تشویق چند همسری در اسلام !

بعد از این که استیکرهای زیبایی در راستای محبت بین همسران در فضای مجازی نشر پیدا کرد و البته مورد استقبال کاربران هم قرار گرفته بود. متاسفانه برخی سودجویان از این استیکرها استفاده کرده و به دنبال تخریب چندهمسری بودند و چون این استیکرها جنبه مذهبی داشتند خواستار تخریب چندهمسری، که با شرایطی، مورد قبول اسلام می باشد، بوده اند.

با اندک دقت و تأملی در فلسفه و تشریع احکام و قوانین اسلامی به این مطلب اذعان خواهیم داشت که احکام اسلامی بر اساس مصالح و مفاسد انسانی وضع و تشریع شده است، به گونه ای که بتواند سعادت و کمال انسان را در حیات مادی و معنوی به ارمغان آورد، از جمله ی این قوانین و مقررات اسلامی که به خوبی تمامی حقوق انسان ها در آن رعایت شده، حلیت تعدد زوجات است.

تاریخچه ی چند همسری

بعضی افراد با بی اطلاعی از قوانین حاکم بر جهان اسلام این چنین می پندارند که اسلام در حق زنان ظلم کرده و تجویز چند همسری برای مردان را جایز و حلال اعلام کرده است، این در حالی است که اگر این افراد اندکی از تاریخچه این قاعده زندگی مشترک اطلاع داشتند، می دانستند که تجویز چند همسری پیش از اسلام در سایر ادیان نیز رواج داشته است، ولی آنچه در اسلام به عنوان تجویز تعدد زوجات جایز شمرده شده، در واقع اصلاح و تعدیل آن قانون بوده است، برای نمونه در عهد قدیم کتاب مقدس این چنین نقل شده است: «آنگاه‌ غضب‌ یعقوب‌ بر راحیل‌ افروخته‌ شد و گفت‌: مگر من‌ به‌ جای‌ خدا هستم‌ که‌ بار رحم‌ را از تو بازداشته‌ است‌؟ گفت‌: اینک‌ کنیز من‌! بدو درآ تا بر زانویم‌ بزاید و من‌ نیز از او اولاد بیابم‌؛ پس‌ کنیز خود، را به‌ یعقوب‌ به‌ زنی‌ داد؛ و او به‌ وی‌ درآمد.»[1]

علاوه بر این در بخشی از کتاب مقدس شاهد هستیم که تعداد زوجات دائم و موقت حضرت سلیمان چند صد تن معرفی می شود: «و او را هفت ‌صد زن‌ بانو و سیصد مُتعه‌ بود و زنانش‌ دل‌ او را برگردانیدند؛ و در وقت‌ پیری‌ سلیمان‌ واقع‌ شد که‌ زنانش‌ دل‌ او را به‌ پیروی‌ خدایان‌ غریب‌ مایل‌ ساختند و دل‌ او مثل‌ دل‌ پدرش‌ داوود با یهُوَه‌، خدایش‌ کامل‌ نبود.»[2]

در منابع تفسیری اوضاع زندگی مشترک جامعه عربی پیش از اسلام نیز این چنین بازگو شده است: «تعدد زوجات بطور نامحدود امرى عادى بوده و حتى بعضى از مواقع بت ‏پرستان به هنگام مسلمان شدن، بیش از ده زن و یا كمتر داشته ‏اند.»[3]

واقع نگری اسلام به تعدد زوجات

بیان قبل روشن ساخت که آیین اسلام مبدع و مبتکر مسئله تعدد زوجات نبوده است؛ بلکه شریعت پاک اسلامی این موضوع را ضابطه مند کرده به طوری که اتخاذ بیش از چهار زن در اسلام حرام اعلام می شود و گرفتن بیش از یک زن نیز بنا به مصالح و شرایطی خاص تجویز می شود.

خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُوا فِی الْیَتامى‏ فَانْكِحُوا ما طابَ لَكُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُوا فَواحِدَة؛[سوره نساء، آیه3] و اگر مى ‏ترسید كه (به نگام ازدواج با دختران یتیم،) عدالت را رعایت نكنید، (از ازدواج با آنان، چشم ‏پوشى كنید و) با زنان پاك (دیگر) ازدواج نمائید، دو یا سه یا چهار همسر و اگر مى ‏ترسید عدالت را (درباره همسران متعدد) رعایت نكنید، تنها یك همسر بگیرید.»

محققان با نگاه به آیه شریف این چنین بیان داشته اند که، اسلام به موضوع تعدد زوجات در جامعه بشری نظم بخشیده است و از آزادی بیش از حد مردان کاسته است و آن را منوط به شرایطی همچون اجرای عدالت کرده است.[4]

نکته مهم:

از دیر باز این مطلب مورد توجه قرار داشته است که به واسطه مسائل مختلف زندگی اجتماعی و معیشتی، مردان در حوادث گوناگون بیش از زنان در خطر مرگ قرار داشته اند به طوری که در جنگ ها و حوادث دیگر قربانیان اصلى را آنها تشكیل می ‌دادند، از طرفی با از بین رفتن مردان اوضاع معیشتی خانواده ها به وخامت می گرایید، فراتر از این موضوع در هر جامعه ای انبوهی از زنان ازدواج نکرده وجود دارد، که مردان مجرد برای آنان وجود ندارد، در مقابل این مسئله اجتماعی ما بیش از سه راه کار در پیش روی خود نداریم:

اول: مردان تنها یک همسر اتخاذ کنند و زنان مجرد باقی مانده در جامعه تا پایان عمر زندگی و نیازهای طبیعی و فطری خود را سرکوب کنند.

دوم: مردان فقط داراى یك همسر قانونى باشند ولى روابط آزاد و نامشروع جنسى را با زنانى كه بى ‏شوهر مانده ‏اند به شكل معشوقه برقرار سازند.

سوم: مردانی كه توانایی دارند بیش از یك همسر را اداره كنند و توانایی و صلاحیت، جسمى و مالى و اخلاقى را نیز دارا می باشند، با رعایت عدالت تا چهار زن را نیز انتخاب کنند.[5]

نتیجه گیری:

بدیهی است در مسئله ای که ذکر شد ما بیش از این سه راه را نخواهیم داشت از این رو اسلام با تجویز چند همسری برای افراد خاصی در جامعه رضایت داده است تا اینکه هم عواقب و تبعات ناشی از مجرد بودن زنان و دختران بی سرپرست در جامعه حل شود و هم به گونه ای خواسته های طبیعی و جنسی افراد پاسخ داده باشد.

البته در پایان نیز به این مطلب اشاره می کنیم، مطالبی که ذکر شد به طور قطع و یقین فلسفه قطعی وضع و تشریع چند همسری در اسلام نیست چه بسا در این خصوص حکمت و مصلحت خاص دیگری نیز وجود داشته باشد که از اندیشه بشری بیرون باشد.

پی نوشت ها:

[1]. ترجمه قدیم کتاب مقدس، تکوین 30: 2-4.

[2]. ترجمه قدیم کتاب مقدس، اول پادشاهان 11: 3 و 4.

[3]. تفسیر نمونه، ج‏3، ص. 257.

[4]. حقوق زنان،(زهرا آیت اللهی، فاطمه بداغی، فریبا علاسوند)، ص30.