتكاف، م 1205 ، منهاج الصالحین آیات عظام خوئی، تبریزی، وحید، سیستانی ج1، الخاتمة فی الاعتكاف، م1077 .

[48]  تحریر الوسیلة ج1، خاتمة فی الاعتكاف، القول فی شروطه، م 9 ، الاحكام الواضحة آیه الله فاضل، الاعتكاف، الشرط السادس ،  هدایه العباد آیه الله صافی گلپایگانی، ج1، الاعتكاف، شروط الاعتكاف، م 1412 ، وسیله النجاه آیه الله بهجت، شرائط صحة الاعتكاف، م 1203 ، عروه الوثقی  ج2 شروط الاعتكاف، م 35 ، منهاج الصالحین آیات عظام خوئی، تبریزی، وحید، سیستانی ج1 الخاتمة فی الاعتكاف، الشرط السادس .

[49] استفتاء خصوصی .

[50] استفتائات جدید آیت الله تبریزی ج1 س 729 ص152 ، استفتاء خصوصی از سایر مراجع .

[51] استفتاء خصوصی کتبی از مراجع معظم تقلید

[52] تحریر الوسیلة ج1، خاتمة فی الاعتكاف، القول فی شروطه، م 9 ، عروه الوثقی  ج2، كتاب الاعتكاف، شرائط الصحة، م 35 ، وسیله النجاه آیه الله بهجت، شرائط صحة الاعتكاف، م 1203 ، الاحكام الواضحة آیه الله فاضل، الاعتكاف، الشرط السادس ، هدایه العباد آیه الله صافی ج1، شروط الاعتكاف، م 1412 .

[53] تحریر الوسیلة ج1، خاتمة فی الاعتكاف، القول فی شروطه، م 9 ، هدایه العباد آیه الله صافی گلپایگانی ج1، الاعتكاف ، م 1412 ، الاحكام الواضحة آیه الله فاضل ، الاعتكاف، الشرط السادس ، وسیله النجاه آیه الله بهجت، شرائط صحة الاعتكاف، م 1203، منهاج الصالحین آیات عظام خوئی، تبریزی، وحید، سیستانی ج1، الخاتمة فی الاعتكاف، الشرط السادس ، عروه الوثقی  ج2، شروط الاعتكاف، م 35 .

[54] عروه الوثقی، ج۲، ص۸۵. م36 ؛ استفتائات آیت الله بهجت ج۲، ص۴۴۵.

---

منبع:
سایت سراج